Morgunblaðið - 30.06.2001, Blaðsíða 34

MINNINGAR
34 LAUGARDAGUR 30. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
F
ord-bílaframleiðand-
inn hefur ekki átt
sjö dagana sæla.
Undanfarið ár hefur
vart liðið svo dagur
að bandarísk dagblöð hafi ekki
fjallað um hremmingar bílaris-
ans vegna gallaðra Firestone-
dekkja undir Explorer-jeppum.
Dekkin sprungu, jepparnir ultu
með hörmulegum afleiðingum og
Ford kepptist við að sverja af sér
ábyrgð og skella skuldinni á
dekkjaframleiðandann.
Þrátt fyrir að Ford hafi nú slit-
ið öll tengsl við Firestone er
hæpið að fyrirtækið endurheimti
gott orðspor
sitt á einni
nóttu. Og nýj-
ustu fréttir
herma að inn-
an fyrirtæk-
isins tíðkist
vinnubrögð
sem bitna
harkalega á
hluta starfsmanna. Þeir hafa
brugðist við með því að höfða
mál til að fá hlut sinn réttan og
þar með er Ford enn á ný í sviðs-
ljósinu og ekki fyrir ágæti bíla
sinna.
Þessir starfsmenn bílafram-
leiðandans, sem eru miklu mis-
rétti beittir að eigin sögn, eiga
það sameiginlegt að vera hvítir
karlmenn. Klögumál þeirra
ganga út á að bílaframleiðandinn
líti algjörlega framhjá þeim við
ráðningar í yfirmannastöður,
jafnvel þótt þeir séu menntaðri
og með meiri reynslu en þeir sem
stöðurnar hreppa. Ford leggi
nefnilega alla áherslu á að auka
hlut minnihlutahópa í stjórn-
unarstöðum og þar með eigi hvít-
ir karlmenn ekki lengur jafna
möguleika til að vinna sig upp
innan fyrirtækisins.
Í sögubókum segir einhvers
staðar að Henry gamli Ford hafi
borgað starfsmönnum sínum
sömu laun fyrir sömu vinnu, óháð
kynþætti. Árið 1913 tilkynnti
hann til dæmis að hann myndi
greiða öllum verkamönnum sín-
um 5 dali á dag í laun en á þeim
tíma þurfti margur blökkumað-
urinn að sætta sig við þá upphæð
í vikulaun. Eftirmenn Ford
gamla hafa haldið merki hans á
lofti og nú mun tæpur fjórðungur
starfsmanna bílaframleiðandans
vera úr hinum ýmsu minni-
hlutahópum og tæp 15% starfs-
manna í stjórnunarstöðum.
Þessar tölur voru þeim greini-
lega ekki ofarlega í huga,
blökkumönnunum sem höfðuðu
mál á hendur Ford fyrir nokkru
og sögðu að þeim væri mismunað
á grundvelli kynþáttar. 12
manna hópur hélt þessu fram ár-
ið 1998 og árinu áður kröfðust 35
bóta vegna samskonar misréttis.
Fyrr á þessu ári var svo komið
að þeim hvítu. Fyrst voru það
hvítir karlmenn, sem voru farnir
að nálgast starfslok. Þeir höfð-
uðu mál og sögðu að Ford þving-
aði þá til að hætta störfum fyrir
þær sakir einar að vera rúmlega
miðaldra, hvítir karlmenn. Ford
væri svo annt um að auka hlutfall
minnihlutahópa og kvenna að
hvítu körlunum væri ekki vært í
starfi.
Í kjölfar þessa málarekstrar
kom svo nýjasta málið, þar sem
hvítir karlar á besta aldri segjast
ekki eiga sér framavon innan
Ford vegna kynþáttar síns.
Einhver þarf líklega að láta
segja sér það tvisvar að hvítir
karlmenn eigi erfitt uppdráttar á
vinnumarkaði. Í Bandaríkjunum
sitja þeir til dæmis í 95% allra
æðstu stjórnunarstaða. Máls-
höfðun hvítu karlanna er hins
vegar enn eitt dæmið um að nú
þyki fólki meira en nógu langt
gengið í jákvæðri mismunun.
Eitt sé að reyna að rétta hlut
minnihlutahópa en annað að gera
það á kostnað hæfra ein-
staklinga. Meirihlutinn, sem áð-
ur réð lögum og lofum, á nú orðið
erfitt uppdráttar. Frægt dæmi
er þegar slökkviliðið í Los Ang-
eles-borg auglýsti eftir slökkvi-
liðsmönnum. Þúsundir sóttu um
en fimm þúsund umsækjendum
var meinað að taka inntöku-
prófið. Þeir voru hvítir og
slökkviliðið var að sækjast eftir
mönnum af öðrum kynþáttum til
að tryggja fjölbreytni í liðinu.
