Morgunblaðið - 09.03.2001, Blaðsíða 42

UMRÆÐAN
42 FÖSTUDAGUR 9. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
F
yrirsögnin hér að ofan
birtist í íslensku dag-
blaði fyrir rúmum 20
árum. Fréttaritara
blaðsins í Þistilfirði
þótti miklum tíðindum sæta að
berja þeldökkan vinnumann frá
Ghana augum í fimbulkuldum og
snjóalögum hins íslenska vetrar.
Þótt fréttin hafi að sönnu verið
tryllingslega fyndin telja vísast
flestir að nálgunin og fyrirsögnin
sé lýsandi fyrir liðna tíma á Ís-
landi. Sýn Íslendinga til um-
heimsins hefur breyst mjög á síð-
ustu 20 árum.
Eða er ekki svo?
Önnur fyrirsögn frá svipuðum
tíma kemur upp í hugann í þessu
viðfangi. Þá var á forsíðu birt
mynd af barnungri víetnamskri
stúlku, er komið hafði til landsins
sem flóttamaður ásamt ætt-
mennum sín-
um. Fyr-
irsögnin var
svohljóðandi:
„Kim heitir nú
Anna“.
Flestum
þótti sjálfsagt að fólk, sem misst
hafði allt sitt við flóttann frá
heimalandinu, væri svipt því eina,
sem það átti eftir við komuna til
fyrirmyndarríkisins í norðri.
Sjálfgefið var að nafnið yrði tekið
af litlu stúlkunni og að ríkisvaldið
gæfi henni nýtt þar eð hún teldist
framvegis Íslendingur. Í nýjum
nöfnum fólst aðgangurinn að ís-
lensku samfélagi. Flóttafólkið frá
Víetnam var meðhöndlað í full-
komnu samræmi við opinbera
þjóðrembustefnu Íslendinga.
Þótt framkoma yfirvalda gagn-
vart innflytjendum hafi bless-
unarlega breyst lifir hin menning-
arlega yfirburðahyggja enn góðu
lífi á Íslandi.
Á Íslandi hefur skipuleg inn-
ræting í þá veru að þjóðin njóti yf-
irburða á sviði menningar og arf-
leifðar blandast saman við
forsjárhyggju á mjög for-
vitnilegan hátt. Enn er fólki t.a.m.
ekki treyst til að ákveða hvaða
nöfn börn þess eigi að bera. Starf-
rækt er svonefnd Manna-
nafnanefnd, sem ætlað er að gæta
tungu og menningar með því að
úrskurða hvaða nöfn séu tæk á ís-
lensku og hver ekki.
Á Íslandi er unnt að banna for-
eldrum að skíra barn sitt tilteknu
nafni. Og rökstuðningurinn lýtur
annars vegar að verndun tungu
og menningar og hins vegar að því
að með þessu móti sé komið í veg
fyrir að börn þurfi að burðast með
réttnefnd ónefni í gegnum lífið.
Nú kunna menn að hafa mis-
jafnar skoðanir á ýmsum þeim
nýrri nöfnum, sem gjaldgeng
þykja en hljóma vægt til orða tek-
ið undarlega í eyrum. Hitt er lygi-
legra að opinberir „aðilar“ taki
sér vald til að úrskurða að tiltekið
nafn sé með öllu ótækt og að
banna beri foreldrum að gefa
barni sínu það.
Hugsunin, sem að baki býr, er
aukinheldur í meira lagi ógeðfelld:
Fyrst ríkisvaldið er fært um að
ákveða að tilteknu barni sé fyrir
bestu að bera ekki ákveðið nafn er
það jafnframt fært um að kveða
upp þann dóm að foreldrum sé
ekki treystandi til að gefa af-
kvæmi sínu nafn. Af þessu leiðir
að spyrja má hvort ríkisvaldið sé
ekki einnig fært um að ákveða að
tilteknu fólki sé ekki treystandi til
að verða foreldrar. Ef nafngift er
til marks um að viðkomandi er
ekki fær um að búa í haginn fyrir
afkvæmi sitt er þá ekki sýnt að sá
hinn sami er ekki hæfur til þess að
öðru leyti?
Með ólíkindum er að slík for-
sjárhyggja fái þrifist á Íslandi í
upphafi 21. aldar.
