Morgunblaðið - 09.09.2001, Blaðsíða 16

LISTIR
16 SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ORÐIÐ minimalismi hefur smám
saman verið að vinna sér sess sem
tískuorð. Hitt og þetta er minimalt í
merkingunni einfalt, stílhreint og
smart og kemur orðið sérstaklega oft
fyrir í umræðu um hvers konar hönn-
un; föt, byggingarlist eða húsgögn.
Orðið hefur jafnframt verið að vinna
sér sess í daglegu tali manna, sem
segja að allt sem er einfalt sé mini-
malískt.
Skilgreiningin og hugtakið mini-
malisti hefur verið hluti af listumræð-
unni hér á landi um nokkurn tíma,
eða síðan menn fóru að vinna verk
undir áhrifum bandarísku minimal-
istanna á áttunda áratugnum. Þó var,
hvorki þá né nú, á ferðinni hrein-
ræktaður minimalismi eins og hann
er skilgreindur og fáir ef nokkrir ís-
lenskir listamenn hafa helgað sig
þessum minimalisma. Í aðalatriðum
er skilgreiningin á minimalisma
þessi: Form og efniviður verkanna
vísa ekki í annað en sjálf sig og í verk-
unum á hvorki að vera sérstakt annað
innihald né skírskotun til ytri veru-
leika.
Það er þó alveg ljóst að fjöldi ís-
lenskra listamanna hefur orðið fyrir
miklum áhrifum af bandarísku mini-
malistastefnunni. Minimalistahug-
takið og tengingin við það hefur þó að
mörgu leyti orðið þeim ákveðinn fjöt-
ur um fót, því almenningur dæmir
gjarnan myndlist eftir útliti fremur
en innihaldi. Í því samhengi er rétt að
vitna í einn helsta meistara stefnunn-
ar Carl André sem segir að verk sín
séu ekki einföld, heldur beinskeytt,
sem má skilja sem svo að allur óþarfi
hefur verið skorinn í burtu og kjarn-
inn situr eftir hreinn og ómengaður.
Carl André er einmitt einn lista-
mannanna sem eiga verk á sýning-
unni Naumhyggja – hið knappa form
á Listasafni Íslands. Verkið, sem
samanstendur af ljósgráum steinflís-
um sem staflað hefur verið upp sam-
an á gólfinu við innganginn, var gjöf
hans til Listasafnsins og þarf ekki að
fjölyrða um gildi hennar fyrir ís-
lenska myndlist. Að sýna íslensk og
erlend verk saman er besta leiðin til
að sjá íslenska myndlist í raunsönnu
alþjóðlegu samhengi og ljær henni
styrk og þroska.
Athygli vekur við yfirferð sýning-
arinnar að flestir listamannanna
kjósa að gefa verkum sínum ekki
nafn, eða öllu heldur gefa þeir verk-
unum nafnið: „Án titils“, sem hefur
öðlast ákveðna en óræða merkingu í
gegnum tíðina. Þessi nafngift vísar
helst til þess að verkin eiga að tala
fyrir sig sjálf, án utanað-
komandi aðstoðar.
Öll verkin á sýningunni
eru í eigu safnsins og
mörg þeirra eru keypt á
undanförnum 2–3 árum,
þar á meðal margslungin
innsetning Ívars Val-
garðssonar sem keypt var
í heilu lagi af sýningu
hans í Gerðarsafni í fyrra.
Innsetningin, sem er í
salnum við hlið afgreiðsl-
unnar á jarðhæð, fær at-
hygli sýningargesta
óskipta. Hún saman-
stendur af þremur stöpl-
um með meira en 300 lög-
um af beinhvítri,
hrímhvítri og hjarnhvítri
málningu á toppnum,
þremur veggmálverkum
þar sem Ívar hefur málað
stóran flöt í lit en svo mál-
að eina umferð af lista-
safnshvítu (sem er líklega
nafn sem sem Ívar gefur
málningunni) yfir þannig
að liturinn skín í gegn,
póstkortum í standi sem
er hugleiðing um hvers-
dagslegt umhverfi lista-
mannsins vs. hinn alþjóð-
legi listheimur og þremur
hvítum litaflötum við inn-
gang salarins sem eru
þeir sömu og á stöplun-
um.