Þeir sem eru á móti jákvæðri
mismunun segja að hún bitni
fyrst og fremst á hvítum karl-
mönnum sem hafi ekkert til saka
unnið og líði fyrir sterka stöðu
forfeðra sinna. Hvítir karlmenn
þurfi nú að sætta sig við aðrir fái
alla feitustu bitana. Sumir – og
þessir sumir eru að öllum lík-
indum hvítir karlmenn – halda
því fram að nú sé svo komið að
fátt sé erfiðara bandarískum
karlmanni en að fæðast hvítur.
Aðrir benda á að þrátt fyrir já-
kvæða mismunun gangi afar
hægt að breyta hvíta karla-
veldinu og enn sé fátt eftirsókn-
arverðara fyrir þann sem vill láta
að sér kveða á vinnumarkaðnum
en að vera hvítur karl.
Það er vandlifað í þessum
heimi. Svörtu karlarnir, sem
segjast vera sviknir um eðlilegan
frama í starfi, eiga auðvitað sam-
úð skilda. Og hver getur ekki
sett sig í spor þeirra hvítu sem
kvarta undan því að fyrirtækið
líti algjörlega framhjá þeim við
ráðningar í yfirmannastöður,
jafnvel þótt þeir séu menntaðri
og með meiri reynslu en þeir sem
stöðurnar fá. Hingað til hefur
ekki þótt boðlegt að koma svona
fram við karlmenn, þótt þetta
hafi löngum verið reynsla
kvenna af öllum kynþáttum.
Hvað næst? Ætli þróunin verði
sú að hvítu karlarnir fái kannski
bara 70% af launum sem yfirleitt
eru greidd karlmönnum fyrir
sömu verk? Þá fyrst væri nú fok-
ið í flest skjól.
Nú þykj-
ast allir
illa sviknir
Fólki þykir nú nógu langt gengið í já-
kvæðri mismunun. Sumir – og þessir
sumir eru að öllum líkindum hvítir
karlmenn – halda því fram að nú sé svo
komið að fátt sé erfiðara bandarískum
karlmanni en að fæðast hvítur.
VIÐHORF
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksson
hkfridriksson-
@ucdavis.edu
TÆKIFÆRUM til
menntunar er mjög
misskipt eftir búsetu.
Þótt það geti talist hollt
fyrir alla að hleypa
heimdraganum ætti
það að vera jafngilt
hvort sem búið er í borg
eða sveit.
Í nokkrum byggðar-
lögum hafa verið gerðar
tilraunir til að koma á
framhaldsdeildum, sem
hafa verið útibú frá
næsta framhaldsskóla.
Þar hefur nemendum
gefist kostur á því að
taka eitt til tvö ár af
námi til stúdentsprófs í heimabyggð.
Því miður hafa slíkar framhaldsdeild-
ir átt erfitt uppdráttar og ekki notið
nægjanlegs stuðnings stjórnvalda
eða þeirra skóla sem þær hafa verið
tengdar við. En það er einnig stað-
reynd að framhaldsskólar eiga víða
undir högg að sækja hvað varðar fjár-
magn og sveigjanleika til að takast á
við ný verkefni. Hvert samfélag, hver
byggð þarf stöðugt að sækja fram
hvað menntun varðar. Hér styður
hvert menntunarstig annað. Aukið
námsframboð í heimabyggð styrkir
sjálfsímyndina, eykur samkeppnis-
hæfnina og hefur feykileg margfeld-
isáhrif í nærsamfélaginu. Framfarir í
fjarskiptatækni bjóða upp á fjöl-
breyttan stuðning í þessu starfi.
Það er mikil blóðtaka fyrir hvert
byggðarlag að senda allt ungt fólk
burt til menntunar frá 15-16 ára aldri
og verður erfiðara eftir því sem skóla-
árið lengist. Fjarveran eykst, fjöl-
skyldubönd og rætur í heimahögum
slitna. Á þessum aldri er hvert ár dýr-
mætt sem fjölskyldan getur haldið
saman í heimabyggð.
