Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.1990, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 1990.
15
Fínasta hljóðfærið
Ég fór á Rigoletto. Þó það nú
væri. Annar eins maður og ég gat
ekki látið slíkan atburð fram hjá
sér fara. Úr því þeir frumsýndu.
Það er ekki á hverjum degi sem
frumsýning hangir á bláþræði
fram á síðustu stundu og það allt
út af því hvort ríkissjóður og borg-
arsjóður tíma að borga brúsann.
Það hefði verið saga til næsta bæjar
ef listamennirnir hefðu þurft að
hætta við allt saman og æfingamar
orðið til einskis, fyrir það eitt að
íslendingar höföu ekki efni á að
frumsýna!
Óperan er til húsa í Gamla bíói.
Hver kannast ekki við Gamla bíó?
Þar var Tarsan sýndur og stór-
myndirnar frá Metro Goldwyn og
biðraðirnar náðu langt niður í
Bankastræti á sunnudögum þegar
unglingarnir fengu bæjarleyfi og
ekki bauðst önnur afþreying en
fimmbíó um helgar. Maður seldi
Vísi af áfergju alla vikuna til að
safna fyrir bíóferðinni og keypti
miöa á svörtum þegar allt var upp-
selt og sumir höfðu jafnvel atvinnu
af því að hamstra miða til að selja
á uppsprengdu verði. Þarna var
hinn frjálsi markaður lifandi kom-
inn og þurfti enga frjálshyggju
til.
Þetta voru stórar stundir og
Gamla bíó dró ekki úr áhrifunum.
Logagylltar svalirnar, balkan fyrir
betri sæti og betrekk í hólf og gólf.
Það var líka einhver ilmur í Gamla
bíói sem kryddaði þessar hátíðar-
stundir og svo var eftirvæntingin,
khðurinn og rafmagnað andrúms-
loftið sem gerði Johnny Weismull-
er ódauðlegan í hlutverki Tarsans
og Jane mátti alltaf reiða sig á að
bæði hetjan og aðdáendur hennar
í þétt setnu bíóinu stæðu með henni
og kæmu til bjargar á síðustu
stundu.
í Gamla bíói var heldur engum í
kot vísað. Stórsöngvarar héldu þar
konserta og Garðar Hólm flutti sína
fyrstu og einu hljómleika í þessu
bíói að viðstaddri móður sinni
heymarlausri og alltaf héldu
kommarnir fund í Gamla bíói þegar
mikið lá við.
Það fer því vel á því að Óperan
skyldi hafa keypt Gamla bíó. Þökk
sé Silla í Silla og Valda sem skildi
eftir arðinn af kaupmennsku sinni
í þágu sönglistarinnar ög enda þótt
Silla og Valda búðirnar séu horfnar
af götuhomum bæjarins, stendur
ennþá eftir sá bautasteinn í minn-
ingu þessa heiðursmanns sem
varðveitist á sviðinu í Gamla bíói.
Menningin lengi lifi
Það hefur hins vegar komið í ljós
að peningamir hans Silla duga
skammt þegar listin er annars veg-
ar. Óperan er dýr og í hvert skipti
sem söngvararnir troða upp og
sýningarnar eru auglýstar í Gamla
bíói, eykst tapið. Einhver sagði um
daginn að hver sýning kostaði
milljón, sem þýðir að það er ekki
einu sinni nóg að fylla húsið. Tapið
eykst eftir því sem sýningunum
fjölgar. Þetta getur auðvitað ekki
endað nema með skelfíngu og svo
var komið eftir veturinn í fyrra að
Óperan sat uppi með milljónatugi
í skuld. Og eins og sönnum hsta-
mönnum sæmir leituðu forráða-
mennirnir til hins opinbera. Ríkið
á að styrkja listina. Menningin
verður að lifa.
Manni skilst að Óperan þurfi 75
til 80 milljónir króna á ári. Eitthvað
mun koma í aðgangseyri upp í
þennan kostnað en gallinn er sá
eins og fyrr segir að fleiri sýningar
kosta meiri peninga. Aðgangseyr-
irinn hefur sem sé þann ókost að
ein króna inn þýðir tvær krónur
út. Ekki er það góður business og
enda þótt hst sé ekki business,
kemur þessi staðreynd sér illa, þeg-
ar borga þarf reikninga, sem rukk-
aðir eru af menningunni.
