Dagur - 12.02.1968, Side 57

vilja „leiða þingið“ í „stilltum“ og „kon-
ungshollum" anda.
Stefán bóndi Jónsson á Reistará, þá
fulltrúi Skagfirðinga, flutti þessu næst
mjög svo „diplomatíska" raeðu, kvað sér
ekki lítast á frumvarpið, en „stillingu,11
greind og gætni kynni hann að meta, og
vera mætti, að sér litist betur á, ef at-
hugun færi fram í nefnd og mætti þar
líka laga frv.“ Konungsfulltrúi tók þegar
undir og kvaðst aðeins hafa viljað gera
grein fyrir skyldustarfi sinu á þessum
fundi. Næsti ræðumaður var Þórður
Jónasson, konungskjörinn. Hann taldi,
að stefnt væri í óvissu, ef ekki væri
sinnt stjórnarfrumvarpinu og hvatti til
varúðar. Loks, er sjö fundarmenn, auk
konungsfulltrú, höfðu lokið ræðum sín-
um, tók Jón Sigurðsson til máls.
Hann mótmælti því, að hin nýja
stjórnarskrá Danmerkurríkis væri orðin
gildandi hér á landi. Ef svo væri, hefði
hún „verið hér birt og þinglesin fyrir
löngu“ sagði hann og vitnaði jafnframt
í konungsbréfið frá 23 sept. 1848. „Ég
fyrir mitt leyti“ mælti hann ennfremur
„get engan veginn fallizt á, að Island sé
partur úr „Provindsen Danmark,“ þó ég
neiti því ekki, að það sé partur úr valdi
Danakonungs.“
Næst töluðu þeir sr. Jakob og Stefán
á Reistará í annað sinn. Stefán ansaði
Þórði Jónassyni því, að ekki virtist hægt
að binda sig nær óvissu en að binda sig
við frumvarpið.“
Ásgeir Einarsson bóndi í Kollufjarðar-
nesi, fulltrúi Strandamanna, svaraði því
er konungsfulltrúi hafði mælt um „still-
ingu“ og „konungshollustu" og sagði
m. a.: „Ég — er því sannfærður um,
að hollusta og traust það, er Islendingar
hafa borið til konunga sinna, viðhelzt
og glæðist, ef þeir sjá, að þeir fram-
vegis njóti allra sanngjarnra réttinda —.
'Aftur á móti finnst mér það eðlilegt, að
þeim þyki sér það ósamboðið að gefa
sig undir atkvæði bænda á ríkisþingum
Dana, sem að líkindum eru lítið kunn-
ugir flestum högum íslendinga."
Á eftir Ásgeiri stóð upp einn hinna
konungskjörnu þingmanna, sr. Halldór
Jónsson á Hofi. Hann gerði nú það, er
siðan þótti tíðindum sæta, að taka í
sama streng og hinir þjóðkjörnu þing-
menn, er talað höfðu og hvarf ekki frá
þeirri afstöðu. Þá töluðu þeir í annað
sinn Jón Sigurðsson og Ásgeir í Kolla-
fjarðarnesi, en síðan Guðmundur
Brandsson hreppstjóri í Landakoti á
Vatnsleysuströnd, fulltrúi Gullbringu-
og Kjósasýslu, en að því loknu sr. Svein-
björn Hallgrímsson ritstjóri Þjóðólfs og
fulltrúi Borgfirðinga. Hann sagði, að
þjóðinni myndi vera eins farið og þeim
manni, sem færi að eiga með stg sjálfur,
en hefði verið annars hjú. Hún myndi
eflast til dáða. Gísli Magnússon kennari
við Lærða skólann, fulltrúi Árnesinga,
sagði m. a.: „Ég er kominn hér á þingið
með þeirri hollustu við konung, sem
honum ber, en ætla að leggja það eitt
til, sem ég álít réttast og skynsamleg-
ast, hvað sem hver segir.“
Þegar hér var komið, stóð upp séra
Pétur Pétursson forstöðumaður Presta-
skólans, konungskjörinn þingmaður.