Á Íslandi er menningin svo ein-
stök að bannað er að auglýsa á
öðrum tungumálum en íslensku
og foreldrum er bannað að gefa
börnum sínum þau nöfn, sem þau
vilja. Þegar hafðar eru í huga þær
breytingar sem samfélagið geng-
ur nú í gegnum með mikilli fjölg-
un innflytjenda er deginum ljós-
ara að hin opinbera yfirburða-
hyggja íslensku stjórnmála-
stéttarinnar nálgast nú óðfluga að
geta talist brot á mannréttindum
þessa þjóðfélagshóps.
Og nú er komið fram frumvarp
þar sem leyfi til búsetu á Íslandi
er bundið því skilyrði að viðkom-
andi hafi sótt námskeið í íslensku.
Eftir einhverja áratugi munu
fræðimenn leitast við að skilja
hvernig opinber þjóðrembustefna
og forsjárhyggja rann saman á Ís-
landi þrátt fyrir tal valdamikilla
stjórnmálamanna um frelsi ein-
staklingsins og ábyrgð hans á eig-
in lífi. Rifjað verður upp hvernig
jafnan var reynt að sporna við
breytingum, oft í nafni menning-
arinnar, í stað þess að líta á þær
sem sjálfsagðan lið í framþróun
samfélagsins og aðlögun að nýjum
yrti veruleika: óttast var að sjón-
varp skaðaði menninguna, lita-
sjónvarp var talið stórhættulegt
þjóðlífinu, erlendu sjónvarpi var
líkt við menningarlega drepsótt,
útlendingar voru þvingaðir til að
taka upp íslensk nöfn, aukið sam-
starf við Evrópuríki var talið til-
ræði við þjóðríkið og menning-
arlega sérstöðu, bannað var að
nota önnur tungumál en íslensku
við ákveðnar aðstæður, frelsi til
að gefa afkvæmi sínu nafn var tal-
ið fallið til að grafa undan tung-
unni og steypa menningararfinum
einstaka í glötun.
Ný grein menningarlegra
skemmtibókmennta mun upp rísa
á Íslandi. Helstu foringjar aft-
urhaldsins verða aðhlátursefni
þeirra kynslóða, sem þá hafa los-
að sig undan sligandi áhrifum yf-
irburðahyggjunnar og menning-
arofsans og hafa nægilegt sjálfs-
traust til mæta heiminum án
þjakandi hræðslu og minnimátt-
arkenndar.
Og þessar bækur verða skrif-
aðar á íslensku.
Verður íslenska stjórnmála-
stéttin fær um að endurnýja sig;
fær um að fara fyrir nýjum kyn-
slóðum, sem ekki verða ofurseldar
ranghugmyndum, minnimátt-
arkennd, þjóðrembu og menning-
arofsa?
Þá verða kvaddir, með glott á
vör, þeir stjórnmálamenn, sem
leituðust í öllum sínum störfum
við að tryggja kyrrstöðu, oft í
nafni menningar en jafnan af ótta
við missi valdsins; þeir, sem boð-
uðu að verja þyrfti þjóðina fyrir
nútímanum og áhrifum frá út-
löndum; þeir, sem náðu svo lengi
að sannfæra þjóðina um að um
hana giltu sérstakar reglur því
hún væri algjörlega einstakt fyr-
irbrigði – eins konar negri í Þistil-
firði.
Negri í
Þistilfirði
Á Íslandi hefur skipuleg innræting í þá
veru að þjóðin njóti yfirburða á sviði
menningar blandast saman við for-
sjárhyggju á mjög forvitnilegan hátt.
VIÐHORF
Eftir Ásgeir
Sverrisson
asv@mbl.is
ALLAN síðasta áratug hafa
staðið deilur um stjórn fiskveiða
og þær eru síður en svo í rénun.
Tvær nefndir hafa starfað und-
anfarin tvö ár og var þeim ætlað
að fara yfir helstu ágreiningsatrið-
in og koma með tillögur til úrbóta.
Önnur þeirra, svonefnd auðlinda-
nefnd, hefur skilað af sér ýtarlegri
álitsgerð og leggur til að tekið
verði gjald fyrir afnot af auðlind-
um. Hin nefndin er enn að störfum
og á að fara almennt yfir lög um
stjórn fiskveiða og gera tillögur
um breytingar á þeim.
