Frjáls verslun - 01.05.1980, Blaðsíða 39

skocfun
að annast seðlaútgáfu og vinna að
því að peningamagn í umferð og
framboð lánsfjár sé hæfilegt mið-
að við að verðlag haldist stöðugt
og framleiðslugeta atvinnuveg-
anna sé hagnýtt á sem fyllstan og
hagkvæmastan hátt."
Ef þessi atriði Seðlabankalag-
anna eru skoðuð í heild sinni er
bankinn í fyrsta lagi skyldugur að
hlýöa fyrirmælum ríkisstjórnar-
innar og í öðru lagi á bankinn að
kappkosta að peningaframboð sé
hæfilegt miðað við að verðlag
haldist stöðugt.
Sé hins vegar stefna stjórnvalda
í þveröfuga átt eins og verið hefur
nú um allnokkuð skeið er vandséð
hvernig Seðlabankinn megi upp-
fylla bæði þessi fyrirmæli að hlita
fyrirmælum ríkisstjórnarinnar og
sjá til þess að verðlag sé stöðugt.
Það er því næsta augljóst að
breyta þarf lögum Seðlabankans
allrækilega og í þá mynd að bank-
inn hafi fullt og óskorað vald í
peninga- og gengismálum en
jafnframt sé bankanum gert skylt
að halda verðbólgu í skefjum.
Undanfarin ár hafa tvær þjóðir
skorið sig úr hvað varöar litla
verðbólgu. Þetta eru Þjóðverjar og
Svisslendingar. Of langt mál er að
rekja það í smáatriðum í hverju
það felst að þessum tveim þjóðum
hefur tekist að hafa stjórn á verð-
bólgunni en sammerkt er þessum
þjóðum að seðlabankar landanna
búa við mikið og nær fullt frelsi til
að grípa til þeirra aðgerða sem
taldar eru duga hverju sinni til að
halda verðlagi sem stöðugustu.
Þýski Seðlabankinn og
reynsla Þjóðverja
Öllum eru kunn þau ósköp sem
dundu yfir Þjóðverja á árunum eftir
fyrra stríð þegar menn þurftu hjól-
börufarma af peningum til að
kaupa frímerki en það er síður
kunnugt að svipað ástand skap-
aðist að lokinni seinni heims-
styrjöld. Þá fór nú þannig að hjól-
börufarmar dugðu ekki lengur þar
sem gjaldmiðillinn, gamla ríkis-
markið, varð algerlega verðlaust.
Af þessari reynslu drógu Þjóð-
verjar mikilvæga ályktun. I fram-
tíðinni skyldu ríkisstjórnir ekki geta
velt eyðslusemi og óráðsíu í ríkis-
fjármálum yfir á þýska Seðlabank-
ann (Deutsche Bundesbank) og
valdið þannig verðbólgu.
Þýski Seðlabankinn var form-
lega stofnaður árið 1957. í lögum
bankans er sérstaklega tilgreint
það höfuðmarkmið að standa vörð
um verógildi gjaldmiðilsins. Jafn-
framt er þess getið að bankinn
skuli styðja stefnu ríkisstjórnar-
innar svo framarlega sem sú
stefna sé í samræmi við markmið
bankans að halda verðlagi stöð-
ugu.
Stjórnarfarslegt stjálfstæði
þýska Seólabankans er þannig
tryggt og getur bankinn gengið í
berhögg við stefnu ríkisstjórnar-
innar ef nauðsyn krefur. Sérstak-
lega er það þó athyglisvert að
Seðlabankastjórninni er það í
sjálfsvald sett hvort bankinn veiti
hinu opinbera lán. Slík lánveiting
má aðeins vera til skamms tíma og
er bundin við hámarksupphæðina
6 milljarðar marka. Til saman-
burðar má geta þess að lánsþörf
þýska ríkisins var á síðasta ári um
30 milljarðir marka. Þess má geta
að lántökur þýska ríkisins hjá
Bundesbank hafa nú um skeiö
engar verið.
Þar sem þýski Seðlabankinn
getur ekki né má hlaupa undir
bagga með þýska rikinu nema að
mjög takmörkuðu leyti hefur ríkis-
sjóður svaraö hallarekstri sínum
með útgáfu skuldabréfa sem seld
eru á innlendum markaði. Erlend-
ar lántökur eru takmarkaðar með
lögum (Ausenwirtschaftsverordn-
ung)og er því sú leið fjármögnunar
ekki fyrir hendi. Þessar takmark-
anir á lántökum hins opinbera
hafa leitt til varkárari fjármála-
stefnu og er ein aðalorsökin fyrir
því að Þjóðverjum hefur tekist
betur upp í viðureigninni við verð-
bólguna en flestum öðrum þjóð-
um.
Niðurlag:
Það virðist vera oröinn næsta
almennur skilningur á því hér á
landi að reka beri ríkissjóö halla-
lausan og seinustu ríkisstjórnir
hafa allar ætlað sér það a.m.k. í
oröi en efndir hafa engar orðið,
eins og öllum er kunnugt.
En mikilvægast er að líklega
hefði aldrei komið til þessarar
verðbólguvaldandi skuldasöfn-
unar ríkissjóðs hjá Seðlabankan-
um ef það hefði verið skýrt tekið
fram í Seðlabankalögum að slík
skuldasöfnun væri verulega tak-
mörkuð eða með öllu óheimil. En
þrátt fyrir að höfundar Seðla-
bankalaganna hafi gert sér grein
fyrir að óhóflegt peningamagn og
miklar lánveitingar til ríkissjóðs
séu til ills og valdi verðbólgu hefur
reyndin orðið önnur. Þessu er um
að kenna að lög Seðlabankans eru
næsta óljós og mótsagnakennd.
Ekki er það eitt nægilegt að lán-
veitingar Seðlabankans til ríkis-
sjóðs séu takmarkaðar heldur
verður bankinn að njóta þess
sjálfstæðis að hann geti fram-
kvæmt þá stefnu sem líkleg er til
að koma á stööugu verðlagi inn-
anlands og tryggja jöfnuð út á við.
Til þess að svo megi verða er
nauðsyn að Seðlabankinn geti
gripið til allra þeirra hagstjórnar-
tækja sem bíta og duga, óháður
pólitiskum og stéttarlegum þrýst-
ingi.
Meöan lögum Seðlabankans er
háttað eins og nú er eru engar lík-
ur á að það megi takast og er því
nauðsynlegt að breyta lögum
bankans í þá veru að hann njóti
fulls sjálfstæðis og sé óháður vilja
og valdi misviturra stjórnmála-
manna. Menn verða að athuga að
verðbólgan á íslandi er ekkert
náttúrulögmál.
39