Hann gat þess í fyrstu, að frumvarpið
væri víst ekki í samræmi við vonir
landsmanna. En lengra myndi ekki kom-
ist að sinni, og yrði að taka því. Þá tal-
aði hann allmikið um fjármál og taldi
það myndi erfitt Islendingum að gerast
sjálfstæðir og taka á sig sinn hluta að
tiltölu af ríkisskuldum Dana. Þessi ræða
mun hafa komið illa við fundarmenn,
því að Guttormur Vigfússon stúdent á
Arnheiðarstöðum, fulltrúi Norðmýlinga,
stóð upp og mælti: „Ég held, að hinn
5. konungskjörni þingmaður hafi gleymt
því, að hann er íslendingur" og kallaði
þá Jón Sigurðsson: „Heyrið!" Þetta þótti
forseta hart til orða tekið, en Gutt-
ormur hélt áfram ræðu sinni. Björn
Halldórsson gerði einnig ræðu séra Pét-
urs að umræðuefni. Hann sagði: „Þegar
vér berum oss saman við Dani, frá þeim
tíma, að vér komum undir einveldis-
stjórnina með þeim, þá sé ég það, að við
höfum staðið jafnhliða þeim í stjórnar-
legu tilliti, og því sýnist mér auðsætt, að
vér eigum að halda áfram að standa
jafnhliða þeim nú, þegar konungur hefir
sleppt einveldinu." Séra Guðmundur
Einarsson á Kvennabrekku, fulltrúi
Dalamanna, sagði, að ræðu sr. Péturs
hefði verið tekið of kuldalega, því að
gott væri að fá málið rætt frá ýmsum
hliðum. Síðar sagði hann þó: „Ég fyrir
mitt leyti get ekki álitið annað, en að
það gangi næst drottinsvikum, ef vér
látum leiðast til ályktana og atkvæða
gegn sannfæringu vorri og þjóðréttind-
um.“ Séra Sveinn Níelsson á Staðarstað,
fulltrúi Húnvetninga, kvað orðin „eins
og nú er ástatt“ oft hafa komið fram í
ræðum fundarmanna og sagði síðan:
„Mér finnst, að þar sem hér er um að
ræða, að konungur og þjóð semji með
sér, þá sé það þetta tvennt, konungurinn
og þjóðin, sem orðin stefna að.“ Guð-
mundur Brandsson tók enn til máls og
lét svo ummælt „að enginn þingmaður
geti álitið það skyldu sína að binda sig
við frumvarp þetta að öðru leyti en því,
sem hans eigin sannfæring segir honum.“
Síðustu ræðuna flutti Gísli Magnús-
son og talaði þá í annað sinn: Hann lauk
máli sínu á þessa leið: „Ég hefi lesið
frumvarpið, og spurt sjálfan mig, hvað
væri sjónarmið þess. Og ég hefi svarað
sjálfum mér, að stefna þess mundi vera,
að tengja oss við Eydani og Jóta eða
öllu fremur að hnýta oss aftan í þá. En
nú vil ég hugsa mér annað sjónarmið,
að þegar Eydanir og Jótar ganga fram
fyrir konunginn, þá megum vér og ganga
fram fyrir hann, ekki innan um eða aft-
an i Eydönum og Jótum, heldur til hlið-
ar við þá, og þetta sjónarmiö finnst mér
vera réttast og eðlilegast.“
Þannig lauk umræðufundinum um
þetta mál hinn 21. júlí. Rétt er að geta
þess, að Jón Guðmundsson, síðar rit-
stjóri Þjóðólfs, var fjarverandi, er um-
ræður fóru fram, vegna veikinda. Eftir
að Trampe konungsfulltrúi tók undir
ræðu Stefáns á Reistará lét hann ekki
framar til sín heyra. En daginn eftir, 22.
júlí, ritaði hann forseta Þjóðfundarins
bréf, er lesið var á fundi 24. s. m. svo-
hljóðandi:
„Hér með undanfelli ég ekki að til-
kynna yður háttvirti forseti, að ég von-
ast til, að fundinum geti verið lokið
þann 9. í næsta mánuði, og bið ég yður
á þann hátt, sem yður þykir bezt við
eiga, að láta fundarmenn vita þetta.“
Niu manna nefndin haféi málið til
meðferðar í 2 vikur, og er nefndarálit
undirritað 4. ágúst. Eftir 24. júlí fjall-
aði hún einnig um frv. um kosningar til
Alþingis, og skilaði áliti í því 9. ágúst.
En umræðum um verzlunar- og siglinga-
málið var ekki lokið fyrr en 6. ágúst.
Nefndin klofnaði sem hér segir: Minni-
hlutinn, einn konung kjörinn þingmaður,
Þórður Sveinbjörnsson háyfirdómari,
lagði til, að stjórnarfrumvarpið yrði
samþykkt með töluverðum breytingum,
sem ekki verða raktar hér. Meirihlutinn,
sjö þjóðkjörnir þingmenn og einn kon-
ung kjörinn (sr. Halldór á Hofi) ákvað
að semja nýtt frumvarp, sem hann og
gerði. Ekki setti meirihlutinn nafn á
frv. en kemst svo að orði að það sé um
„stjórnarlögum íslands og stöðu þess í
konungsveldinu." Líta verður svo á, að
í þessu frumvarpi sé mörkuð stefna Jóns
Sigurðssonar og samherja hans í sjálf-
stæðismáli Islendinga. Skulu hér því þau
ákvæði þess rakin, er mestu máli skipta,
er gera skal grein fyrir, í hverju sú stefna
var fólgin.
I.
„1. Island hefur konung og konungs-
erfðir saman við Danmörku. Hvar önnur
málefni skuli vera sameiginleg með Is-
landi og Danmörku, eða öðrum hlutum
DAGUR 50 ÁRA 57