Bókasafnið - 01.01.1998, Qupperneq 44

STEINGRtMUR JÓNSSON
Hvað er bók?
Nyrst og vestast á Skáni gengur alllöng vík inn
í landið og heitir hún Skálderviken. Sunnan
og vestan hennar er nes eitt, hálent nokkuð
miðað við landið umhverfis, klettótt yst og að
norðanverðu. Af sjó er nesið tilkomumikið að sjá og heitir það
því mikla nafni Kullaberg eða Hæðarfjall. Yst heitir nesið
Kullen og er þar vinsæll útsýnisstaður sem fjölmargir sækja
heim á fögrum sumardegi. Nesið er friðland þar sem óheimilt er
að byggja eða breyta nema að fengnu samþykki yfirvalda.
Norðantil á nesinu, spölkorn inni í Skálderviken, er dálítið
vik eða dæld inn í klettótta ströndina. Fjaran er stórgrýtt og
ólendandi þar á bát, svo eina leiðin liggur um einstigi niður
snarbrattan klettavegginn. Enda fór enginn þangað þar til Lars
Vilks, ungur maður sem bjó þar í nágrenninu og stundaði jafn-
framt doktorsnám í listfræðum við Lundarháskóla, reikaði
þangað eitt sinn árið 1980. Eins og títt er um doktorsnema átti
hann í hugarstríði þegar hann velti fyrir sér teoríu og raunveru-
leika í listinni. Hvernig myndu iistaverk líta út þegar allar hefð-
bundnar listastefnur hefðu runnið skeið sín á enda? Hann dró til
nokkra steina þarna í fjörunni og hugðist skapa einhvers konar
pýramída. Vilks fann fljótt að steinarnir voru þungir og byrjaði
þess vegna í staðinn að safna sprekum sem hann negldi saman.
Þegar spýtnadraslið í fjörunni var uppurið tók hann að safna
greinum og kvistum í skóginum uppi á ásnum ofan við dældina.
Allt þetta negldi hann saman í fjörunni, og smám saman stækk-
aði spýtnahrúgan og varð að einhverju sem fékk nafnið Nimis
(lat.: ,of mikið’). Næstu mánuðina og árin fór Vilks reglulega í
víkina norðan á Kullabergi, safnaði sprekum og negldi þau
saman. Nimis óx og dafnaði, og tók brátt á sig mynd sem
einhvers konar gríðarstór kastali eða kolkrabbi úr tré sem teygði
anga sína úr fjörunni langt upp í hlíðina fyrir ofan.
í ársbyrjun 1982 barst Vilks brúnt umslag í pósti. Yfirvöld
landsins spurðu spurninga um framkvæmdirnar í friðlandinu.
Blaðamenn komust á snoðir um málið og frétt kom í sjónvarp-
inu. Friðurinn var úti. Fólk fór að koma til að skoða. Það var
erfitt að rata, og setti Vilks því upp merkingar. Og við einstigið
setti hann upp kaðal til að enginn skyldi hrapa í kettunum. En
það var ekki bara forvitið fólk sem kom og vildi sjá og heyra.
Það komu líka menn í opinberum erindagjörðum, menn sem
voru í vinnu sinni. Yfirvöldin sem áttu að sjá til þess að ekki
væri byggt eða breytt í friðlandinu. Og þeir komu ekki með
friði. Þeir tóku alla vegvfsa og merkingar, og meira að segja
kaðalinn. Engu mátti breyta og ekkert bæta í friðlandinu. Og
þeir kærðu Lars Vilks og drógu hann fyrir dómstóla.
Framhald baráttusögu Lars Vilks við yfirvöld landsins skal
ekki rakið hér.* Hann hefur verið fundinn sekur og dæmdur til
að fjarlægja Nimis. Til að borga fjársektir seldi hann Nimis
þýska listamanninum Joseph Beuys, og þar með var allt málið
orðið flóknara því þá var það orðið að milliríkjamáli. Þegar
Beuys andaðist 1986 varð Nimis eign ungversk-ameríska lista-
mannsins Christos sem heimsþekktur er fyrir ýmis náttúrulista-
verk sín, t.d. gulu og bláu regnhlífarnar í Ameríku og Japan og
ekki síst fyrir að hafa pakkað inn þinghúsinu í Berlín. Yfir-
völdin sænsku héldu þó áfram að ofsækja Vilks, sem fyrir
tveimör árum neyddist til að grfpa til þess örþrifaráðs að lýsa
yfir stofnun sjálfstæðs ríkis á norðurströnd Kullabergs. Ríkið
Ladónía er bæði konungsríki og lýðveldi, forseti landsins býr í
Brasilíu en drottningin í Svíþjóð. Ríkisborgarar eru um 3000
talsins og hafa flestir þeirra að vísu aldrei komið til Ladóníu en
halda sambandi hver við annan um Internet og fá upplýsingar
um heimasíðu Ladóníu. URL: <http://www.aim.se/ladonia/>
Forvitið fólk kemur hins vegar alltaf til að sjá og heyra, og
lætur nærri að um 30.000 manns klöngrist niður einstígið á
hverju ári.
Upp úr 1990 sneri Lars Vilks sér aftur að steinunum í fjör-
unni. Þeir voru reyndar jafn þungir og forðum, en það leysti
hann með því að velja þá minni. Hann hóf að byggja eitthvað
sem hann vissi ekki hvað var. Með steinum úr fjörunni, stein-
steypu og járni sem hann bar með sér í bakpoka að heiman,
stækkaði nýja verkið sem fékk nafnið Arx (lat.: ‘virki’). Þegar
Vilks hafði verið að í 2-3 ár átti bókaútgefandi einn í Lundi leið
framhjá. Hann sá strax að þetta sem Vilks var að gera var bókl
Vilks létti stórum, og þegar bókaútgefandinn bauðst til að gefa
Arx út á forlagi sínu Nya Doxa, tók Vilks tilboðinu fegins
hendi. Arx fékk sitt ISBN 91-88248-47-X og er skráð í LIBRIS
samskrána sænsku <http://www.libris.kb.se>. Fullur titill er
Arx: en bok om det outsagliga, útgefin 1993 af Nya Doxa, 352
síður, 6 m á hæð og 12 m á breidd, og er þar með í svonefndu
grallarabroti eins og það er nefnt þegar hæð bókar er minni en
breidd. Bókin vegur um 150 tonn, og leiðbeinandi verð til
bóksala er 89.240:00 sænskar krónur. Háskólabókasafnið í
Lundi sem lögum samkvæmt er prentskilasafn sem á rétt á
öllum sænskum bókum hefur farið fram á skylduskil til safnsins
en því miður ekki fengið enn sem komið er. Þess vegna er
eintak ekki til, sem ráða má af LIBRIS þar sem Arx hefur
status: Saknas i L.
Yfirvöld landsins stefndu Lars Vilks fyrir lög og rétt vegna
Arx. Reyndar flækti það málið þegar ljóst varð að um bók var
að ræða því þá snerist málið um prentfrelsi sem bundið er í
stjórnarskrá. Engu að síður var Vilks dæmdur til að greiða
35.000 sænskar krónur í sekt til ríkisins fyrir ólöglega bygging-
arstarfsemi eins og það var kallað. Skipti engu þótt Vilks legði
BÓKASAFNIÐ 22. ÁRG. 1998