Framsal og fénýting
Í núverandi kerfi er byggt á
aflaheimildum sem úthlutað er
ótímabundið og handhöfum þeirra
heimilað að framselja þær, leigja
eða selja varanlega. Þannig geta
útgerðarmenn haft miklar tekjur
af framsali veiðiheimilda en fá
þeim úthlutað fyrir lítið fé í sam-
anburði við tekjurnar. Framsalið
hefur fært mörgum miklar tekjur í
eigin vasa og eru dæmi um þús-
undir milljóna króna. Þetta atriði
sætir mikilli gagnrýni og má nefna
að á síðasta flokksþingi framsókn-
armanna í nóvember 1998 var
ályktað að „framsóknarmenn telja
óeðlilegt að einstakir aðilar skuli
hafa komist upp með að fénýta
endurnýjanlegar auð-
lindir í eigin þágu.
Nauðsynlegt er að
skattkerfinu verði
beitt til að koma í veg
fyrir að slíkt gerist í
framtíðinni“.
Ágreiningur í
auðlindanefnd
Auðlindanefndinni
var ætlað sérstaklega
að ráða bót á þessu
atriði. Nefndin náði
samstöðu um að gjald
yrði tekið fyrir afnot
af auðlindinni en ekki
var samstaða í nefnd-
inni um hvernig það
yrði gert. Bendir nefndin á tvær
leiðir, veiðigjaldsleið og fyrning-
arleið, og kemur fram að ágrein-
ingur var í nefndinni um þær og
nokkrir nefndarmanna telja aðeins
aðra leiðina ásættanlega. Ekki er
upplýst hve margir nefndarmenn
styðja hvora leið né hverjir þeir
eru.
Leiðir auðlindanefndar
Veiðigjaldsleiðin þýðir áfram
ótímabundna og óbreytta úthlutun
veiðiheimildanna og heimild til
framsals og að hið opinbera ákveði
gjald fyrir afnotin, sem verði ann-
aðhvort ákveðið hlut-
fall af verðmæti land-
aðs afla eða sem
tiltekna fjárhæð á
hvert kg af úthlutuðu
aflamarki. Þær hug-
myndir sem nefndar
hafa verið um gjaldið
staðfesta að ætlunin
er að það verði aðeins
brot af því verði sem
handhafar veiðiheim-
ildanna fá fyrir leigu
þeirra eða sölu. Þessi
leið mun ekki setja
niður núverandi deil-
ur enda áfram mögu-
legt að fénýta endur-
nýjanlega auðlind í
eigin þágu. Veiðigjaldsleiðin er
ávísun á áframhaldandi deilur.
Fyrningarleiðin er mun róttæk-
ari, ákveðinn hundraðshluti veiði-
heimildanna er fyrndur hvert ár
þar til allar heimildir eru innkall-
aðar. Hinum fyrndu heimildum er
ráðstafað að nýju til ákveðins tíma
í senn með því að selja þær á
markaði eða uppboði. Þessi leið
þýðir að handhafar veiðiheimilda
munu afla sér heimildanna með
sama hætti og þeir geta framselt
þær. Verðlagning fer þá fram með
sambærilegum hætti og möguleik-
inn á að fénýta auðlindina eins og
Af hverju
fyrningarleið?
Kristinn H.
Gunnarsson
HINN 17. mars
næstkomandi kjósa
Reykvíkingar um
framtíð flugvallar-
starfsemi í Vatnsmýri.
Það er ákaflega mik-
ilvægt að sem flestir
nýti sér þann lýðræð-
islega rétt að kjósa og
hafa þannig áhrif á
þróun borgarsam-
félagsins. Umræðan
hefur einkennst af op-
inberum skrifum milli
þeirra sem vilja hafa
völlinn um kyrrt og
hinna sem vilja völl-
inn burt. Að mínu
mati er hér um mjög
stórt mál að ræða sem snertir
mjög skipulagsmál Reykjavíkur og
hefur verið mjög ánægjulegt að
fylgjast með líflegum skoðana-
skiptum um heildarsýn í skipu-
lagsmálum.
Sérfræðinga-
veldið
Allt frá því völlurinn var settur
hér niður hafa verið mjög skiptar
skoðanir um tilverurétt hans í
Vatnsmýri og má í því sambandi
minna á hugmyndir um nýja stað-
setningu á Álftanesi sem lengi var
í umræðunni, eða allt til ársins
1973.
