Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.1990, Blaðsíða 30

30
LAUGARDAGUK 29. DESEMBER 1990.
LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 1990.
43
DV velur mann ársins - Einar Odd Kristjánsson:
,,Hef aldrei unnið
nein afrek"
„Eg hef aldrei unniö nein afrek,
hvað þá hetjudáð. Þess vegna kemur
mér mjög á óvart að vera nú spor-
göngumaður Siguijóns Óskarssonar
sem er enginn venjulegur maður. Ég
er aftur á móti í mesta lagi anti-
hetja,“ segir Einar Oddur Kristjáns-
son, framkvæmdastjóri Hjálms hf. á
Flateyri og formaöur Vinnuveit-
endasambancís íslands, þegar honum
var kunngert að DV hefði valið hann
mann ársins 1990. Sem kunnugt er
varð Sigurjón Óskarsson, skipstjóri
frá Vestmannaeyjum, fyrir valinu í
fyrra.
Þessi orð Einars lýsa honum hetur
en hægt væri að gera í löngu máh. í
þeim er að finna skýringu þess að
honum tókst að koma í framkvæmd
margfrægri þjóðarsátt. Það er óhætt
að fullyrða að fáir, ef nokkrir, aðrir
forystumenn atvinnurekenda hafi til
að bera þá hógværð, hpurð og sann-
færingarkraft sem þurfti til að sam-
eina launþega og atvinnurekendur í
einni breiðfylkingu.
Innfæddur
—--
Flateyringur
Einar Oddur er fæddur á Flateyri,
sonur hjónanna Kristjáns Ebeneser-
sonar skipstjóra, sem er látinn fyrir
mörgum árum, og Maríu Jóhanns-
dóttur, fyrrum stöðvarstjóra, sem
býr á Flateyri. Kona Einars er Sigrún
Gerða Gísladóttir hjúkrunarfræð-
ingur og þau eiga þrjú böm. Hann
hóf ungur afskipti af félagsmálum
og hefur verið í forystusveit Sjálf-
stæðisflokksins á Vestfjöröum und-
anfarin 23 ár og er nú formaður kjör-
dæmisráðs á Vestfjörðum. Hann sat
í sveitarstjóm Flateyrarhrepps 3
kjörtímabil.
„Það er þegnskylda að menn taki
að sér á ákveðnum aldri að sitja í
sveitarstjórn að því thskhdu að þeir
hafi til þess aðstöðu. Ég fór ungur í
sveitarstjórn en hætti th allrar ham-
ingju fyrir löngu beinum afskiptum
af sveitarstjórnarmálum."
Einar Oddur hefur setið í stjóm
Vinnuveitendafélags Vestfiarða í 20
ár. Hann var svo kosinn í stjórn
Vinnuveitendasambands íslands
fyrir tveim ámm og var strax kosinn
formaöur stjórnar. Sú staða var tví-
mælalaust lykhstaða .til að koma í
framkvæmd hugmyndinni um þjóð-
arsátt. Sú spurning vaknar hver hafi
verið aðdragandi þess aö Einar Odd-
ur tók að sér þetta starf:
Samsæri vinanna
„Það var fyrir samsæri nokkurra
vahnkunnra vina minna að ég tók
að mér sfiórnarformennsku í VSÍ.
En auðvitað hefði ég ekki gefið kost
á mér nema af því að ég hafði löngun
th að takast á við þetta.“
Þjóöarsáttin varð til fyrir tilstuðlan
tveggja stærstu samtaka atvinnurek-
enda, VSÍ og VMSÍ, annars vegar og
hins vegar stærstu samtaka laun-
þega, ASÍ og BSRB. Sú gagnrýni hef-
ur komið frá hópum sem standa utan
þessara samtaka, svo sem sjómönn-
um og BHMR, að þarna væri um
ákveðna valdníðslu að ræða, bæði
hvað varðar bráðabirgðalögin, sem
sett voru með vitund og vhja þjóðar-
sáttarklúbbsins, svo og þær yfirlýs-
ingar sem þessir aðhar hafa gefið
í hópi forystumanna Sjálfstæðisflokksins. Frá vinstri: Ólafur G. Einarsson, Þorsteinn Pálsson, Einar Oddur Kristjáns-
son og Davíð Oddsson. DV-mynd GVA
varðandi samningsgerð annarra
hópa sem leitt hafa til nánast von-
lausrar stöðu þeirra til að ná fram
kjarabótum. Hveiju svarar Einar
Oddur þessari gagnrýni?