Það lýsir hins vegar stórhug
þeirra aðstandenda Óperunnar að
þeir láta ekki óborgaða reikninga
aftra sér for. Munurinn á stórhug
menningarfrömuða og stórhug
businessmanna er einmitt sá að
menningarfrömuðurnir neita að
viðurkenna ósigur sinn þegar þeir
verða gjaldþrota. Menningin verð-
ur aldrei gjaldþrota og því meir
sem hstaforkólfarnir safna skuld-
um því meira er þeirra fórnfúsa
afrek. Businessmennirnir fara aft-
ur á móti á hausinn og eru taldir
óráðsíumenn sem ekki kunna með'
fé sitt að fara. Þeim er nær.
Skiterí
Kjarkur listunnenda og menn-
ingaroddvita er sá að þeir gera út
á óvissuna. Þeir hafa kjark til að
skipuleggja stórsýningar og sjást
ekki fyrir í ákafanum til að þjóna
list sinni. Sérstaklega ef þeir fá að
troða upp sjálfir sem er oftast auð-
sótt mál. Þeir ráða því einir og
þurfa hvorki að spyrja yfirvöld né
heldur keppinauta sína ráða. Svo
nær kjarkurinn hámarki þegar
þeir ganga á fund hins opinbera og
lýsa skuldum sínum. Þeir slengja
vanskilareikningunum á borðið
fyrir framan ráöherrann og spyrja
hvers vegna ríkissjóður borgi ekki
þetta skiterí. Það er ekki Óperunni
að kenna þótt skuldir hlaðist upp.
Það er ekki listarinnar að borga
tapið af stórhuganum. Það er ekki
við söngvarana að sakast þótt al-
menningur leggi ekki viö hlustirn-
ar. The show must go on.
Þetta skilur maður og enginn get-
ur heldur verið þekktur fyrir að
vera á móti menningunni. Enda er
stórstjörnum og heimshstamönn-
um íslenskum tekið af Ijúfinennsku
Laugardags-
pistiU
Ellert B. Schram
og ríkissjóður reiddi strax fram 25
mihjónir og ætlaðist til hins sama
af borgarsjóði. En þá kom babb í
bátinn. Borgarstjóri neitaði að
leggja fram fé. Hann sagði áð eng-
inn hefði talað við sig nema Svavar
menntamálaráðherra í tuttugu eða
þrjátíu sekúndur og það er of stutt
samtal þegar stórmenni eru annars
vegar. Borgarstjórinn vill að málið
sé rætt. Hann vill að kommarnir í
ríkisstjórninni útskýri það fyrir sér
hvers vegna borgin eigi að styðja
við óperusöng. Það stendur ekkert
um það í íjárhagsáætlun borgar-
innar að hún eigi að styðja óperu-
söng.
Þetta mál er óleyst enn. Samt var
frumsýnt. Einhver sagði að at-
vinnurekendur ættu að borga mis-
muninn. Það er ekki að spyrja að
frekjunni. Eru þeir aflögufærir,
blessaðir vesalingamir í atvinnu-
rekstrinum, sem verða að fara á
hausinn ef þeir borga ekki reikn-
ingana sína, en verða svo að borga
annarra manna reikninga til við-
bótar!
Ekki boðinn
Mér datt í hug að það væri ó-
maksins vert að borga eitthvað
sjálfur með því að upplifa listina
með eigin augum og eyrum. Keypti
mér sem sagt miða á frumsýning-
una þótt ég vissi raunar að Óperan
hefði ekkert nema ónæði af því og
tap að fleiri áhorfendur bættust í
húsið. En hvað gerir maður ekki
fyrir málstaðinn og æðri list og svo
gæti það kannski spurst út að ég
væri listunnandi og styrktarmeð-
hmur og kynni gott að meta. Ef
þeir töpuðu á 'mér ræður það að
minnsta kosti ekki úrslitum næst
þegar ríkissjóður stendur frammi
fyrir þeirri samviskuspurningu
hvort listin eigi að hfa eða deyja.