Stöplaverkin eru eins konar feril-
og þolinmæðisverk, í anda skrásetn-
ingarlistar. Maður kemst ekki hjá því
að hugsa um vinnuna og eljuna sem
liggur að baki og sjá listamanninn
fyrir sér mála eina umferð daglega
án þess að geta séð áberandi breyt-
ingu dag frá degi. Um leið eru verkin
eins og snjóhettur á fjöllum eða jökl-
ar, enda vísa litanöfnin í snjó; hjarn
og hrím. Þannig má auðveldlega sjá
tengingu við náttúruna í veggverk-
unum. Umferðin listasafnshvíta er
eins og snjóföl sem liggur yfir grasi
eða jörðu. Snjófölið bráðnar þó alltaf
á endanum og undirlagið kemur aftur
í ljós, öfugt við litinn sem er á bakvið
listasafnshvítuna. Á endanum verður
fleiri umferðum af listasafnshvítu
bætt við og liturinn látinn hverfa end-
anlega. Þrátt fyrir að innsetningin sé
í heild sinni ákaflega minimalísk í út-
liti og nöfn verka bendi ekki til ann-
ars leynist margt óvænt og athygl-
isvert í henni þegar betur er að gáð,
meira að segja íslensk náttúra!
Þór Vigfússon á fjögur verk á sýn-
ingunni. Þrjú þeirra eru keimlík í
uppbyggingu þótt þau séu ólík að sjá,
en eitt er nær því að vera hrein
naumhyggja. Í verkunum Umslög frá
1977, Nafnlaust frá 1996 og öðru
nafnlausu verki vinnur Þór út frá öll-
um hugsanlegum birtingarmöguleik-
um hugmyndar og efnis. Umslag er
t.d. sýnt í öllum mögulegum brotum,
tréskúlptúrarnir eru fimm af því að
hver þeirra er með fimm hliðar og
Þór prófar að mála bláan lit á ólíka
hlið í hvert skipti og sýnir okkur
þannig alla birtingarmöguleika högg-
myndarinnar og í glerverkinu er
hann með þrjá liti af glerplötum og
setur þær þrjár saman hverja ofan á
aðra í öllum mögulegum samsetning-
um, alls sex talsins. Þá spyr maður
sig hvort það sé tilraunakennd að-
ferðin við gerð verkanna eða lokaútlit
sem skiptir meira máli.
Tvær málaðar glerplötur standa
jafnframt kæruleysislega upp við
vegg. Þær virðast við fyrstu sýn ekki
hafa margt að segja en þegar áhorf-
andinn stendur fyrir framan verkin
sér hann hvernig þau gleypa í sig um-
hverfið með athyglisverðum hætti.
Kristján Guðmundsson á fjögur
ólík verk á sýningunni. Verk hans
búa yfir húmor, ljóðrænu og ákveð-
inni tegund náttúrurómantíkur.
Minimalískasta verkið er Teikning
þar sem listamaðurinn er m.a. að
gera tilraunir með að teygja út
teiknihugtakið með því að sýna efnið
sem notað er í teikningu og búa til úr
því veggmynd. Tært út-
sýni ofan við svart mál-
verk er rómantískt þó að
titillinn sé hálfsúrrealísk-
ur þar sem útsýnið er
ekkert, nema kannski
innan frá, því aðeins sést í
vegginn er horft er beint
á verkið. Löng talnalína á
vegg er sniðug hugmynd
en afskaplega langt frá
því að geta kallast naum-
hyggjuverk. Verkið bygg-
ist á símanúmerum ung-
frúr klukku í mismunandi
löndum. Kristján er sá
listamaður á sýningunni
sem mér finnst síst passa
inn í naumhyggjusam-
hengið.