Nýtt frumkvæði
Það er ljóst að sveitarfélögin sjálf
verða að taka málið upp á sína arma
ef það á að takast að auka framboð
náms í heimabyggð
Það hafa Dalvíkurbyggð og Ólafs-
fjarðarbær nú ákveðið að gera. Sam-
kvæmt fréttum nýverið er mennta-
málaráðuneytið reiðubúið til að hefja
viðræður við þessi sveitarfélög um
stofnun tveggja ára framhaldsskóla.
Stefnt er að því að hinir nýju skólar
eða skóli hefji starfsemi haustið 2002.
Sveitarfélögin við norðanvert Snæ-
fellsnes eru einnig í viðræðum um
stofnun framhaldsskóla fyrir Ólafs-
vík, Grundarfjörð og Stykkishólm.
Mikilvægt er að standa vörð um
framhaldsdeildirnar í Ólafsvík og
Stykkishólmi uns önnur sterkari
skipan náms kemst á. Sömuleiðis ber
að styrkja það framhaldsnám sem
hafið er í Grundarfirði með fjar-
kennslu. Það var grund-
völlur til að starfrækja
2. námsár framhalds-
skóla í Stykkishólmi
næsta vetur, en því mið-
ur skorti fjárhagslegan
stuðning og hvatningu
stjórnvalda til þess að
af því gæti orðið.
Þetta aukna grunn-
nám ætti að vera hægt
að taka upp í langflest-
um byggðarlögum. Nú-
verandi reglur um
kostnaðar- og tekju-
skiptingu milli ríkis og
sveitarfélaga mega ekki
verða til að hamla eðli-
legri þróun og skipan menntamála í
landinu. Er nú þegar orðið brýnt að
endurskoða reglur um fjármögnun
náms á grunn- og framhaldsskóla-
stigi. Einnig er brýnt að fara afar var-
lega í því að loka eða takmarka starf
litlu sveitaskólanna. Þeir eru oft lífæð
nágrannasamfélagsins og lokun
þeirra getur haft óafturkræfar afleið-
ingar fyrir samfélagið og búsetuna í
landinu öllu.
Ný stefna
Þingmenn Vinstri hreyfingarinnar
græns framboðs hafa á tveimur síð-
ustu þingum flutt tillögu til þings-
ályktunar um samfellt nám til 18 ára
aldurs. Tillagan varð ekki afgreidd á
þessu þingi en var send til umsagnar
og kynnt víða um land og hefur vakið
marga til umhugsunar. Þar er lagt til
að hafinn verði nú þegar undirbún-
ingur þess að tryggja að allt grunn-
nám verði skipulagt þannig að ungt
fólk innan sjálfræðisaldurs hvarvetna
á landinu geti stundað það daglega
frá heimili sínu. Hluti þess verði
starfstengdur og þá jafnframt höfð
hliðsjón af umhverfi, atvinnu- og
menningarlífi viðkomandi byggðar-
lags. Náminu ljúki síðan formlega
með námsgráðu. Í tengslum við þetta
verður að endurskoða skipulag ann-
ars framhaldsnáms, tæknináms, sér-
náms og háskólanáms með tilliti til
þessara breytinga grunnnámsins
þannig að tryggð verði eðlileg sam-
fella og tenging við alla framhalds-
menntun í landinu.
Breytt gildismat
Mikilvægt er að námið hafi öfluga
tengingu við atvinnulíf, sögu, menn-
ingu og náttúrufar viðkomandi
byggðarlags. Með því að auka vægi
þessara þátta í námi má efla sjálfsvit-
und unglinga og samábyrgð þeirra
gagnvart fólki og umhverfi. Þessar
breytingar þurfa ekki sjálfkrafa að
kalla á breytingar á skólaskyldualdri
þótt ýmislegt gefi tilefni til að ætla að
hann beri að endurskoða. Núverandi
framhaldsskólar munu að stærstum
hluta geta séð fyrir námsframboði á
tveimur síðustu árum í samfelldu tólf
ára námi, en þar sem framhaldsskól-
ar eru ekki til staðar er eðlilegt að
þetta nám verði byggt upp við þá
grunnskóla sem fyrir eru.
Menntun er byggðamál
Það er staðreynd að mun meiri
sveigjanleika vantar í menntakerfi
landsins, bæði hvað varðar lengd
náms og námsframboð. Núverandi
skipan í menntamálum hentar sum-
um þeim er hyggja á langskólanám
en býður upp á fáa og þrönga kosti
fyrir þau sem hafa önnur markmið.
