Dagblaðið Vísir - DV - 25.09.1993, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 25. SEPTEMBER 1993
15
Þaö var víst hinn orðsnjalli, þýski
heimspekingur Friedrich Nietzsc-
he sem ritaði eitt sinn: Ég sáði
drekum en uppskar flugur.
Vitnað hefur verið tíi þessara
ummæla að undanfómu í umíjöll-
um erlendra fjölmiðla um það sem
margir telja eitt alvarlegasta
vandamál Vesturlanda um þessar
mundir - nefnilega nánast algjöran
skort á þjóðarleiðtogum sem rísa
undir nafni.
Veik forysta einkennir stjóm-
málaiífið í helstu iðnríkjum heims.
John Major virðist hugmynda-
snauður og ráðaiaus andspænis
innlendum og erlendum vanda-
málum. í Frakklandi hefur Fran-
cois Mitterrand heldur betur fatast
flugið. Helmut Kohl, sem sló sig
riddara á skjótri sameiningu þýsku
ríkjanna, er meö fangið fullt af
vandamáium sem hann hefur enga
lausn á. í Japan, þar sem þéttriðið
net hagsmunanna hefur ráðið ríkj-
um á bak við meira og minna lukt-
ar dyr, er allt í upplausn vegna
spillingar og missættis og enginn
forystumaður líklegur til að sam-
eina þjóðina til nauðsynlegrar póli-
tískrar hreinsunar og efnahags-
legra endurbóta. Vart þarf að nefna
ástandið í spillingarbælum á borð
við Ítalíu.
í upphafi ársins litu evrópskir
stjórnmálamenn nokkrum öfund-
araugum til Ameríku þar sem Bill
Clinton, hinn nýi forseti, virtíst
hafa lausnir á vandamálum banda-
rísks þjóðfélags og hæfileikann til
að hrífa þjóðina með sér til nýrrar
sóknar.
Keisarinn
er nakinn
En Chnton féll fljótlega í sama
farveg og evrópsku þjóðarleiðtog-
arnir og varð á undraskömmum
tíma í augum þjóðar sinnar draum-
ur sem brást.
Sagt er um fjölmarga stjórnmála-
leiðtoga vestrænna ríkja um þessar
mundir að þeir ráði á engan hátt
við þau stórfelldu innlendu og al-
þjóðlegu vandamál sem þeir hafa
þó tekið að sér að leysa. Þeir hafi
engar raunhæfar lausnir fram að
færa.
Þetta er stundum orðað svo að
þessir „leiðtogar“ berist undan
straumnum í stað þess að beina
honum í hagkvæman farveg. Þeir
stjómi ekki rás viðburðanna. Þvert
á móti stjórni atburðarásin gerðum
þeirra frá degi til dags.
Þar sem sá margþætti vandi sem
við er að etja í flestum vestrænum
samfélögum hlýtur sífellt að magn-
ast þegar ekki er tekist á við hann
af hugmyndaauðgi, hugdirfsku og
kjarki reynist „leiðtogunum“ um
megn að fela úrræðaleysi sitt fyrir
almenningi sem gerir sér ljósa
grein fyrir því að „keisarinn"
þeirra er nakinn.
Pólitískt
Péturslögmál
Fyrir mörgrnn árum setti ffum-
legur kenningasmiður fram svo-
kallað Péturslögmál. Kjami þess
er sú staðhæfing að sérhver maður
hafi tílhneigingu til að hækka í
metorðastiganum upp í stöðu sem
hann sé ekki hæfur til að gegna og
ráði þar af leiðandi ekkert við.
Péturslögmálið viröist um þessar
mundir ríkjandi í stjómmálum í
Evrópu - og reyndar víðar.
En hvers vegna er slíkur leiðtoga-
skortur og foringjakreppa hjá kyn-
slóð sem hefur hlotiö meiri mennt-
un og búiö við betri lífskjör en áður
hafa þekkst?

Boris Jeltsín er einn fárra þjóðarleiðtoga sem hafa hugrekki til að taka mikla persónulega og pólitíska áhættu.
Símamynd Reuter
Refir, ljón
ogflugur
Sumir halda því reyndar fram að
það sé einmitt vegna lífsþægind-
anna sem leiðtogar með djarfar
hugmyndir, kjark til að koma þeim
í framkvæmd og persónutöfra til
að hrífa almenning með sér sjáist
vart á sviði evrópskra stjómmála.
Lífsbaráttan hafi verið of auðveld
til að móta sterka skapgerð. Enginn
sé lengur reiðubúinn að færa fóm-
ir fyrir náungann eða samfélagið,
ekki heldur stjómmálamennimir
sem þori ekki að taka neina per-
sónulega áhættu en reyni þess í
stað að vera öllum allt.
Þess vegna, segja margir, er með-
almennskan nú allsráöandi í
stjórnmálum á Vesturlöndum með
þeim hörmulegu afleiðingum fyrir
almenning sem birtast meðal ann-
ars í vaxandi atvinnuleysi, efna-
hagslegum samdrættí, auknum
ójöfnuði milli fátækra og ríkra,
fjölgun glæpa og ofsafengnu kyn-
þáttahatri og þjóðemisofstæki.