Ingólfur Arnarson er
líklegast sá sem flestir
myndu telja harðasta
minimalistann á sýning-
unni en ef betur er að gáð
er hann alls ekki minimal-
isti. Verk hans Án titils
frá 1990, sem er fjöldi blý-
antsteikninga á lítil, jafn-
stór blöð, eru tjáningarrík
verk þó að ekki séu þau
hávær eða frek. Í svipuðu
verki fimm árum yngra,
með sama titli, sem stillt
er upp á gagnstæðum
vegg í rýminu, heldur
tjáningin áfram þó að
meiri ró sé yfir þeim verkum.
Ingólfur leggur mikið upp úr inn-
setningunni og heildaryfirbragð upp-
setningarinnar er heilsteypt og fal-
legt. Þar leikur lýsingin stórt
hlutverk auk þess sem tvö vatnslita-
verk á steinsteypu binda heildina
saman og lyfta henni upp, á ég þá t.d.
við sjónblekkinguna sem myndast
þegar horft er á verkin úr fjarlægð og
neðri hlutinn virðist sveigjast upp.
Tvö verk eftir Kees Visser skera
sig úr á sýningunni að því leyti að
hann notar sterka liti í verkum sínum
og hátt gljástig. Kees vinnur með
ákveðna tegund sjónblekkingar, not-
ar reglulega hyrninga, ferhyrninga
og þríhyrninga, sem hann skekkir lít-
ið eitt, rétt nægjanlega til að koma
einhverri atburðarás af stað í huga
áhorfandans. Verk hans bera mini-
malismanum glöggt vitni fyrir það að
þau líta út fyrir að vera verksmiðju-
unnin, sem samræmist fullkomlega
hugmyndafræði minimalistanna
bandarísku.
Vinnuaðferðir Rögnu Róbertsdótt-
ur eru vissulega naumhyggjulegar.
Hún notar aðferðir og framsetning-
armáta minimalismans til að túlka ís-
lenska náttúru í verkum sínum. Á
sýningunni eru tvö áþekk verk. Ann-
að er án titils frá 1993 þar sem hún
hefur sagað ferstrendinga út úr
hraungrýti sem hún svo hleður upp í
stafla. Þannig mótar hún náttúruna
upp á nýtt og kemur henni í „neyt-
endavænar umbúðir“ ef svo má að
orði komast. Í hinu verkinu, sem er
frá 1999, gengur hún enn lengra og
umbreytir ekki efninu sjálfu heldur
límir það beint upp á vegg eins og það
kemur af kúnni. Verkið er búið til úr
Hekluvikri og heitir Landslag. Það er
raunsönn mynd af náttúrunni eins og
hún er hreinust.
Landslagi hefur verið valinn ákaf-
lega vel viðeigandi staður á sýning-
unni, uppi á palli fyrir framan kaffi-
stofuna. Verkið fær þar næga birtu
að utan sem undirstrikar ferskleika
þess. Verkið er samt nokkuð úr leið
en á líklega að gegna því hlutverki að
tengja Naumhyggju við sýningarnar
tvær á efri hæðinni. Það sama má
segja um verk Svövu Björnsdóttur,
sem ég hef reyndar aldrei hugsað um
sem minimalista, en verk hennar er á
veggnum fyrir ofan stigann. Svava er
að mínu mati meiri abstraklistamað-
ur eða formalisti en minimalisti. Verk
Svövu er, eins og fleiri verk á sýning-
unni, án titils og er í raun tilraun með
form. Það er ekki síst efnið sjálft og
vinnuferlið sem er áhugavert við verk
Svövu.
Á Naumhyggju er að finna ex-
pressjónista, rómantíska hugmynda-
listamenn, hreina abstraktlistamenn
og málara. Hreinræktaðir naum-
hyggjumenn, að undanskildum Carl
André, eru engir á sýningunni, en
sýningarstjórum var svo sem vel
kunnugt um það fyrirfram, enda er
hér meira verið að sýna hvaða áhrif
stefnan hafði á íslenska listamenn.
Uppsetning sýningarinnar er nær
gallalaus, enda listamennirnir, sem
flestir hjálpuðu til við uppsetningu
sýningarinnar, þaulvanir að vinna
með rýmið.
