Morgunblaðið - 09.09.2001, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 2001 11
TIL er þekkt gamansaga þar sem
segir frá viðureign dómara og vitn-
is. Dómaranum þótti vitnið ekki
svara spurningum undanbragða-
laust, byrsti sig og fyrirskipaði því
að svara aðeins með já eða nei. Vitn-
ið hélt því fram að það væri ekki
hægt í öllum tilvikum og eftir
nokkrar þrætur féllst dómarinn á
að vitnið mætti spyrja sig hvaða
spurningar sem væri og svarið
skyldi verða já eða nei. Þá spurði
vitnið: Eruð þér hættir að berja
konuna yðar, herra dómari?
Ekki varð dómaranum auðvelt að
svara þessari spurningu með já eða
nei, en hins vegar ætti ég ekki í
neinum vandræðum. Mitt svar yrði
já, og ég gæti bætt því við að það
hefi ég ekki gert síðan ég fékk vél
sem dælir lofti í gegnum nef mér á
meðan ég sef.
Ég er sem sagt einn hinna fjöl-
mörgu sem þjást af kæfisvefni.
Sjúkdómi sem fáir höfðu heyrt
nefndan fyrir áratugi eða svo, hvað
þá að nokkuð væri við honum að
gera. Nú er vitað um þúsundir fólks
sem líða fyrir hann og að það er
hægt að létta þeim lífið.
Það er með mig eins og flesta
aðra að ég hefi ekki hugmynd um
hvenær einkennin fóru að koma í
ljós. Ég veit hins vegar að ég hefi
hrotið óskaplega um langan tíma.
Það reyndist mér hið besta vopn til
að fá eins manns herbergi á ferða-
lögum, því enginn reyndi að sofa
meira en eina nótt í herbergi með
mér. Erlendis vaknaði ég á stundum
upp við það um miðja nótt að verið
var að berja í vegginn hjá mér og
jafnvel var hringt og romsað ein-
hvað óskiljanlegt í símann í tónteg-
und sem ekki varð misskilin.
Eiginlega skildi ég ekkert í þessu
fyrr en einn morgun á hóteli í
kóngsins Kaupmannahöfn. Ég var
búinn að pakka niður og dyrnar
voru hálfopnar. Þá gengu tvær kon-
ur framhjá og önnur sagði: „Det er
ham, snorkeren.“
Blessuð konan mín leið þetta allt
og var farin að venjast hávaðanum,
en svo ágerðist þetta og ég fór að
missa andann í svefni. Því fylgja
mikil átök, maður brýst um og get-
ur slengt handleggjunum frá sér.
Þarna var ég sem sagt farinn að
berja konuna mína. Hvað eftir ann-
að vakti hún mig, og að morgni
sagðist hún hafa verið viss um að ég
væri að kafna.
Ég var með ágætan heimilislækni
á þessum árum og fór alloft til hans
í viðtal og skoðun. Einhverju sinni
bar ég mig aumlega yfir því hvað ég
væri alltaf þreyttur. Eftir nokkrar
spurningar lyfti hann upp síma og
hringdi í kollega sinn og sagði: Ég
þarf að senda mann í rannsókn til
þín. Svo tilkynnti hann mér að ég
ætti að fara í svefnrannsókn upp á
Vífilsstaði. Ég varð vægast sagt
undrandi, einkum fannst mér þetta
orð „svefnrannsókn“ tortryggilegt.
En ég lét mig hafa það og gisti eina
nótt tengdur við margskonar mæla.
Morguninn eftir sagði alvöruþrung-
inn læknir: Já, það er enginn vafi,
þú þarft að fá vél. Þetta kostaði
aðra nótt á Vífilsstöðum, því það
þurfti að stilla vélina. Svo fór ég
með gripinn heim og um kvöldið
lagðist óþekkjanlegur grímuklædd-
ur maður til svefns.
Ekki get ég sagt að ég hafi strax
orðið sáttur við gripinn. Loftblást-
urinn þurrkaði nef mitt svo undan
sveið, en með því að fá vatnskúlu
sem loftinu er blásið í gegnum lag-
aðist það. Síðan þá höfum við, ég og
vélin, verið óaðskiljanleg. Hvert
sem ég fer til gistingar fer hún með
mér og í þeim sárafáu tilfellum sem
ég hefi orðið að vera án hennar hafa
næturnar verið ömurlegar og ég
vaknað eins þreyttur og þegar ég
reyndi að sofna – rétt eins og í
gamla daga.