Þarna var samankomið margt
mikilmennið. Svavar og Ólafur
Ragnar voru mættir til að fylgjast
með frumsýningunni sem þeir
lögöu út fyrir. Þarna var Kristján
Jóhannsson stórsöngvari til að
fylgjast með vini sínum Cortes og
þarna voru allir þeir mættir sem
vit hafa á og nokkrir th viðbótar
sem vissu sem var að það var fínt
að vera viðstaddur hvað sem líður
menningarvitinu. Sjálfsagt hefur
verið slangur af boðsgestum og
venslamönnum en það geröi lítið
til því tapið er minna eftir því sem
færri borga sig inn. Ekki sá ég þó
borgarstjórann. Honum hefur
sennhega ekki verið boðið í hefnd-
arskyni fyrir að vilja ekki láta fé
almennings af hendi rakna. Svo-
leiðis menn eru ekki boðnir á frum-
sýningar.
Engan sjá ég almenninginn á
frumsýningunni. Hann sat heima
með borgarstjóranum enda hefur
almenningur víst annaö að gera við
peningana sína heldur en kaupa sig
inn á frumsýningar og er þar að
auki búinn að borga tuttugu og
fimm nhlljónir með rausnarskapn-
um í ríkisstjóminni. Talið það nóg.
Ég hlustaði með andakt á söng-
inn. Beið raunar ahan tímann eftir
„la donna e mobile" enda er mér
enn í barnsminni þegar Rigoletto
var sunginn með tilþrifum á fjölum
Þjóðleikhússins fyrir fjörutíu árum
og sá Guðmund Jónsson ennþá fyr-
ir mér með kryppuna forðum. Eng-
inn minntist í þá daga á að auka-
fjárveitingar skiptu sköpum, enda
er búið aö syngja Rigoletto í hálfa
aðra öld án þess að fé hafi skort.
Eftir hlé
Það var klappað áður en byrjað
var og það var klappað milli atriða
og svo kom Sigrún Hjálmtýsdóttir
og þá var klappað mest. Svo kom
hlé og gestir drukku kampavín með
marsinpankökum og allir sögðu
hver við annan: finnst þér hún ekki
’ góö, h'ún Diddú? og ég sagði líka
eins og alvanur tónlistarunnandi:
henni hefur farið fram, henni
Diddú.
Svo hófst seinni hálfleikur og
hann var alveg eins. Ég var búinn
að hugsa mér að klappa þegar
Kristján Jóhannsson klappaði en
því miður sá ég ekki til hans nema
að standa upp í sætinu og það gerir
maður ekki í miðjum aríum éf
maður hefur vit á músíkinni.
Enda var þetta allt í góðu lagi,
var mér sagt. Hljómsveitin sló ekki
feilnótu, kórinn var frábær og Sig-
rún Hjálmtýsdóttur söng svo ynd-
islega að ég fékk gæsahúð af hrifn-
ingu. Aðrir fylgdu í humátt á eftir
en gerðu sitt. Höfðu vit á því að
skyggja ekki á prímadonnuna þótt
þeir hefðu ekki haft vit á því að
leyfa henni einni að taka móti
klappinu í leikslok. Menn hrópuðu
húrra og stöppuðu niður fótunum
eins og gert er í alvöruleihúsum
erlendis og aht var þetta Diddú að
þakka sem sló í gegn. Hvilík rödd,
hvíhkt hljóðfæri. Það er ekkert
hljóðfæri sem jafnast á við söng-
röddina þegar aríurnar og dúettarn-
ir titra fram í sahnn og hríslast
gegnum merg og bein. Það er með
ólíkindum að hlusta á svona
frammistöðu og ég stappaði niður
fótunum eins og hinir og mitt klapp
var hennar klapp. Diddú átti sahnn.
Ég fór ánægður heim. Mér leið
auðvitað pjnulítið illa yfir því að
auka tap Óperunnar með því að
borga mig inn. En ráðherrarnir
voru mættir fyrir hönd almennings
og þeir hafa áreiðanlega sannfærst
um það eins og ég að menningin á
skilið að fá að hfa. Listina verður
að styrkja og skiptir þá engu máli
hvort listin kemst th skila til ann-
arra en þeirra sem hafa efni á því
að borga sig inn. Og svo auðvitað
th hinna sem eru boðnir fyrir að
láta almenning borga. Ef maður
hefur ekki vit á því að koma vitinu
fyrir almenning og hefur ekki vit á
því að þykjast hafa vit á hstinni þá
á maður ekki annað skihð en sitja
heima og missa af lestinni. Óperan
tapar ekki á meðan.
Ellert B. Schram