Morgunblaðið - 09.09.2001, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
VÍFILSSTAÐIR, meðsínum hvítu, þykkuveggjum mitt í græn-um gróðri, eru eins ogrómantískur herra-
garður heim að sjá. Það er ekki
víst að þeir hafi litið þannig út í
augum fárveikra berklasjúklinga
sem þetta reisulega hús var byggt
fyrir. Berklarnir heyra sögunni að
mestu til hér á Íslandi, en það þýð-
ir ekki að baráttan fyrir heilbrigði
hafi unnist við þann áfangasigur –
enn eru ótal margir sjúkdómar
sem ógna lífi fólks og eru hjarta-
sjúkdómarnir þar efstir á blaði.
Einn af áhættuþáttum þeirra er
svokallaður kæfisvefn. Árið 1987
kom hingað heim til starfa lækn-
irinn Þórarinn Gíslason sem nú er
yfirlæknir á lungnadeild Landspít-
ala á Vífilsstöðum. Hann hefur
ásamt þeim Guðbrandi Kjartans-
syni, Einari Erni Einarssyni,
Gunnari Guðmundssyni, Bryndísi
Halldórsdóttur, Sóleyju Ingadótt-
ur og Öldu Gunnarsdóttur nýlega
birt í Læknablaðinu niðurstöður
rannsóknar sem þau gerðu til að
lýsa þeim hópi sjúklinga sem notar
öndunarvél heima til meðferðar við
kæfisvefni og fleiri sjúkdómum.
Rannsóknin náði til allra sjúklinga
á Íslandi í heimahúsum sem 30.
apríl 1999 var vitað að notuðu önd-
unarvél vegna annarra sjúkdóma
en kæfisvefns eingöngu og sýndi
m.a. að öndunarvélameðferð með
grímu og án inngrips er orðin hluti
af læknismeðferð á Íslandi og
gagnast völdum hópi sjúklinga.
Í samtali við blaðamann Morg-
unblaðsins sagði Þórarinn Gíslason
læknir að hann hefði fyrst kynnst
rannsóknum á kæfisvefni í Upp-
sölum í Svíþjóð er hann var þar við
sérfræðinám í lungnalækningum.
„Árið 1984 kom ég að rannsókn-
arverkefni þar sem fólk var með
mikla hryggskekkju og öndunar-
bilun. Á sama tíma fór ég að lesa
mér til um öndunartruflanir sem
eingöngu hrjáðu fólk þegar það
væri sofandi. Um líkt leyti kom
sjúklingur með svona öndunar-
truflanir inn á deildina og fylgdist
ég með honum og fannst þetta
nánast stórfurðulegt,“ segir Þór-
arinn. „Deildin þar sem þetta
gerðist var undir stjórn Björns
Eriks Roos, prófessors í geðlækn-
ingum. Þá var búið að koma upp
fyrstu „klínísku“ svefnrannsóknar-
stofunni í Svíþjóð. Það tókst ágæt-
is samvinna með geðlæknum sem
störfuðu á umræddri deild og mér
og fleiri lungnalæknum. Við reynd-
um að beita þáverandi tækni til að
mæla og greina þessa öndunar-
truflanir. Þegar ég hugsa til ár-
anna 1984 til 1987, þegar ég vann
nánast eingöngu að rannsóknum á
eðli og algengi kæfisvefns, þá var
það ekki ljóst, sem vitað er í dag,
að kæfisvefn er meðal algengustu
sjúkdóma sem til eru. Þá var þetta
hins vegar talið óskaplega fátítt.
Þetta var fyrst og fremst vegna
erfiðleika við að greina sjúkdóm-
inn.
Það tók langan tíma að setja
upp mælitæki og vaka yfir mæl-
ingunum. Það þurfti að skrá heila-
ritið, öndunina og súrefni með
pappírsskrifara og penna. Strimill-
inn var hálfur metri á breidd og
hálfur kílómetri á lengd og það
eyddist einn lítri af bleki. Það stóð
þessum nýju fræðum fyrir þrifum
hve tæknin var þunglamaleg.
Á þessum tíma voru líka að
koma fram nýir meðferðarmögu-
leikar. Áður höfðu þeir örfáu ein-
staklingar sem greindust verið
skornir barkaskurði og sett í þá
túba til að anda gegnum á nóttinni.
Háls-, nef- og eyrnalæknar fóru að
taka úfinn og laga ýmislegt sem
var fyrir í öndunarveginum, svo
sem fyrirferðaraukningu inni í nefi
og hálsi og slíkt. Einnig kom fram
blásturstæki sem tengt var við nef
og munn og blásara. Með þessum
blæstri er aukinn þrýstingur á inn-
öndunarlofti þannig að loftvegur
helst opinn, viðkomandi sefur eðli-
lega og losnar við öndunarstopp
þau sem einkenna kæfisvefn.“
Hvernig meðferð er boðið upp á
í dag?
„Meðferðin er einstaklingsbund-
in og fer eftir því hvað er að hverj-
um og einum. En í grófum drátt-
um má segja að þeim sem eru með
kæfisvefn á háu stigi henti best
blásturstæki sem er í grunninn
alltaf árangursríkasta meðferðin –
en menn þurfa þá að sofa með slík-
an búnað á hverri nóttu. Þá eru
aðgerðir háls-, nef- og eyrnalækna,
sem við höfum átt mjög gott sam-
starf við m.a. lækna á sjúkrahús-
inu í Fossvoginum. Sigurður Júl-
íusson er háls-, nef og eyrnalæknir
sem hefur verið hér í hlutastarfi,
bæði í kringum þann hóp sjúklinga
sem hér um ræðir og þá sem eru
með ofnæmi. Þá ber að nefna
þriðja möguleikann, að búa til góm
sem heldur fram hökunni á fólki
meðan það sefur – bitgómur.
Fjöldi manns hefur þegar fengið
slíkan búnað og Tryggingastofnun
Ómeðhöndlaður kæfisvefn
F.v. Sóley Ingadóttir hjúkrunarfræðingur, Þórarinn Gíslason yfirlæknir og Einar Örn Einarsson rannsóknarmaður.
Myndin sýnir heildarfjölda kæfisvefnssjúklinga með blásturstæki á árunum
frá 1988 til 2001. Ekki eru taldir með þeir sem hætt hafa í meðferð.
Æ fleira fólk greinist hér á landi með kæfisvefn
og eru sumir þessara sjúklinga í öndunarvélum
heima. Þórarinn Gíslason, yfirlæknir lungna-
deildar Landspítala á Vífilsstöðum, segir hér
Guðrúnu Guðlaugsdóttur sitthvað um einkenni
kæfisvefns, meðferð við sjúkdómnum og
þróun vitneskju um hann.