Þegar skoðuð eru gögn úr borg-
arstjórn Reykjavíkur sést t.d. að
allt frá árinu 1975 hafa borgar-
fulltrúar allra flokka annarra en
Sjálfstæðisflokks flutt tillögur um
skoðun á annars konar nýtingu á
Vatnsmýri en undir flugvöll. Það
hafa því alla tíð skotið upp koll-
inum umræður um flugvöll í
Vatnsmýri og má færa rök fyrir
því að sú atkvæðagreiðsla sem
fram fer hinn 17. sé í raun eðlilegt
framhald þeirrar umræðu sem átt
hefur sér stað um málið. Það hefði
t.d. verið mjög óeðlilegt að kjósa
um völlinn fyrr, þegar ekki lágu
fyrir nákvæmar upplýsingar um
samanburð valkosta. Það er reynd-
ar sérstakt umhugsunarefni um
opinbert sérfræðingaveldi þegar
það er skoðað að í mörg ár hafa
svokallaðir sérfræð-
ingar haldið því fram
að flugvöllur geti
hvergi verið nema í
Vatnsmýri og Kefla-
vík. Ýmsir stjórn-
málamenn hafa gert
þessar skoðanir að
sínum og haldið því
fram af miklum þunga
að flutningur flugvall-
ar úr Vatnsmýri sé
sjálfkrafa ávísun á
Keflavíkurflugvöll. Ég
verð líka að segja það
að ég hef orðið miklar
efasemdir um álit sér-
fræðinga flugmálayf-
irvalda sem ávallt hafa skákað í
skjóli yfirburðarsérfræðiþekkingu
og kunnáttu. Hér áður bentu þess-
ir sérfræðingar á að ósækilegt
væri að flytja kennslu-, æfinga- og
einkaflugið úr Vatnsmýri. Nú er
verið að vinna að þessum flutningi.
Þeirra skoðun var að útilokað
væri að fækka brautum á vellinum.
Nú verður þeim fækkað í tvær.
Þeir hafa ítrekað haft þá skoðun
að ekki væri hægt að flytja starf-
semina til á svæðinu. Nú er flug-
málastjórn lögst í mikla skipulags-
vinnu og hefur kynnt flutning á
starfseminni innan svæðisins.
Þessi dæmi sýna að það er full
ástæða til að hafa miklar efasemd-
ir um málflutning þeirra.
Hvassahraunskostur
Ég get því alls ekki verið sam-
mála þeim „sérfræðingum“ að
flugvöllur í Hvassahrauni komi alls
ekki til greina og undrast raunar
að menn skuli setja málið upp með
þeim hætti miðað við þau gögn
sem liggja fyrir.
Uppbygging nýs flugvallar
sunnar á höfuðborgarsvæðinu er
hugmynd sem er mjög til þess fall-
in að sætta ýmis sjónarmið í mál-
inu. Líta þarf á höfuðborgarsvæðið
sem eina skipulagslega heild en
festast ekki í hugsun um gömul
hreppamörk. Þessa dagana eru
sveitarfélögin á svæðinu að vinna
sameiginlegt svæðisskipulag sem á
að nota sem stýritæki varðandi
þróun og uppbyggingu. Miðað við
staðsetningu á höfuðborgarsvæð-
inu er Hvassahraun góður kostur
og í dag munar ekki nema um 10
mínútum í akstri milli Vatnsmýrar
og Hvassahrauns. Varðandi kostn-
að þarf í öllum tilfellum að ráðast í
ákveðinn grunnkostnað vegna
flugstöðva og varðandi flugbrautir
þarf í öllum valkostum að byggja
þær upp, þótt í mismiklum mæli
sé. Flugmálayfirvöld eru einmitt
þessa dagana að skoða Hvass-
ahraun vegna æfinga, kennslu og
einkaflugsins og því getur verið
ákveðið hagræði í því að stíga
skrefið til fulls og flytja allt innan-
landsflug þangað. Gera þarf betri
rannsóknir á veðurskilyrðum í
Hvassahrauni og alls ekki er hægt
að fallast á að 30 ára gamalt út-
sýnisflug í Kapelluhrauni til mæl-
ingar á veðurfari sé vísindaleg
mæling sem byggjandi sé á.
Stuttur tími
í lífi borgar
Reykjavík hefur stækkað mikið
á undanförnum árum og óneitan-
lega fylgja því ákveðnir vaxtar-
verkir. Flugvallarsvæðið í Vatns-
mýrinni er um 130 ha og hvort
sem menn kjósa völlinn áfram eða
að hann fari er ljóst að meira land-
rými fæst til þróunar. Svæðið er
Kjósum um flugvöll
Steinunn V.
Óskarsdóttir
Reykjavíkurflugvöllur
Allt frá árinu 1975
hafa borgarfulltrúar
allra flokka annarra
en Sjálfstæðisflokks,
segir Steinunn Valdís
Óskarsdóttir, flutt
tillögur um skoðun á
annars konar nýtingu
á Vatnsmýri en
undir flugvöll.