„Við stóðum frammi fyrir því að
lífskjör íslendinga voru á hraðri leið
niður á við. Kaupmáttur hafði rýrn-
að frá árinu 1987 til síðustu áramóta
um 13% og við gátum reiknað það
út að ef héldi fram sem horfði á árinu
1990, með sömu verðbólgu og hafði
verið árin á undan, þá myndi kaup-
máttur halda áfram að rýrna. Það
gerðu allir sér grein fyrir því að með
áframhaldandi þrengingum og gjald-
þrotum í framleiðslugreinunum yrði
hér ástand sem ekki væri hægt að
lifa við, hvorki fyrir atvinnurekstur-
inn né fyrir launþegana. Menn geröu
sér grein fyrir að það væri hreint
glapræði að halda áfram að lifa hér
í þessu verðbólgusukki á meðan aðr-
ar þjóðir kappkostuðu að varðveita
verðmæti gjaldmiðils síns og halda
verðbólgunni niðri. Þessum þjóðum
hefur miðað fram á við um 1 tif 3%
á ári á meðán við stöndum í stað.
Þannig var þjóðarsáttin neyðarráð-
stöfun til að reyna að stöðva þetta.
Minni hagsmunir
urðu að
víkja fyrir meiri
Þaö var alveg ljóst að allir urðu aö
vera með, enginn mátti skorast und-
an. Minni hagsmunir urðu að víkja
fyrir meiri. Við settum þetta upp
þannig að þetta yrði að gerast helst
með góðu, annars með hlu. Það kann
að vera að þetta þyki mikh ofbeldis-
hneigð eða yfirgangur en okkur var
engin önnur leið fær th að komast
hjá hatrömmum átökum og í Kjölfar
þeirra mikilh óhamingju. Því erum
við alveg keikir þrátt fyrir kannski
skhjanlega gagnrýni sumra sem ekki
Við undirskrift samninga.
hafa fengið vhja sínum framgengt
um launahækkanir og þess háttar
umfram það sem samið var um á
almennum markaði. Ég minni á það
að langt yfir 90% launamanna hafa
gengist inn á þetta fyrirkomulag af
fúsum og fijálsum vhja. Hugmyndin
að þjóðarsáttinni er ekki ný að neinu
leyti, menn hafa margsinnis reynt
þetta. Við duttum ekki niður á neitt
patent og það er ekkert nýtt í þessu,
ekkert frumlegt og engin speki. Ég
held að aðstæðumar hafi loksins
verið fyrir hendi á þessu ári sem nú
er að líða.“
Stóð eins og klettur
gegn Sjálf-
stæðisflokknum
Fólk hefur fylgst í fiölmiðlum með
hörðum viðbrögðum Einars Odds
þegar honum hefur þótt höggvið
nærri þjóðarsáttinni. Mönnum er í
fersku minni þegar hann stóð sem
klettur gegn þingflokki Sjálfstæðis-
ílokksins sem hafði samþykkt að
standa gegn bráðabirgðalögunum.
Með þeirri ákvörðun var útlit fyrir
að bráðabirgðalögin yrðu felld. Einar
Oddur vann sigur í því máli þar sem
nokkrir þingmenn töldu sig ekki
bundna af þessari samþykkt. Hefur
varðstaðan um þjóðarsáttina verið
strembin. Hvað tekur við í september
þegar samningar renna út?