Sumir telja að án framsýnna og
dugmikilla foringja, sem nái til
Laugardags-
pistill
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
fólksins, stefni Evrópa hröðum
skrefum inn í stórhættulegt tímabil
ringulreiðar og hatrammra átaka
sem minni um margt á þá stjórn-
málalegu kreppu sem leiddi til fyrri
heimsstyijaldarinnar.
Með ljónshjarta
í sumum löndum minnast menn
á þessum tímum meðalmennsk-
unnar liðinna foringja með eftírsjá.
Bretar nefna gjaman hetju
heimsstyijaldarinnar síðari, Win-
ston Churchill, og jafnvel Margréti
Thatcher sem hafði svo sannarlega
ákveðnar, en um leið umdeildar,
skoðanir á því hvemig ætti aðleysa
vandamálin og kjark til aö hrinda
hugmyndum sínum í framkvæmd.
Bandaríkjamenn minnast hins
vegar með eftírsjá forystu Frank-
hns D. Roosevelts sem breytti á
margan hátt ásýnd bandarísks
þjóðfélags.
Þessir forystumenn höfðu allir
skýr markmið og hugrekki til að
stefna að þeim þrátt fyrir mikla
andstöðu. Þeir þorðu að taka
áhættu.
Þegar metnir em mikilvægustu
eiginleikar stjórnmálamanna er
gjaman leitað samlíkinga við dýra-
ríkið. Flugur meðalmennskunnar,
svo aftur sé vitnað til orða Nietz-
sches, eru að sjálfsögðu ekki hátt
skrifaðar þótt þær séu því miður
algengar nú um stundir.
Fæmm stjórnmálamönnum er
hins vegar gjarnan líkt við ljón eða
refi eftir því hvernig þeir koma
málum sínum fram.
Churchill, Roosevelt og Thatcher
voru að mörgu leyti mjög ólíkir
stjórnmálamenn en hljóta samt
sem áður öll að teljast til ljónanna
í pólitíkinni. Hugrekki einkenndi
nefnilega allt stjórnmálastarf
þeirra þótt Roosevelt væri einnig
klókur refur.
Slíkt pólitískt hugrekki er fátítt
nú á tímum. Sá sem einna helst
stendur upp úr fjöldanum að þessu
leyti á alþjóðavettvangi er Borís
Jeltsín, forsetí Rússlands. Hann
sýndi það glögglega þegar harðl-
ínukommúnistar gerðu tilraun til
valdaráns á tímum Gorbatsjovs, og
eins nú þegar hann er að knýja
fram fijálsar þingkosningar í land-
inu, aö hann þorir að taka mikla
persónulega og pólitíska áhættu.
Ofgnótt refskapar
Refskapur er kunnur eiginleiki
stjórnmálamanna sem komast tíl
æðstu metorða þótt sumir þeirra
fyrtíst við að vera kallaöir pólitísk-
ir refir.
Pólitískur refskapur er óneitan-
lega vandmeðfarinn eiginleiki
vegna þess hversu stutt er frá klók-
um, meira og minna heiðarlegum
leikfléttum, í beina sviksemi og
bakstungur sem hljóta að rýja
stjórnmálamenn öllu traustí þeirra
sem þeir þurfa að starfa meö. I
í hinu kunna enska dagblaði, The
Times, var nýverið sett fram sú1
jákvæða skilgreining á pólitískum
ref að það væri stjómmálamaður
sem gæti endurheimt með klókind-
um það sem virtist tapað vegna
ofurvalds andstæðinganna.
Þar var hins vegar lögð áhersla á
að refskapur einn og sér væri
slæmur húsbóndi og því beinlínis
haldið fram að helsti galli stjórn-
málamanna samtímans væri of-
gnótt refskapar og hörgull hug-
rekkis.
Meiri dirfsku
Þótt deila megi um áhrif ein-
stakra manna á gang sögunnar er
alveg Ijóst að það getur skipt veru-
legu máli fyrir velferð þjóðar hvers
konar foringjar halda um stjóm-
völinn hverju sinni.
Þegar kreppir að þarf djarfa,
framsýna foringja sem þora að
setja hagsmuni almennings ofar
þeim þröngu sérhagsmunum sem
eiga enn afar sterk ítök í stjóm-
málaflokkunum.
Til þess þarf hugrekki og dirfsku
sem er því miður af skornum
skammti í íslensku stjómmálalífi
þar sem þingmenn og ráðherrar
em ýmist upp fyrir haus í pólitísk-
um leikfléttum eða í hlutverki
sendiherra sérhagsmunanna, eins
og glöggur maður komst nýlega að
orði. Sú sendimennska hefur skert
lífskjör íslensku þjóðarinnar vem-
lega. Og mun gera áfram því þrátt
fyrir fógur fyrirheit núverandi
ráðamanna sýna atburðir síðustu
daga að ekkert lát er á fjáraustri
til glataðra gæluverkefna.