Morgunblaðið - 09.09.2001, Qupperneq 32

32 SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
9. september 1971: „Sam-
komulagið um Berlín hefur
skapað alveg ný viðhorf í
þessum málum, sem ekki
voru fyrir hendi fyrr á þessu
ári. Það gefur auknar vonir
um allsherjarsamkomulag
um hvernig tryggja megi ör-
yggi Evrópuríkja, þ. á m.
Íslands. Þess vegna er Berl-
ínarsamkomulagið enn ein
röksemd fyrir því, að rík-
isstjórnin grípi nú ekki til
vanhugsaðra ráðstafana í
öryggismálum íslenzku
þjóðarinnar, en fylgist í þess
stað vandlega með þróun
mála, sem hugsanlega gæti
leitt til nýskipunar í örygg-
ismálum aðildarríkja bæði
Atlantshafsbandalagins og
Varsjárbandalagsins.“
. . . . . . . . . .
9. september 1981: „Fólkið í
landinu vill réttlæti og er
andstætt einkalausnum
vegna pólitísks þrýstings.
Það kemur nú í ljós, hvort
Framsóknarflokkurinn er
enn við sama heygarðs-
hornið, þ.e. hvort hann
gegnir því hlutverki einu að
tryggja SÍS pólitíska fyr-
irgreiðslu hins opinbera og
þá á kostnað skattgreiðenda
og annarra atvinnufyr-
irtækja í landinu, hvort
„áætlunarbúskapur“ fram-
sóknarráðherra er hinn
sami nú og á fjórða áratugn-
um þegar einkaaðilar voru
kúgaðir fyrir kaupfélögin.“
. . . . . . . . . .
8. september 1991:
„Þótt umræður um fisk-
veiðistefnuna hafi und-
anfarna mánuði snúizt fyrst
og fremst um það, hvort
kvótakerfið í núverandi
mynd ætti rétt á sér eða
hvort gjaldtaka fyrir réttinn
til þess að nýta fiskimiðin sé
sanngjörn gjósa við og við
upp deilur um aðra þætti
málsins, sem þó tengjast
þessum grundvallarumræð-
um með einum eða öðrum
hætti.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SÓKNARFÆRI TENGD
SÍMENNTUN
Menntamálaráðuneytið stóðnú í annað sinn fyrir vikusímenntunar, en áður var
dagur símenntunar haldinn árlega.
Þema vikunnar að þessu sinni var
„Ísland og umheimurinn – tungu-
mál og tölvukunnátta“ og var
markmiðið að þessu sinni að beina
athyglinni sérstaklega að þætti
tungumála og tölvutækni.
Símenntunarvikan var sett síð-
astliðinn mánudag af Birni Bjarna-
syni menntamálaráðherra í húsa-
kynnum Nýja tölvu- og viðskipta-
skólans í Hafnarfirði og í tengslum
við stórt átaksverkefni Bandalags
starfsmanna ríkis og bæjar. Ætl-
unin er að halda 100 námskeið á
þessu ári sem gera félagsmönnum
um land allt kleift að tileinka sér
algengustu tölvuforrit í leik og
starfi og auka jafnframt hæfni
þeirra til þess að vera virkir þátt-
takendur í upplýsingasamfélagi
nútímans.
Margvísleg málefni og verkefni á
sviði símenntunar hafa verið í
brennidepli síðan vikan var sett en
um skipulag og framkvæmd verk-
efnisins sér Mennt – samstarfs-
vettvangur atvinnulífs og skóla í
samvinnu við símenntunarmið-
stöðvar á landsbyggðinni. Nú um
helgina eru fræðsluhátíðir víða um
land, enda er „vika símenntunar
ætluð öllum“ eins og Þóra Ragn-
heiður Stefánsdóttir, verkefnis-
stjóri viku símenntunar hjá Mennt,
sagði hér í blaðinu fyrr í vikunni.
Á málþingi sem haldið var á Hót-
el Loftleiðum síðastliðinn miðviku-
dag var gerð tilraun til að horfa til
framtíðar í tengslum við þema sí-
menntunarviku og kom ýmislegt
markvert fram í því sambandi.
Menntamálaráðherra benti á mik-
ilvægi fjarnáms fyrir landsbyggð-
ina en nú eru t.d. um 100 nemendur
á Vestfjörðum innritaðir í fjarnám
í háskólum landsins. Þorsteinn
Gunnarsson, rektor Háskólans á
Akureyri, benti á þá möguleika
sem íslenskir háskólar geta átt í
framtíðinni með því að sækja inn á
alþjóðlegan markað þar sem nem-
endur stunda fjarnám. Hann ítrek-
aði mikilvægi þess að þjálfa ís-
lenska nemendur í erlendum
tungumálum til þess að auka
möguleika þeirra á að nýta sér
fjarnám erlendis, t.d. í bland við
staðbundið nám hér heima. Af mál-
flutningi hans er ljóst að miklir
möguleikar eru fyrirsjáanlegir á
sviði fjarkennslu sem aukið geta
hæfni og möguleika íslenskra nem-
enda svo um munar.
