Dagur - 12.02.1968, Blaðsíða 28

önnur störf. Landbúnaðurinn hefur ekki
skilyrði til þess að taka að neinu ráði
við hinni öru fólksfjölgun, sem á sér
stað, og séu ekki skilyrði til annarra
starfa en beinna bústarfa í sveitum, þá
flj'zt æskufólkið til annarra staða, þar
sem fjölbreyttari atvinnuskilyrði eru.
Og við vitum hvert fólkiö flytur. Það
flytur til bæja og borga. Þangaö liggur
Ieiðin. Þetta er ekki hægt að stöðva í
sjálfu sér, en liins vegar er það á valdi
þjóðfélagsins að gera tvennt:
a) draga úr flutningi frá sveitabyggð-
um með því að stuðía aö fjolbreyttari
atvinnuháttum, m. a. með ýmis konar
iðnaði sem víðast,
b) með því að efla kaupstaöi í lands-
lilutunum og mynda mótvægi gegn þeim
landshluta, sem mest aðdráttarafl hefur
nú.
Vandamálið er m. ö. o. fólgiö í því að
beina straumnum fremur til nágranna
kaupstaðarma en höfuðborgarinnar og
útborga hennar. Með því móti er hægt
að tryggja landshlutunum sinn skerf af
fólksfjölguninni. Þó að sveitabyggðirnar
sem slíkar missi alltaf nokkuð af því
fólki, sem þar fæðist og elst upp. Vand-
inn er sem sé sá, hvort t. d. Eyfirðingar,
sem ýmissa hluta vegna verða að flytja
úr sveitinni, fara til Akureyrar fremur
en Reykjavíkur og nágrennis.
Að'gerðir Norðmanna.
Frændum okkar á Norðurlöndum hef-
ur orðið tíðrætt um hin öra vöxt og út-
þenslu höfuðborga sinna. Þá eru hlut-
föllin milli íbúatölu höfuðborgarsvæða
öll önnur en gerist hér á landi. Norð-
menn tala beinlínis um að vöxtur Osló-
borgar sé að leiða til öngþveitis og svip-
aðra skoðana gætir víða um Norður-
lönd. En ofvöxtur höfuðborga á sér stað
í ýmsum öðrum löndum. Má vel svo til
orða taka, að ofvöxtur höfuðborganna sé
alþjóðlegt vandamál, enda hugleitt í
mörgum löndum, hvernig sporna megi
við útþenslu þeirra.
Norðmenn hafa að ýmsu leyti gengið
á undan um athugun á þessum málum
og sýnt með virkum athöfnum. í Noregi
beinast aðgerðirnar að sjálfsögðu fyrst
og fremst að því að efla atvinnulíf í
landshlutunum, sem dregizt hafa afturúr,
en jafnframt eru uppi ráðagerðir um að
dreifa ríkisstofnunum sem víðast. Þar
hafa menn komið auga á, að ríkisstofn-
anir — stjórnsýsla og menningarstofn-
anir — eru gæddar miklu aðdráttarafli
og áhrifamætti gegnvart umhverfi sínu
og byggðaþróun. Framundir þetta hefur
það verið látið afskiptalaust í Noregi
28 PAG.UR 5.0 ÁRA
sem viðast annarsstaðar að höfuðborgin
sogaði til sín fjármagn og áhrifastofn-
anir og veldi úr fólki með menntun og
sérþekkingu. En fyrir nokkrum árum
kaus norska þingið nefnd manna sem
átti að kanna ýtarlega möguleika þess
að flytja ríkisstofnanir frá Osló til ann-
arra staða í landinu. Nefndin sat að
störfum í nálega 3 ár og skilaöi álits-
gerö snemma árs 1964. Nefndarálitið er
allmikil bók og geymir miklar upplýs-
ingar um þróun þessara mála í Noregi
og þann vanda sem við er að stríða í
sambandi við flulning eða aðseturskipti
ríkisstofnana. Enda fór svo að nefndin
gat ekki mælt með því, að ríkisstofn-
anir væru almennt fluttar frá Osló.
Þannig var m. a. taliö ástatt um sumar
þeirra, eins og ráðuneyti og helztu
stjórnardeildir, að þær yrðu að vera í
nánum innbirðistengslum og ekki svar-
aði fyrirhöfn og kostnaði að hrófla við
staðsetningu þeirra og ýmissa fleiri
stofnana, sem líkt væru settar, einkum
allt sem nátengdast væri yfirst:órn rík-
isins, konungi, stórþingi og ríkisstjórn.
Þetta ætti engum að koma á óvart.
Sérskólar og landsbyggðin.