Persónulega efast ég mjög um að
ég væri í tölu lifenda í dag, hefði ég
ekki fengið hjálp á svefnrannsókn-
ardeild lungnadeildarinnar á Vífils-
stöðum, þótt auðvitað verði ekkert
um það fullyrt. Hitt er alveg víst að
líðan mín væri miklum mun verri.
Ef þú heldur að þú þjáist af kæfi-
svefni, leitaðu þá hjálpar hjá þeim á
Vífilsstöðum. Og ef maki þinn á í
erfiðleikum í svefni, rektu hann þá í
rannsókn. Það er óþarfi að láta
hann berja þig meira, síst af öllu
þegar hann hefur ekki hugmynd um
það sjálfur! Og hafið það hugfast að
þótt kæfisvefn sé algengari hjá
körlum er hann ekki bundinn við þá.
Að lokum þetta: Sumir verða sátt-
ir við vélina fyrstu nóttina, aðrir
ekki og einhverjir gefast upp. Gerið
það ekki. Þraukið, kannski í viku – í
versta falli í nokkrar vikur – og þið
sjáið aldrei eftir því þann tíma sem
þið eigið eftir ólifaðan.
Já, ég er hættur að
berja konuna mína
Höfundur er fyrrverandi blaðamaður.
Magnús Bjarnfreðsson
Einar Örn Einarsson rannsókn-
armaður sér um að greina þá sem
vísað er af læknum til Vífilsstaða
vegna gruns um kæfisvefn.
„Annars vegar getur fólk feng-
ið heimamælingu og fær þá tösku
með sér með mælitækjum og
hins vegar er það mælt hér inn-
anhúss,“ segir Einar. „Við fylgj-
umst með súrefnismettun í blóði,
öndunarhreyfingum með sér-
stökum beltum, við fylgjumst
með þrýstingi í nefi með litlum
súrefnisslöngum og setjum hita-
mæli fyrir framan munninn, þá
getum við séð hvort viðkomandi
var að anda með munni.
Þetta er algengasta aðferðin
við greiningu, líka þegar mæl-
ingar fara fram hér á Vífils-
stöðum.
Þeir sem eru með óræð ein-
kenni og greinast ekki með kæfi-
svefn fara í fulla svefnmælingu,
eins og það heitir. Þá er tekið
heilarit meðan sjúklingurinn sef-
ur. Rafboð við húð eru mæld og
þá er hægt að sjá hversu djúpt
viðkomandi sefur. Allir sofa mjög
svipað og þegar út af bregður er
það nokkuð augljóst. Hægt er að
sjá hvort vægur kæfisvefn er að
trufla sjúklinginn mikið. Við get-
um líka séð ef fólk er með fóta-
kippi, þ.e. krampa sem ekki vek-
ur það en koma í veg fyrir að það
nái djúpum svefni.
Fleiri karlar en konur hafa
greinst með kæfisvefn og hann er
algengari hjá feitum en grönn-
um, en vissulega fáum við hingað
mjög grannt fólk sem þjáist af
kæfisvefni. Fyrir kemur að börn
séu hrjáð af kæfisvefni. Líkur á
kæfisvefni aukast með aldri,
bæði af því að það fitnar heldur
og einnig af því að eldra fólk
slakar meira á í svefni. Þeir sem
hafa þrengingu í öndunarvegi fá
þá kæfisvefn.
Greiningum á kæfisvefni hefur
stöðugt farið fjölgandi, enda hef-
ur afkastageta hjá okkur aukist
mikið. Nú erum við með átta
svefnmælingatæki, áður vorum
við með fjögur.
Komið hefur í ljós við athug-
anir að kæfisvefnssjúklingar búa
við skert lífsgæði vegna sjúk-
dóms síns. Það að hafa kæfisvefn
dregur mjög úr getu og lífsþrótti.
Þetta hefur einnig áhrif á hjóna-
band. Ef fólk með kæfisvefn fær
öndunarvél til að sofa með og
hentar slík meðferð þá batnar
það umtalsvert.