Það kom glöggt fram á mál-
þinginu að Netið er orðið afar mik-
ilvægur þáttur í upplýsingaöflun. Í
því sambandi benti Eyþór Eð-
varðsson hjá IMG á að samfélag
okkar væri nú þegar að breytast
yfir í þekkingarsamfélag þar sem
aðgangur að samskiptatækni
skipti miklu máli. Óhætt er að taka
undir orð hans um mikilvægi þess
að allir geti nýtt sér samskipta-
tækni og þar með þekkingu, en ef
til vill er um leið ástæða til þess að
minna á að Netið er frekar upplýs-
ingamiðstöð en þekkingarmiðstöð,
því þá þekkingu sem þar liggur
getur enginn nýtt sér að marki
nema hafa hlotið þjálfun við að
flokka og leita í þeim hafsjó sem
þar mætir venjulegum notendum.
Það má því fastlega gera ráð fyrir
að skólakerfið verði í síauknum
mæli að laga sig að nýjum aðstæð-
um hvað þetta snertir í framtíð-
inni.
Í nútímasamfélagi, þar sem
tækniframfarir eru óskaplega ör-
ar, er símenntun tæki sem skipt
getur sköpum við að viðhalda
þekkingu og hæfni einstaklingsins.
Ekki er ólíklegt að í framtíðinni
muni skertur aðgangur að upplýs-
ingum verða ein helsta fötlun ein-
staklinga, eins og Björk Vilhjálms-
dóttir formaður BHM, lét í veðri
vaka á málþinginu. Símenntun á
Íslandi er því að sönnu verðugt
forvarnarverkefni fyrir almenning
sem skipt getur sköpum í tengslum
við sóknarfæri atvinnulífsins og
samfélagsins í heild.
K
YNÞÁTTAFORDÓMAR
eru eitthvert ógeðfelldasta
birtingarform ótta manns-
ins við það sem er öðruvísi
og framandi. Kynþáttafor-
dómar leynast alls staðar
og ekki er til það þjóðfélag
sem laust er við vandamál
tengd kynþáttum. Í Durban í Suður-Afríku átti í
þessari viku að stíga skref í átt til þess að uppræta
kynþáttafordóma. Ráðstefna Sameinuðu þjóð-
anna um kynþáttafordóma breyttist hins vegar
nánast í sirkus þar sem hver höndin var upp á
móti annarri og það virtist vera ógerningur að
setjast niður og ræða vandamálin og leiðir til að
taka á þeim. Það er ekki að efa að margt gott hafi
komið fram á ráðstefnunni en þeir sem hana sátu
sögðu meira að segja að deilurnar, sem urðu til
þess að hún nánast leystist upp, hefðu einnig sett
svip sinn á aðrar umræður. Ráðstefnunni átti að
ljúka í gær, föstudag, en ákveðið var að fram-
lengja hana um einn dag til að knýja fram sam-
komulag um lokayfirlýsingu. Það virtist vera í
höfn en á síðustu stundu hljóp snurða á þráðinn.
Það þarf vart að taka fram að eftir að samkomulag
náðist um orðalag varðandi þrælasölu, þrælahald
og nýlendukúgun var helsti ásteytingarsteininn
meðferð Ísraela á Palestínumönnum.
Stéttlausir á
Indlandi og
blökkumenn í
Brasilíu
En það var ekki aðeins
reynt að koma í veg
fyrir umræðu um
þrælahald og ástandið
fyrir botni Miðjarðar-
hafs. Ýmis indversk
samtök kröfðust þess
að rædd yrðu örlög og hlutskipti svokallaðra dal-
íta eða stéttleysingja og stéttakerfið á Indlandi
sem leiðir til þess að um 160 milljónir manna í
lægsta þrepi þjóðfélagsins búa við kúgun og út-
skúfun og 240 milljónir manna alls í Suður-Asíu.
