Dagur - 12.02.1968, Page 27

Ingvar Gíslason:
Á þröskuldi
nýrrar aldar
Inngangsorð.
GREIN SÚ, sem hér birtist er byggð á
ræðu, er ég flutti fyrir u. þ. b. þremur
árum á fundi í Félagi ungra Framsóknar-
manna á Akureyri um skólamál. Eg
valdi þá þann kost að ræða skólamál
frá nokkuð sérstöku sjónarmiði, eða því
að uppbygging nauðsynlegs skólakerfis
yrði notað sem liður í því stóra verk-
efni að efla landsbyggðina — í víðri
merkingu þess orðs — til mótvægis því
miðsóknarafli, sem ráðið hefur þróun
búsetu og byggðar allt frá upphafi at-
vinnubyltingar snemma á þessari öld.
Ég vil gjarnan mega biðja Dag að
geyma þessar hugleiðingar mínar í 50
ára afmælisriti sínu, því að málefnið
stendur í sínu fulla gildi og ekki líkur
til þess að á því verði gegnisfall á næst-
unni, hvað sem um ýmislegt annað
mætti segja. Nú má enginn halda, að ég
ætli mér þá dul, að ég hafi í einu og
öllu ratað á hið rétta í þessu máli. Þetta
eru aðeins hugleiðingar um ákveðið mál-
efni án þess að vera nokkuð lausnarorð.
Byggðaþróunin.
Óþarft er að rekja hér nákvæmlega
byggðaþróunarsögu Islands undanfarna
áratugi. Það hafa aðrir gert be'tur en
mér er kleift, en nauðsynlegt er að gera
hér grein fyrir aðal dráttum þeirrar sögu
og afleiðingum þessarar þróunar. Það
sem gerzt hefur, er í stuttu máli, að
mikil röskun hefur orðið á „byggðajafn-
vægi.“ Bein eða hlutfallsleg fólksfækk-
un hefur átt sér stað í öllum landshlut-
um að undanskildu höfuðborgarsvæð-
inu, þ. e. Reykjavík og næsta nágrenni.
M. ö. o. fólksfjölgunin í landinu, sem er
um 2% á ári, á sér fyrst og fremst stað
á höfuðborgarsvæðinu. Landsbyggðin
dregst óðum aftur úr um fólksfjölda
miðað við Stór-Reykjavík, og ekki er
annað sýnna, en að aðdráttarafl höfuð-
borgarinnar aukist í réttu hlutfalli við
vöxt hennar og stærð. Svo er nú komið,
að Reykjavík er að tiltölu ein stærsta
höfuðborg í heimi, — má líklega full-
yrða, að hún sé hin stærsta.
Byggðin dregst saman í stórum hlut-
um lands og srfelldir fólksflutningar eiga
sér stað í eitt landshornið. Þetta er
kjarninn í byggðaþróuninni á Islandi
síðustu áratugi.
Alþjóðlegt fyrirbæri.
Nú er þess að geta, enda skylt að gera
það, að þróun af þessu tagi er ekki sér-
íslenzkt fyrirbæri, heldur almennt og
alþjóðlegt. Þessi þróun, að fólk flytji
úr sveitabyggðum til bæja og borga, hef-
ur mjög sett svip á sögu þessarar aldar
um allan heim. Löndin eru flest að
breytast úr landbúnaðarlöndum í iðn-
aðarlönd með margbreytilegri fram-
leiðslu og verkaskiptingu. Sums staðar
hefur beinlínis verið beitt gagngerum og
áhrifamiklum aðgerðum til þess að örva
fólksflutninga úr sveitum í borgir, má
jafnvel segja að fólkið hafi verið flutt
með valdboði til borganna, enda hefur
það þá verið liður í bráðri uppbyggingu
áætlaðs hagkerfis eða þjóðfélagsmót-
unar, sem stefnt var að. Svo var a. m. k.
í Sovétríkjunum eftir byltinguna 1917,
að vísu ekki þegar í stað, en nokkrum
árum eftir hana. Hin hraða iðnvæðing
Sovétríkjanna gekk miskunnarlaust á
hólm við hið aldagamla bændaþjóðfélag
og hlífðist hvergi við, þótt persónulegir
hagsmunir og tilfinningasjónarmið ein-
staklinga gyldu sína blóðskuld. I öðrum
löndum hefur breytingin yfirleitt átt sér
stað én beinna áætlana heldur komu þar
til vaxandi áhrif auðmagnsins á atvinnu-
lífið og staðsetning atvinnutækja, svo og
afleiðingar tæknibreytinga, sem óhjá-
kvæmilega leiddu til þessarar áttar. A
marga lund var þessi þróun eðlileg og
að ýmsu leyti óhjákvæmileg. Oft hefur
vöxtur borga og bæja verið tákn vaxandi
gengis meðal þjóða bæði á sviði menn-
ingar- og atvinnulífs. Fjölbreytt atvinnu-
líf og starfsgreining í þjóðfélaginu hefur
leyzt orku og hugvit úr læðingi og átt
mikinn þátt í efnalegum framförum og
fólksfjölgun.
Islendingar geta ekki fremur en aðrir
vænzt þess, að ekki fækki fólki, sem
vinnur við landbúnaðarstörf miðað við
• DAGUR 50 ARA 27