Höfum ekkert á móti
háskólamönnum
- þeir voru bara fyrir
„Þjóðarsáttinni hefur verið hætt
allan tímann og henni er enn hætt.
Það er vitað mál aö þetta er mjög
brothætt og það hafa veriö gerðar
margar tilraunir til að bijótast út úr
henni og svo mun verða áfram. Það
var við því aö búast að varðstaðan
yröi óskaplega erfið og margir höfðu
enga trú á að hún mundi takast. Ef
við tölum um átökin við háskóla-
menntaða ríkisstarfsmenn þá þykir
okkur það mjög leiðinlegt því að
sjálfsögðu höfum við ekkert á móti
því fólki frekar en öðru fólki. Hið
leiðinlega í þessu var að þeir höfðu
gert samninga á undan okkur sem
gengu þvert á okkar samninga og
höfðu allt önnur markmið en þau
sem við vorum að leita eftir. Því mið-
ur var þetta ágæta fólk fyrir okkur.
Við urðum að fara þessa leið sem við
fórum og þaö kostaði það að nauð-
synlegt var að víkja þessu fólki til
hliðar.
Varðandi afstöðu þingflokks sjálf-
stæðismanna til BHMR-deilunnar þá
leyni ég því ekkert að afstaða þeirra
hefur valdið mér vonbrigðum. Það
skiptir þó ekki höfuðmáli - ef þeir
valda mér vonbrigðum þá segi ég frá
því - og vinur er sá er til vamms
segir. Ég sannfærður um það, eins
og endranær, að Sjálfstæðisflokkur-
inn muni standa að því heilshugar
að koma hér á heilbrigðu efnahags-
lífi. Því miður hef ég heyrt þaö hjá
ýmsum að það eigi að gera hitt og
þetta þegar þjóðarsáttinni lýkur. Mér
skilst að það eigi að fara að hækka
kaup hjá sumum, stórkostleg átök
eigi að vera í vegamálum, húsnæðis-
málum og ég veit ekki hvað og hvað.
Þetta er nú bara barnalegt hjal. Við
íslendingar eigum engra kosta völ
frekar en nágrannaþjóðir okkar og
aðrar þjóðir í Vestur-Evrópu - við
verðum að leggja okkur alla fram um
að halda hér stööugleika. Það er því
ekkert að gera annað en að búa til
nýja þjóðarsátt. Þar þýðir ekkert að
miða við 7 eða 8% verðbólgu, nei, þar
verðum við að miða við verðbólgu
sem er lægri en í okkar helstu við-
skiptalöndum."
Hefur gert Hjálm að
stærsta fyrirtækinu
Einar Oddur tók ungur við rekstri
Hjálms hf. viö stofnun þess fyrirtæk-
is sem er stærsta atvinnufyrirtækið
á Flateyri. Hann er jafnframt einn
af aðaleigendum fyrirtækisins. Þegar
núverandi eigendur tóku við rekstr-
inum hafði frystihúsið verið í lang-
A skrifstofunni heima á Flateyri.
varandi lægð og m.a. gengið í gegn-
um gjaldþrot. Síðan hefur verið jöfn
uppbygging í fyrirtækinu og rekstur-
inn hefur gengið áfallalítið. Fyrir-
tækið heldur úti öflugri útgerð. Þar
vegur þyngst útgerð togarans Gyllis
sem jafnan hefur verið með afla-
hæstu skipum. Hvemig em rekstrar-
skilyrðin í dag og hveijar eru fram-
tíðarhorfurnar að mati Éinars?
Hnignunarmerki hér
eins og annars staðar
„Við höfum séð þetta ganga upp
og niður í gegnum árin. Þó er þaö
nú svo að á þessum áratug held ég
að megi segja um okkar þorp, eins
og um svo mörg sjávarþorp á ís-
landi, að það eru hnignunarmerki á
mjög mörgu. Það hefur verið grafið
undan útflutningsgreinunum og
þessi verðbólga, sem hefur hijáð
okkur, er búin að vinna óskaplegt
tjón í þessum byggðum.