Eitt dæmi sýnir í hnotskurn ástandið á Indlandi. Í
litlu þorpi, sem nefnist Kalvakol, myrtu íbúarnir
stéttlausan mann. Hann var dreginn út á akur,
pyntaður og brenndur. Haft var eftir ekkju hans
að hann hefði verið myrtur vegna þess að hann
var lágstéttarmaður sem var of stoltur til að
hegða sér í samræmi við það. Hvern dag koma
fordómarnir til dæmis í ljós í skólakerfinu. Víða á
Indlandi þurfa börn af lægri stigum að sitja á af-
mörkuðum svæðum og oft jafnvel fyrir utan skóla-
stofur. Fjölskyldur þeirra þurfa að lifa fyrir utan
þorpin og þegar stéttlaus maður sest niður og
pantar tebolla fær hann öðruvísi bolla en hinir – ef
hann fær þá að setjast niður. Indversk stjórnvöld
sögðu að það væri ekki við hæfi að ræða þessi mál
á þinginu. Hér væri á ferð innanríkismál sem
kæmi fordómum ekkert við. Þau benda reyndar á
að stjórnvöld séu að vinna gegn þessum fordóm-
um og það er rétt að mörkin milli stétta eru aðeins
farin að gliðna í borgum þótt ekkert gangi í sveit-
um.
Kínverjar eru því andsnúnir að meðferð þeirra
á Tíbetum sé tengd kynþáttafordómum og ýmis
ríki Evrópu eru andvíg því að ræða málefni síg-
auna í Evrópu. Talið er að um átta milljónir síg-
auna búi í Evrópu og hafa Sameinuðu þjóðirnar
lýst yfir því að meðferð þeirra sé eitt alvarlegasta
mannréttindavandamál álfunnar. Sígaunarnir eru
oft og tíðum ólæsir og búa utan hins hefðbundna
þjóðfélags. Evrópuráðið hefur fordæmt meðferð
sígauna í Evrópu harkalega og segir að þeir séu
fórnarlömb kynþáttafordóma, mismununar og of-
beldis.
Þrælahaldi í Norður- og Suður-Ameríku lauk
ekki fyrr en árið 1888 þegar þrælahald var bannað
í Brasilíu. Þar í landi er nú að koma fram hreyfing
blökkumanna sem fer vaxandi og heldur því fram
að Brasilíumönnum af afrískum uppruna sé fyrir
fátæktar sakir meinað að njóta ýmissa þeirra for-
réttinda sem íbúar landsins af evrópskum upp-
runa njóta. Þegar Brasilía fékk nýja stjórnarskrá
var afkomendum strokuþræla heitið nýju landi en
lítið var um efndir. Nú vilja þeir fá landið sem
þeim var lofað. Blökkumönnum í Brasilíu hefur
verið kennt um að innleiða kynþáttafordóma í
landinu en þeir vísa til þess að blökkumenn séu í
meirihluta í fátækrahverfunum og þótt blökku-
menn séu næstum helmingur þjóðarinnar séu að-
eins örfáir fulltrúar þeirra framarlega í stjórn-
málum eða á þingi og spyrja á móti hvort það beri
ekki kynþáttafordómum vitni.
Litarhátturinn er ekki alltaf undirrót fordóm-
anna. Það vakti athygli þegar Abdoulaye Wade,
forseti Senegals, lýsti yfir því í upphafi árs að um
þessar mundir væri verr farið með íbúa Burkina
Faso á Fílabeinsströndinni en blökkumenn í Evr-
ópu. Sengalar urðu að biðjast afsökunar á þessum
ummælum en þessi hreinskilnislega gagnrýni
þótti hins vegar tíðindum sæta, ekki síst hinn
óhagstæði samanburður við hvíta manninn í Evr-
ópu. Nokkrar milljónir manna frá Burkina Faso
búa á Fílabeinsströndinni sem allt undir það síð-
asta hefur verið fremur friðsælt ríki. Um miðjan
síðasta áratug tók forseti landsins, Henri Konan
Bedie, hins vegar að draga íbúa landsins í dilka
eftir því hvort þeir voru sannir íbúar Fílabeins-
strandarinnar eða ekki. Þetta leiddi til þess að
Alassane Outtara, leiðtoga stjórnarandstöðunnar,
var meinað að bjóða sig fram vegna þess að upp-
runi hans var dreginn í efa. Gilti þar einu að hann
hafði verið forsætisráðherra í forsetatíð Felix
Houphouet-Boigny. Outtara er nú í útlegð í
Frakklandi, en flokkur hans segir að útilokun
hans frá forsetakosningunum hafi ekki verið neitt
annað en herbragð til að ýta stórum hópi fólks til
hliðar. Ýmsir íbúar landsins óttast nú um hag sinn
þótt rekja megi búsetu þeirra í landinu aftur um
nokkra ættliði.
Alnæmi og kyn-
þáttafordómar
Kynþáttafordómar
teygja anga sína víða.
