Frjáls verslun - 01.12.1959, Side 21

meiru væri að spila, þegar öll fjölskyldan vinnur
úti. En þannig liáttar til, að verzlanirnar hafa að-
eins takmarkaðar birgðir af neyzluvörum og því
getur stjórnin, eigandi verzlananna, sett hátt. verð
á þessar vörur. Þegar verkamaðurinn er búinn að
borga skatta og húsaleigu og hefur iagt fyrir pen-
inga, sem ríkisstjórnin hvetur verkamenn til að
leggja í ríkissparibankann, á hann lítið eða ekkert
aflögu til kaupa á „lúxusvörum“ eins og ísslcápum,
ryksugum og öðrum varanlegum neyzluvörum. Vel-
ferð hins rússneska neytanda er augsýnilega látin
víkja fyrir öðrum markmiðum. ITann cr aðeins til,
svo að ríkið geti orðið almáttugt. Það er ekki um
að villast, að Sovétstjórnin telur sér meiri hag í að
verja fé, sem ef til vill nemur mörg hundruð mill-
jónum dollara, til að koma eldflaug til tunglsins,
heldur en verja peningunum til að bæta lífskjör
almennings í landinu.
Lítill rússneskur bíll kostar frá 25 þúsund til 30
þúsund rúblur. Þegar athugað er, að meðalkaup
verkamanns er 750 rúblur á mánuði eða níu þús-
und á ári, sést, að það er erfitt, ef til vill óhugs-
andi, fyrir verkamenn að cignast slík farartæki.
Stórar lúxusbifreiðir eins og Zil cru aðeins notaðar
af embættismönnum ríkisins. Og þó að nokkrir
menn legðu saman til að kaupa bíl, myndu þeir
verða að bíða þó nokkurn tíma, áður en þeir fengju
hann. Fleiri bifreiðir er að sjá í Moskvu, stærstu
og mikilvægustu borg Rússlands, heldur en í öðr-
um rússneskum borgum, cnda ])ótt umferðin þoli
engan samanburð við stórborg í Bandaríkjunum.
I Odessu, sem hefur 600.000 íbúa, getur maður
staðið og horft niður aðalverzlunargötuna mínút-
um saman án þess að sjá nokkra bíla á ferli aðra
en strætisvagna.
Verkamaðurinn hefur verið alinn upp í þeim
anda, að hann þurfi fyrst og fremst að takmarka
neyzluþörf sína, svo að Sovétrikin geti fest meira
fé í framleiðslutækjum og iðjuverum. Ilelgasta
markmið þjóðskipulags kommúnista er að auðga
og upphefja ríkið, ekki einstaklinginn. Einstakling-
urinn á ekki að fá annað cn það, sem nægir til
þess að hafa hann góðan og stuðlar að hámarks-
framleiðslu fyrir ríkið. Það er i-íkið, sem verður
að vera æðst. Af þessu er augljóst, að frarnleiðslan
gengur fyrir öllu. Sein dæmi um þetta má nefna, að
á árunum 1940 til 1956 jókst stálframleiðslan um
270 af hundraði, en framleiðsla á bómullarefnum
jókst um tæplega 40 af hundraði. Ný iðjuver, nýjar
verksmiðjur, ný tæki og nýjar vélar koma fyrst —
en ekki bílar, ísskápar, sjónvarpstæki eða vefnaðar-
vörur. En vegna þess hve framleiðsla neyzluvara
er ákaflega takmörkuð nú, mun hvaða smáaukn-
ing, sem kann að verða á komandi árum, virðast
stór miðað við núverandi framleiðslu.
Mikill launamismunur
Sovétstjórnin stefnir ekki að íaunajöfnuði. Alls
konar uppbætur og umbun eru veittar, og afkasta-
mikill verkamaður fær birt nafn sitt og mynd af
sér og hlýtur viðurkenningu hins opinbera á marg-
an hátt. Verkalýðsfélag hans fær hlutdeild í tekj-
unum, sem hljótast af auknum afköstum hans, og
þess vegna hvetja verkalýðsfélög meðlimi sína til
að fara fram úr skylduafköstunum. Oduglegur
verkamaður verður byrði á verkalýðsfélagi sínu og
félögum þess. Verkalýðsfélagið og atvinnurekand-
inn standa þannig saman, að nokkurs konar við-
skiptafyrirtæki — báðir keppa að því að framleiða
meiri og meiri vörur fyrir ríkið á lægra verði. í
hagkerfi kommúnista er því grcinilega viðurkennd-
ur kostur samkeppninnar, þar sem lögð er áherzla
á mikil afköst og lágan framleiðslukostnað. „Frá
hverjum manni eftir getu, til hvers manns eftir
þörfum.“ Þannig komst Karl Marx að orði einu
sinni, en nú hefur þessi yfirlýsing enga raunhæfa
merkingu í Sovétríkjunum.
Útbúnaðar í verksmiðjum er oft lélegur eða
gamaldags. Sem dæmi má nefna, að svonefnd talna-
grind er notuð í nær öllum smásöluverzlunum, og
gefur það til kynna, hve ýmsar greinar efnahags-
lífsins standa á frumstæðu stigi. Varúðarráðstaf-
anir, sem gerðar eru í verksmiðjum með velferð
verkamanna og öryggi fyrir augum, eru ekki sam-
bærilegar við bandarískar kröfur. Aætlað hefur ver-
ið, að afköst sovézks verkamanns séu aðeins þriðj-
ungur af afköstum bandarísks verkamanns.
Að minnsta kosti hluta af mismuninum á fram-
leiðslukostnaði og söluverði má nota til þess að
veita aukaviðurkenningu fyrir verkstjórn og vinnu.
Forstjóri verksmiðju einnar, sem ég heimsótti, sagði
við mig drýgindalega, að verksmiðju hans væri
heimilt að halda eftir einni milljón rúblna af „hagn-
aðinum“, og af þeirri upphæð væri hægt að nota 60
af hundraði til nýrra bygginga og 40 af hundraði
mætti svo skipta milli verksmiðjufólksins.
Verkfræðingar, vísindamenn, forstjórar iðjuvera,
verkstjórar í verksmiðjum og æðstu embættismenn
ríkisins eru meðal hinna hæst launuðu í þjóðfélagi
kommúnista. Meðalkaup verkamanns er kringum
750 rúblur á mánuði, eins og áður er sagt, og lág-
launaðir, ófaglærðir verkamenn fá aðeins 250 til
350 rúblur á mánuði. Ilinir, sem skipa áðurnefndar
forréttindastöður, hafa oft frá 2.000 upp í 5.000
riiblur í mánaðarlaun, auk ýmiss konar fríðinda.
Rétt cr að geta sérstaklega háskólaprófessora, sem
liafa yfirleitt frá 2.500 til 5.000 rúblur í laun á
mánuði, og enn má hækka þessi laun að mun, ef
viðkomandi sýnir yfirburði í kennslu eða ritstörf-
um. Prófessorar eru sagðir geta komizt upp í hæsta
launaflokk Sovétríkjanna, og af því getum við dreg-
FRJÁLS VERZLUN
21