Morgunblaðið - 27.03.2001, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 ÞRIÐJUDAGUR 27. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Námskeið um nauðung og þvingun
Þyrfti að
setja reglur
HALDIÐ verðurnámskeið á vegumFélags sálfræð-
inga er starfa að málefnum
fatlaðra um nauðung og
þvingun í meðferð og
umönnun dagana 28. og 29.
mars í Borgartúni 6. Nám-
skeiðið verður frá klukkan
níu til sextán báða dagana.
Dr. Gyða Haraldsdóttir á
sæti í undirbúningsnefnd.
„Námskeiði þessu er
ætlað að vekja athygli á og
opna umræðu um beitingu
nauðungar og þvingunar í
umönnun fatlaðra. Ýmsir
hópar sem háðir eru
umönnun annarra, tíma-
bundið eða til lengri tíma,
geta lent í að vera beittir
nauðung og þvingun.“
– Hvers vegna er þetta
málefni tekið upp núna?
„Umræðan um þetta hefur að-
eins verið að aukast. Það er smám
saman verið að viðurkenna að
nauðung og þvingun hefur við-
gengist í samskiptum starfsfólks
gagnvart fyrrnefndum hópum.“
– Hvernig skilgreinið þið nauð-
ung og þvingun í þessu sambandi?
„Eitt af því sem vantar er form-
leg skilgreining á þessu fyrirbæri.
En það er verið að tala um að, eins
og orðin fela í sér, beita fólk þving-
un eða þrýstingi til þess að láta
það gera eitthvað eða gera ekki
eitthvað. Þetta getur verið allt frá
því að hindra fólk líkamlega, svo
sem loka það inni eða hefta ferðir
þess og gjörðir á annan hátt, yfir í
að beita það andlegri þvingun.
Stundum er ekki augljóst að um
nauðung er að ræða, svo sem þeg-
ar lyfjagjöf er beitt eða ósýnileg-
um þrýstingi, t.d. í formi fortalna
eða viðurlaga.“
– Hvað áttu við með því?
„Sem dæmi má nefna þegar
sagt er við fólk: „Ef þú gerir ekki
eins og þér er sagt færðu ekki …
o.s.frv.“
– Er nauðung og þvingun ekki
stundum nauðsynleg í uppeldi eða
umönnun fólks sem er ekki alveg
fært um að ráða sér sjálft?
„Jú, það er einna augljósast í
uppeldi barna, það þarf að setja
þeim mörk af því að þau hafa ekki
þroska til þess að varast hættur.
En þegar þær aðstæður skapast
hjá fullorðnum að þeir eru orðnir
hættulegir sjálfum sér og öðrum
er óhjákvæmilegt að grípa til
þvingunaraðgerða til þess að
koma í veg fyrir að þeir fari sjálf-
um sér eða öðrum að voða. Í svona
tilvikum er viss þvingun nauðsyn-
leg.“
– En hvenær fer nauðung og
þvingun „yfir strikið?“
„Lögræðislögin segja til um í
hvaða tilfellum má halda einstak-
lingi eða vista hann nauðugan á
sjúkrahúsi. Þá er fólk svipt sjálf-
ræði tímabundið. Í þeim tilvikum
er fylgt ákveðnum reglum. Hins
vegar þegar við erum að tala um
þvingun á öðrum meðferðar- eða
umönnunarstofnunum eru ekki til
lög eða ákveðnar reglur sem fara
má eftir. Þetta er
kjarninn í því sem við
erum að velta fyrir okk-
ur. Í ýmsum nágranna-
löndum hafa verið sett
lög og reglur um notk-
un þvingunar í meðferð
og umönnun. Það hefur ekki verið
gert hér á landi. Hér hefur
kannski einstaka stofnun búið sér
til einhverjar reglur eða viðmið í
þessum efnum til að fara eftir.
Sem dæmi má nefna meðferðar-
stofnanir fyrir unglinga og jafnvel
einhverjar öldrunarstofnanir.“
– Er nauðsynlegt að setja svona
reglur?
„Það er eitt af því sem við viljum
einmitt ræða á þessu námskeiði og
fá fram umræður um. Hvort setja
eigi almennar reglur og jafnvel lög
í þessum efnum. Mín skoðun er sú
að það sé nauðsynlegt að setja ein-
hvernramma í kringum þetta
þannig að það sé „á hreinu“ hver
sé réttur þess sem umönnun eða
þjónustu fær. Það þarf að vera
skýrt í hvaða tilfellum þarf eða má
beita þvingun og þá hvers konar
þvingunaraðgerðum má beita,
hver má beita þeim og hvernig
framkvæmdin á að vera.“
– Hvað gerist ef engar reglur
eða lög eru fyrir hendi en augljóst
er að beita þarf einhvers konar
þvingunum?
„Þá lendir ábyrgðin á að taka
ákvörðun á starfsmönnum sjálf-
um. Þetta er í mörgum tilvikum of
mikil ábyrgð að axla fyrir starfs-
menn og býður heim hættu á mis-
beitingu valds.“
– Hver á að móta þessar reglur
og lög?
„Um þetta þarf að ræða og það
verður gert á þessu námskeiði.
Frá mínum bæjardyrum séð hlýt-
ur bæði löggjafinn og yfirvöld
(landlæknir og ráðuneyti) að koma
að setningu laga og reglna í þess-
um efnum.“
– Eru margir fyrir-
lesarar á námskeiðinu?
„Það verða margir
fyrirlesarar sem fjalla
um nauðung og þving-
un út frá mismunandi
sjónarhornum, svo sem
lagalegu, siðfræðilegu, læknis-
fræðilegu og sálfræðilegu sjónar-
horni. Fyrirlesararnir þekkja allir
til þessara mála, ýmist út frá hug-
myndafræði, úr eigin starfi eða af
persónulegri reynslu. Námskeiðið
er ætlað fólki sem starfar við þjón-
ustu, umönnun eða meðferð þar
sem nauðung og þvingun getur átt
sér stað.“
Gyða Haraldsdóttir
 Gyða Haraldsdóttir fæddist
5. nóvember 1953 á Sauð-
árkróki. Hún tók stúdentspróf
frá Menntaskólanum á Ak-
ureyri 1973 og BA-próf í sál-
fræði frá Háskóla Íslands 1978.
Doktorspróf tók hún frá Manc-
hester University 1983 í
þroskasálfræði með áherslu á
fatlanir. Þá hlaut hún sér-
fræðiviðurkenningu frá
menntamálaráðuneyti í fötl-
unarsálfræði 1995. Hún starfar
nú sem sérfræðingur og sviðs-
stjóri greiningarteymis á mið-
stöð heilsuverndar barna á
Heilsuverndarstöð Reykjavík-
ur. Maður hennar er Stein-
grímur Steinþórsson bókaút-
gefandi. Hún á tvö börn og
Steingrímur á þrjú börn.
Ekki til lög
eða reglur
sem fara
má eftir
Í tunnuna með þetta, Kristinn minn, það er stórhættulegt að vera að fikta með sprengiefni, góði.