Hér eru flestir helstu stórmeistar-
ar íslenskrar samtímamyndlistar
samankomnir og heimsókn í safnið er
gjöful upplifun. Almenningur þarf nú
að galopna augun fyrir verkum þess-
ara listamanna og hafa um leið í huga
það sem Kristinn E. Hrafnsson segir
í sýningarskrá að minimalisminn er
langt í frá einföld listastefna því und-
ir einföldu yfirborðinu er heimspeki-
legur kjarni málsins fólginn.
Sýningin var löngu orðin tímabær
og ætti helst að fá að standa uppi til
frambúðar. Til þess þarf Listasafn
Íslands að fá meira húsnæði til af-
nota.
MEISTARAR Á FERÐ
Morgunblaðið/Þóroddur Bjarnason
Þór Vigfússon: Nafnlaust, 1996.
MYNDLIST
L i s t a s a f n Í s l a n d s
Opið alla daga nema mánudaga frá
kl. 11–17. Til 14. okt.
ÝMSIR MIÐLAR
ÝMSIR LISTAMENN
Þóroddur Bjarnason
AÐ fjallabaki nefnist ljósmynda-
sýning Ragnars Th. Sigurðssonar
sem lýkur í Galleríi Fold nú um
helgina. Um er að ræða tólf ljós-
myndir sem Ragnar tók við fjallið
Norðurbarm við Landmannalaugar
og er sýningin sú fyrsta sem er opn-
uð í salnum Ljósafold. „Salurinn er
ekki stór, og var erfitt að velja úr
því sem ég hef verið að gera und-
anfarið til þess að hafa á sýning-
unni. Að lokum ákvað ég að velja
saman myndir sem teknar eru nán-
ast á sama ferkílómetranum, þó á
ólíkum árstíma og frá mismunandi
sjónarhornum,“ segir Ragnar.
Ragnar Th. Sigurðsson stundaði
nám í Svíþjóð og í Iðnskólanum í
Reykjavík. Hann rekur Ljós-
myndasafn RTH ehf. – Arctic Ima-
ges auk þess að vinna að verk-
efnum fyrir fyrirtæki og stofnanir.
„Ég hef verið að taka mikið fyrir
auglýsinga- og tímarit og vinn þá
mikið með myndir af fólki. Þær
myndir sem ég sýni hér eru teknar
af nokkurs konar þörf fyrir að hvíla
mig og taka myndir þar sem ekki er
fólk. Ákveðnar myndir tek ég fyrst
og fremst fyrir sjálfan mig, af því
að ég bara þarf þess.“
Hann bætir því við að það sem
heilli sig við þetta myndefni sé að
þar sé um að ræða sama umhverfið,
sem sé eigi að síður aldrei eins. „Í
nokkrum myndum náði ég til dæm-
is að fanga sýn sem heillar mig ein-
staklega mikið. Það er þegar him-
inninn nær að speglast í ánni og
hún fær á sig þennan óraunveru-
lega bláa lit. Margir halda að ég
hafi átt eitthvað við litinn í tölvu, en
svo er ekki. Í myndunum er ég bæði
að reyna að fanga eitthvert augna-
blik og líka ákveðnar tilfinningar.
Því þetta er það sem ljósmyndun
snýst um; augnablik og tilfinn-
ingar,“ segir hann.
Ragnar vígði salinn Ljósafold
með opnun sýningar sinnar á Menn-
ingarnótt, en þá lögðu mörg þús-
und gestir leið sína í galleríið. Hann
bendir á að salurinn sé fyrst og
fremst vettvangur fyrir sýningar á
ljósmyndum. „Hingað til hefur lítið
tíðkast á Íslandi að ljósmyndir séu
sýndar á söfnum og ekkert tíðkast
að þær séu seldar í galleríum og
finnst mér þetta því mjög gott
framtak,“ segir Ragnar að lokum.
Morgunblaðið/Golli
Ljósmyndasýningu Ragnars Th. Sigurðssonar lýkur nú um helgina.
Ljósmyndir að fjallabaki