Ég veit ekki hvort menn gera sér
grein fyrir því hvað þessi fíflagangur
í efnahagsstjóminni, verðbólgurugl-
iö, hefur kostað. Þetta gat gengið
meðan verið var að brenna upp
sparifé landsmanna en eftir að verð-
tryggingin tók viö og menn fóm að
fiármagna sjávarútveginn með er-
lendum lánum þá var ekki hægt að
halda þessari vitleysu áfram. En
samt var henni haldið áfram með
þessum hörmungum að fyrirtækin
hreinlega brunnu upp. Það var gripið
til þess ráðs fyrir tveim árum að taka
að láni 8000 miljónir til þess að fiár-
magna taprekstur fyrirtækjanna.
Við megum ekki gleyma því að við
skuldum þessa peninga alla ennþá
og þetta er ekki lausn heldur frestun
á því að taka á vandanum. Það mun
taka okkur mjög langan tíma að
koma okkur upp úr því skuldafeni
sem við erum því miður búin að
koma þessari þjóð í.
Hér á staðnum hefur okkur tekist
að stoppa tapreksturinn í útgerðinni
og fiskvinnslunni og við verðum að
trúa því að okkur takist að halda
áfram að mynda hér eigið fé upp í
þann taprekstur sem verið hefur.“
Enginn stórbokkastíll
Heima á Flateyri er enginn stór-
bokkastíll á Einari Oddi - hann er,
eins og áður, samur við alla. Sá fund-
ur eða sú samkoma er vart haldin
að hann mæti ekki þar. Meira að
segja kom Einar Oddur á fund
Kvennalistans, þar sem reynslu-
heimur kvenna var í öndvegj, og rök-
ræddi efnahagsmál út frá sínum
reynsluheimi.
Eins og að
vera heimsfrægur
í Færeyjum
Sú spurning vaknar hvort frægð-
in hafi á einhvem hátt breytt lífi
hans.
„Svo talað sé um frægð þá kom ég
eitt sinn inn á heimili í Þórshöfn í
Færeyjum. Þar var mikið af mál-
verkum eftir þarlenda listamenn. Ég
spyr húsráðanda hvort þessi verk
séu eftir þekkta málara. Hann glotti
við og svaraði að það vantaði ekki,
þeir væru allir heimsfrægir í Færeyj-
um. Ég held að það sé svona svipað
að vera heimsfrægur á íslandi. Ann-
ars tek ég þessu eins og hverju öðru.
DV-mynd Reynir
En þetta starf hjá VSÍ er þess eðhs
að það er ekki gott að menn séu í því
of lengi.
Ég var reyndar búinn að telja mér
trú um að ég væri með yfir 100 flug-
ferðir á þessu ári en samkvæmt dag-
bókinni em þær ekki nema 95. Eg
hef verið að hugsa um það hvort ég
ætti að fá að sitja í póstfluginu með
Herði og ná þessu upp í almennilega
þriggja stafa tölu.“
Landvætturinn
frá Flateyri
Þeir eru fáir íslendingarmr sem
ekki þekkja viðurnefni Einars Odds
- bjargvætturinn frá Flateyri. Kona
nokkur, sem hringdi í útvarpsþátt
hjá einhverri Reykjavíkurstöðinni,
var þó ekki alveg viss í sinni sök og
vildi láta „hann þarna landvættinn
frá Flateyri koma og redda málinu“.
Einar Oddur hlær þegar hann rifi-
ar upp þessa sögu: „Ég er orðinn
hundleiður á þessu bjargvættarkjaft-
æði - það væri kannski ekki svo vit-
laust að fá að vera landvættur svona
til tilbreytingar.“
Reynir Traustason, DV, Flateyri

(