Makar kæfisvefnssjúklinga
eru þunglyndari og kvíðnari en
aðrir, það sýna rannsóknir sem
við höfum gert. En þegar þeim
var fylgt eftir ári síðar kom í ljós
að mökum þeirra kæfisvefnssjúk-
linga sem fengið höfðu bót meina
sinna leið mun betur. Þess má
geta að erlendar rannsóknir hafa
sýnt að ómeðhöndlaður kæfi-
svefn er verulegur áhættuþáttur
hvað varðar hjónaskilnaði.“
Myndin sýnir útskrift úr tölvu af öndun kæfisvefnssjúklings - græna línan sýnir hvernig hann hættir
reglulega að anda í allt að eina mínútu og bleika línan sýnir hvernig súrefnið fellur samfara öndunar-
stoppi. Miðlínan sýnir hroturnar.
Líkur á kæfisvefni
aukast með aldri
ríkisins er þegar farin að koma að
kostnaðarþáttum í því. Við bindum
talsverðar vonir við að sú meðferð
muni passa fleirum og fleirum.“
En hverjir eru áhættuþættir
kæfisvefns – nánar til tekið?
„Kæfisvefn tengist því oft að
fólk er of þungt. Hann versnar við
áfengisneyslu – hún er einfaldlega
hættuleg þeim sem eru með kæfi-
svefn. Og þeim sem eru með ómeð-
höndlaðan kæfisvefn er veruleg
hætta búin. Kæfisvefn veldur
syfju, þreytu og athygliskorti og
það tengist svo aftur slysum. Það
hefur verið sýnt fram á að hjá
ómeðhöndluðum kæfisvefnssjúk-
lingum er verulega aukin slysa-
tíðni. Einnig er kæfisvefn hættu-
legur í sambandi við aðra
sjúkdóma. Kæfisvefn er greinilega
sjálfstæður áhættuþáttur hvað
varðar hjartasjúkdóma. Meiri líkur
eru á háþrýstingi hjá þeim sem
eru með þennan sjúkdóm. Dán-
artíðni þeirra sem eru með ómeð-
höndlaðan kæfisvefn er verulega
aukin.
Bæst hefur við þekkinguna hvað
varðar þennan sjúkdóm eftir því
sem hann hefur verið meira rann-
sakaður. Hluti af minni doktors-
ritgerð var rannsókn sem gerð var
1984 á 4.000 karlmönnum með til-
liti til kæfisvefns. Læknirinn Eva
Lindberg fylgdi sama efni eftir tíu
árum síðar, bæði með samtölum og
athugunum á hvernig sjúklingun-
um hefði vegnað. Athuguð var
dánartíðni og skoðað hvort þeir
sem sýndu merki kæfisvefns í fyrri
rannsókn væru með hann enn tíu
árum síðar. Niðurstöður þessara
rannsókna hafa vakið talsverða at-
hygli. Komið hefur í ljós að kæfi-
svefnseinkenni eru markvisst
tengd háþrýstingi og hjarta- og
æðasjúkdómum, bæði þeim sjúk-
dómum sem slíkum og einnig dán-
artíðninni.“
Hvað eru margir á Íslandi sem
hljóta meðhöndlun við kæfisvefni?
„Nýlega var tekið saman hvert
umfangið væri. Ætli það séu ekki
tæplega 4.000 manns sem hafa
verið greindir í heildina. Með önd-
unarvélar heima sem notaðar eru
að staðaldri eru tæplega 900
manns. Hluti sjúklingahópsins hef-
ur fengið góm til að sofa með og
mörg hundruð manns hafa farið í
ýmiss konar aðgerðir vegna kæfi-
svefns. Svo er alltaf eitthvað um
sjúklinga sem engin heppileg með-
ferð finnst fyrir.“
Hrotur með ýmsum
einkennum benda til kæfisvefns
Hvað verður til þess að fólk fer í
svona greiningu – eru það hrotur?
„Ekki hrotur einar og sér, en ef
það eru hrotur með ýmsum öðrum
einkennum, svo sem óværum
svefni, miklum byltum í svefni,
mikilli svitamyndun að næturlagi
og ekki síst ef fólk vaknar án þess
að vera vel úthvílt þrátt fyrir að
það fái að því er sýnist eðlilegan
nætursvefn og finni fyrir syfju og
þreytu á daginn, þá er ástæða fyr-
ir fólk til að tala um þetta við sinn
lækni.
Frá því á árinu 1987 og til þessa
dags hefur sú breyting orðið á að
fólk er orðið miklu meðvitaðra um
hættulegur
Morgunblaðið/Þorkell
SJÁ SÍÐU 12