Enn eitt er athyglisvert í áliti norsku
nefndarinnar. Þar kemur fram, að lítil
sem engin vandræði séu á því að flytja
ýmsar menntastofnanir frá höfuðborg-
inni og staðsetja þær í öðrum borgum
eða bæjum Noregs. Nefnir nefndin eink-
um, að sérskólar af ýmsu tagi séu eins
vel staðsettir utan höfuðborgarinnar sem
innan. Segir í nefndarálitinu að þessir
skólar séu óháðir öðrum, enda ekki
stjórnarsýslustofnanir í venjulegum
skilningi, en hins vegar vilji nefndin
leggja mikla áherzlu á mikilvægi sér-
skólanna fyrir menningar- og efnahags-
þróun landsbyggðarinnar, ef þeim væri
dreift víðar um landið en nú er gert.
Nefndin bendir þó á einn annmarka í
þessu sambandi. Hann er sá, að skortur
kunni að verða á stundakennurum við
skóla, sem dreift er um landið. Nefndin
vill girða fyrir þennan annmarlca með
þvi að efla „skólamiðstöðvar."
Norska nefndarálitið skal ekki rakið
nánar, en ég vil leiða athygli lesenda að
þeim atriðum sem ég hef einkum nefnt:
1. Sérskólar eru eins vel staðsettir
utan höfuðborga sem innan þeirra.
2. Skólar hafa áhrif á umhverfi sitt,
bæði menningarlega og efnahagslega.
3. Æskilegt er að efna til skólamið-
stöðva með fleiri en einum skóla til þess
m. a. að nýta kennslukrafta.
Að létta á höfuðborginni.
I sambandi við þetta mál í heild vil
ég minna á það, sem ég tel mikilsvert,
en það er, að farið verði að vinna að
því í alvöru að dreifa um landið opin-
berum skrifstofum og stjórnsýslustofn-
unum á flestum sviðum, bæði í þjón-
ustuskyni við almenning og atvinnuvegi
úti um land, en einkum til að létta á
höfuðborginni sem slíkri, enda er
Reykjavík nú alltof stór og ætti ekki að
vaxa meira í bili, og miðsóknaraíl henn-
ar er ósigrandi án þess að dregið sé úr
embættisvaldi hennar og þeim áhrifum,
sem það hefur.
Að sjálfsögðu liggja ýmsar ástæður til
hins mikla vaxtar Reykjavikur. Þó er
vafamál, að frumástæðan sé sú, hvcrsu
framleiðsluskilyrði eru þar góð, enda er
höfuðborgin síður en svo meiri fram-
leiðslu- og útflutningsstaður en obbinn
af kauptúnum og kaupstöðum landsins.
Ein aöal ástæðan til vaxtar Reykja-
víkur er sú stefna að staðsetja þar allar
meiriháttar ríkisstofnanir og áhrifamikil
opinber fyrirtæki. Umhverfis Alþingi og
ríkisstjórn myndast óhjákvæmilega mik-
ið starfslið og bein og óbein umsvif.
Reykjavík er miðstöð fjármálavalds og
verzlunar, m. a. vegna þess að aðal-
bankar landsins hafa þar aðsetur og ná-
tengdir ríkisvldinu. En ríkisstofnanir eru
ekki einvörðungu stjórnsýslustofnanir
eða valdhafar í venjulegri merkingu,
heldur koma hér undir helztu skólar
landsins og aðrar mennta- og menningar-
stofnanir o. s. frv. Það hefur verið alls-
ráðandi stefna að kalla má að staðsetja
þetta allt í Reykjavík. Hafi verið útaf
því brugðið hefur það kostað stór átök
og ekki sparaðar hrakspárnar. Minnast
má í því sambandi stofnun Menntaskól-
ans á Akureyri. Það var mikið átaka-
og deilumál á sinni tið knúið fram af
harðfylgi þáverandi skólameistara og
ýtni nokkurra stjórnmálamanna, og þó
í andstöðu við meirihluta menntamanna
og skólamanna og mikinn hluta stjórn-
málamanna, þ. á. m. þáverandi þing-
menn Akureyrarkaupstaðar. Mennta-
skólinn á Laugarvatni átti einungis and-
stöðu að mæta hjá ýmsum áhrifamönn-
um, ekki sízt menntamönnum.
En þessi stefna hefur leitt til ofrausn-
ar í garð höfuðborgarinnar, sem hún á
fullt í fangi með að veita viðtöku og
landsbyggðin þolir ekki til lengdar að
sjá af. Það er því tími til kominn að
breyta um stefnu að þessu leyti. Það er
nauðsynlegt og fullkomlega eðlilegt að
dreifa ríkisstofnunum meira en gert er,
og það er sérstaklega nauðsynlegt að