Peter Piot, yfirmaður
alnæmisáætlunar
Sameinuðu þjóðanna, greindi frá því í Durban að
hefði útbreiðsla alnæmis verið mest í Evrópu, en
ekki Afríku og einkum bitnað á hvítu fólki, hefði
verið brugðist hraðar við og af meira örlæti. Hann
benti á að misgóður aðgangur að lyfjumm til að
halda HIV í skefjum væri eitt skýrasta dæmið um
mismunun á heimsvísu: „Meðferðir, sem hafa
slegið verulega á dánartíðni í velmegunarríkjun-
um, eru einfaldlega utan seilingar flestra þeirra,
sem eru með HIV.“
Samkvæmt tölum Sameinuðu þjóðanna eru nú
36 milljónir manna smitaðar af HIV og búa 25,3
milljónir þeirra í Afríku. Í frétt á fréttavef BBC
var kerfi farandverkamanna á tímum aðskilnaðar-
stefnunnar í Suður-Afríku tekið sem dæmi um
það hvernig kynþáttafordómar endurspeglast í
útbreiðslu alnæmis. Þar þurftu karlar að fara
langar leiðir frá heimilum sínum og voru í raun
skildir frá konum sínum þannig að eðlilegt fjöl-
skyldulíf var útilokað og ýtt var undir skyndi-
kynni. Um leið nutu blökkumenn ekki sömu heil-
brigðisþjónustu og menntunar og bjuggu við
lakari kjör. Útbreiðsla alnæmis var mest meðal
þeirra sem bjuggu við lökustu kjörin.
Þessari upptalningu er ætlað að sýna hversu
flókið og margbrotið vandamálið í raun er. Um
leið sést hvað það teygir anga sína víða. Ísland er
ekki undanskilið þótt hér sé ef til vill ekki hægt að
benda á stór vandamál. Oft er þó sagt frá því að
hér á landi verði útlendingar fyrir aðkasti vegna
hörundslitar. Undanfarið hefur fjölbreytni ís-
lensks mannlífs aukist mjög og í bæjum víða um
land er stór hluti íbúanna nú af erlendu bergi
brotinn. Nýlega var í Morgunblaðinu rætt við
nokkra útlendinga, sem eru komnir víða að og
hafa sest að hér landi ýmist til lengri eða skemmri
tíma. Flestir báru þeir dvölinni hér vel söguna. Þó
hafa komið upp dæmi þar sem atvinnurekandi
hefur holað niður útlendingum í húsnæði sem
hann hefði aldrei vogað sér að bjóða Íslendingum.
Ef horft er lengra aftur var framkoma okkar
gagnvart gyðingum, sem hér leituðu hælis vegna
ofsókna nasista, ekki til fyrirmyndar og sömu
sögu má segja um þá afstöðu að óæskilegt væri að
aðrir en hvítir Bandaríkjamenn gegndu herþjón-
ustu á Íslandi.
Verði haldið rétt á spöðunum á það hins vegar
að verða þjóðfélaginu til framdráttar að hingað
berist áhrif hvaðanæva að og ætti slík innspýting
allt eins að vera mótvægi við stöðnun og einangr-
un á sama hátt og þeir, sem bornir eru hér á landi
og barnfæddir, leita í stöðugt auknum mæli eftir
reynslu og tækifærum á erlendri grundu. Við eig-
um að taka á móti þeim, sem hingað leita, eins og
við viljum að tekið sé á móti okkur þegar við för-
um erlendis.
Fjarvera Colins
Powells glatað
tækifæri?
Það má segja að ráð-
stefnan í Durban hafi
að vissu leyti verið ein-
stakt tækifæri fyrir
Bandaríkjamenn til
þess að slá sér upp.
Colin Powell utanríkisráðherra hefur tekist að
klifra hærra í valdastiganum í Bandaríkjunum en
nokkrum öðrum blökkumanni þar í landi og hefði
hann sótt ráðstefnuna hefði þegar verið sleginn
annar tónn. Það mátti líka heyra á ummælum
annarra bandarískra blökkumannaleiðtoga, til
dæmis Jesses Jacksons, að þá sveið að hann skyldi
ekki sækja ráðstefnuna um kynþáttafordóma.
Bandaríkjamenn hafa nú yfirburðastöðu í al-
þjóðastjórnmálum og eina ríkið sem um þessar
mundir á óskorað tilkall til þess að kallast heims-
veldi. Nú eru meira að segja komnar fram þær
raddir í Bandaríkjunum sem segja að Bandaríkja-
menn eigi ekki að líta á tal um heimsveldi eða
heimsvaldasinna sem móðgun, heldur taka því