Það er almennt viðurkennt að á aldr-
inum 15-18 ára taka unglingar út mik-
inn þroska. Ytra álag er töluvert á
þessu aldursskeiði og ákvarðanir sem
teknar eru á þessum tíma skipta oft
sköpum fyrir framtíðargengi ung-
linga í námi og starfi. Því er mikil-
vægt að fjölskyldan geti verið sem
mest samvistum þennan tíma og ung-
lingarnir þannig fengið nauðsynlegan
stuðning. Þessar staðreyndir eru í
raun áréttaðar með nýjum sjálfræð-
islögum, en með þeim hefur heimili
og fjölskylda axlað ábyrgð á ungling-
um að átján ára aldri og því er eðlilegt
að skipulag menntunar í landinu taki
mið af því.
Lokaorð
Menntakerfi okkar þarf sívirkan
sveigjanleika í stað formfestu og
dýrkun á gildi stórra stofnana þar
sem ætlunin er að steypa alla í sama
mót. Þjóðinni er nauðsyn að virkja þá
krafta og þekkingu sem býr í atvinnu-
lífi og menningu á hverjum stað, vítt
og breytt um landið. Þau mikilvægu
skref sem sveitarfélögin við utan-
verðan Eyjafjörð og á norðanverðu
Snæfellsnesi eru að stíga verða von-
andi hvatning fyrir önnur. Markmiðið
er að ungt fólk eigi kost á samfelldu
námi í heimabyggð í það minnsta til
18 ára aldurs. Annað sé undantekn-
ing.
Nám í heimabyggð
til 18 ára aldurs
Jón Bjarnason
Menntun
Það er hverju byggðar-
lagi blóðtaka, segir Jón
Bjarnason, að þurfa að
senda allt ungt fólk frá
16 ára aldri burt til
menntunar.
Höfundur er þingmaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs.
SNORRI G. Bergsson
heitir maður sem bindur
skilyrðislausan trúnað
við hernað Ísraela í Pal-
estínu. Það kemur því
ekki á óvart að hann
skuli, í Morgunblaðinu
12 júní, gera athuga-
semdir við skrif mín um
hið hörmulega ástand í
Palestínu hér í blaðinu 6.
júní. Þegar að upphróp-
unum sleppir er fátt í at-
hugasemdum Snorra
sem vert er að staldra við
enda beitir hann ódýrum
útúrsnúningum, almenn-
um yfirhylmingum og
gömlum áróðurstuggum
að hætti þeirra sem hafa veikan mál-
stað að verja. Á þetta benti ég i litlum
mola á vefritinu KREML.IS. En þar
sem Snorri heldur svívirðunni áfram í
Morgunblaðinu 27. júní verður ekki
hjá því komist að birta athugasemdir
mínar líka hér.
Það er auðvitað með
hreinum ólíkindum að
enn sé til fólk á Íslandi
sem lepur eftir stríð-
áróður Ísraela og rétt-
lætir þannig það þjóð-
armorð sem verið er að
fremja á palestínsku
þjóðinni í heimkynnum
hennar fyrir botni
Miðjarðarhafs.
Skömmu fyrir lok
síðasta árs horfði al-
heimurinn upp á ung-
an palestínskan dreng
verða fyrir skoti í um-
sátri ísraelska hersins
og deyja í örmum föð-
ur síns. Ísraleski herinn hefur drepið
marga unga drengi í hernaðaraðgerð-
um sínum en þetta atvik var sérstakt
því það náðist á filmu og var fordæmt
út um allan heim. Snorri vílar hins
vegar ekki fyrir sér að réttlæta að-
gerðir Ísraela í því máli – sem öðrum
– með langsóttum hundakúnstum og
helberum rökleysum.
Í pistli á Frelsi.is, vefriti Heimdall-
ar, þann 18. desember sl. heldur hann
því blákalt fram að Palestínumenn
hafi sjálfir drepið soninn unga og að
faðir piltsins hafi logið til um tildrög-
in; til að fá þá fúlgu dollara sem arab-
ísku olíuríkin greiða fjölskyldum písl-
arvotta palestínsku uppreisnarinnar.
Auðvitað á maður ekki að standa í
ritdeilum við menn sem eru þetta
blindir á eigin málstað, enda hef ég
tæpast geð í mér til að halda því
áfram.
Sannleikanum verð-
ur hver sárreiðastur
Höfundur er stjórnmálafræðingur
og ritstjóri á KREML.IS.
Miðausturlönd
Snorri vílar ekki fyrir
sér, segir Eirikur
Bergmann Einarsson,
að réttlæta aðgerðir
Ísraela.
Eiríkur Bergmann
Einarsson