Morgunblaðið - 09.09.2001, Blaðsíða 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Tónlistarkennarar og
fjölmargir aðrir hafa í
gegnum tíðina tekið eftir
því að nemendur þeirra
sem að staðaldri stunda
tónlistarnám standa sig
nær undantekningalaust
mjög vel í skyldunámi
grunnskólans. Þessir
nemendur eru oft á tíð-
um skrautfjaðrir grunn-
skólans á hátíðarstund-
um þar sem þeir eru
fengnir til að leika á
hljóðfærin sín eða
standa fyrir listrænum
viðburðum til vegsauka
fyrir grunnskólann.
Í umræðum um þess-
ar staðreyndir kemur fram að flest
tónlistarfólk heldur því fram að um
sé að ræða áhrif og færslu þekkingar
og hæfni yfir á grunnskólanámið, en
aðrir og þá einkum grunnskólafólk
telja að um sé að ræða eins konar
náttúruval þar sem hinir hæfileika-
ríku leiti sér fullnægju í tónlistar-
náminu og benda á að þessir sömu
nemendur séu einnig oft aðalfólkið í
öðrum greinum svo sem dansi, ball-
ett, leiklist, myndlist og hvers konar
íþróttum.
Íslensk rannsókn
Bæði erlendar rannsóknir og ís-
lenskar benda til að fyrri kenningin
sé nær sanni. Nýleg viðamikil ís-
lensk rannsókn bendir til þess sama.
Þá rannsókn gerði Sigríður Teits-
dóttir árið 1999 í grunnskólum Kópa-
vogs með það að markmiði að kanna
samband tónlistarnáms og náms-
gengis í grunnskólanum. Lagðir
voru spurningalistar fyrir 506 nem-
endur í 7. og 8. bekk í grunnskóla.
Þátttakendum var skipt í tvo hópa,
sem bornir voru saman, „tónlistar-
hóp“ og „samanburðarhóp“. Í tón-
listarhópnum voru þeir sem höfðu
stundað tónlistarnám og lokið a.m.k.
einu stigi í hljóðfæranámi. Þeir voru
annaðhvort í tónlistarskóla eða
skólahljómsveit, höfðu verið a.m.k.
einn vetur og lokið einu stigi.
Helstu niðurstöður rannsóknar-
innar voru, að af nemendum, sem
könnunin náði til, vegnaði tónlistar-
hópnum betur í námi en samanburð-
arhópnum. Ýmislegt merkilegt kom
fram í þessari könnun, t.d. að þau
börn úr tónlistarhópnum sem áttu
systkini í tónlistarnámi voru með
hærri einkunnir í grunnskólanum en
önnur börn; að þau börn sem verja á
annað borð tíma í tómstundir með
fjölskyldunni gera það í enn ríkari
mæli ef þau eru í tónlistarnámi; að
þeir nemendur sem stunda tónlist-
arnám virðast „fljótari“ að læra
heima fyrir grunnskólann en eru
jafnframt með mun hærri einkunnir
á prófum.
Ýmisleg annað kom fram í þessari
könnun sem ekki tengist tónlistar-
námi beint og er mjög athyglisvert
fyrir foreldra og skólamálayfirvöld
að skoða. Í rannsókninni kom fram
að 26% nemenda stunduðu tónlist-
arnám; tónlistarnemendurnir virtust
síður einmana en hinir og að ein-
kunnir tónlistarnemendanna á
grunnskólaprófum hækka eftir því
sem þeir hafa lengur stundað tónlist-
arnám.
Það sem greinarhöfundi finnst at-
hyglisverðast í þessari rannsókn er
sú staðreynd að börn sem eru í tón-
listarnámi og hafa hærri einkunnir á
samræmdum prófum nota minni
tíma til heimanáms en aðrir. Það er
m.a. þessi staðreynd sem styður
kenninguna um að tónlistarnámið
auki hæfni barna til grunnskóla-
námsins.
Þroskavænlegt nám
Það er skoðun greinarhöfundar að
einn þáttur tónlistarnáms skeri sig
úr í samanburði við
þátttöku í öðrum list-
greinum eða íþróttum
og námið í grunnskól-
anum, en það er ein-
beitingarþjálfunin. Sú
athöfn að spila á
hljóðfæri krefst ein-
beitingar sem er und-
anbragðalaus. Þeim
sem spilar á hljóðfæri
gefst ekki tími til að
hvarfla frá spila-
mennskunni, hvert
sekúndubrot hefur
áhrif á heildarsvip
spilamennskunnar.
Saman vinna mörg
skynfæri og aldrei
fleiri en einmitt þá. Sjónin er á nót-
unum eða hljóðfærinu, eyrað heyrir
hvern tón og hverja misfellu, snerti-
skynið og fínhreyfingar fingranna
eru virk og jafnvægisskyn, sem er
samofið hinum skynfærunum, er á
„fullum snúningi“. Allar víddir rök-
hugsunar, tíma og rúms eru opnar.
Til að leika lag eða verk hnökralaust
þarf fullkomna stjórnun á öllum
þessum þáttum. Hnykkt er á þessari
þjálfun og hún sannreynd á tónfund-
um og tónleikum þar sem nemand-
inn leikur á hljóðfæri sitt, fyrir fram-
an ættingja sína, félaga og alla þá
sem eitthvað kunna meira en hann. Í
samspili og hljómsveitarþátttöku
þurfa menn að halda athyglinni, taka
tillit til meðspilara og fara eftir
hverri bendingu stjórnanda með það
að markmiði að hljómsveitin spili
eins og einn maður.
Forvörn tónlistarnámsins
Því hefur verið haldið fram að tón-
listarnám og þátttaka í hvers konar
samspili fullnægi flestum þáttum fé-
lagslegs þroska og fyrirbyggi að
börn og unglingar þurfi nokkurn
tíma að leita sér athvarfs við neyslu
vímuefna hvers konar. Tónlistarnám
og þátttaka í samspili er nefnilega
keppni við að þroska sjálfan sig og
mannleg samskipti. Allir eru sigur-
vegarar í tónlistarnáminu, því bar-
áttan stendur aðeins við það að kom-
ast sjálfur skrefi lengra, á þeim
hraða sem hver og einn hefur burði
til. Í tónlistarnámi tapar enginn. Það
er hverjum þeim sem eitthvað kann
að spila – hversu lítið sem það er –
mikils virði að geta fundið sér at-
hvarf og fró við hljóðfæraleik þegar
eitthvað bjátar á í lífinu, það þekkja
margir.
Fjölgun tónlistarskóla
Það hefur ekki alltaf verið jafn
sjálfsagt og nú að senda börn í tón-
listarnám. Tónlistarnám var dýrt og
hljóðfæri einnig. Víða áttu börn ekki
kost á tónlistarnámi, því enginn var
tónlistarskólinn. Öll menntun kostar
fjármuni og kennsla sem fram fer í
smærri hópum eða í einkatímum,
eins og algengt er í tónlistarskólun-
um, er dýrari en önnur.
Íslendingar hafa á undanförnum
áratugum lagt aukið fé til tónlistar-
kennslu og hafa ríki og sveitarfélög
talið það hlutverk sitt að efla tónlist-
arskólastarfsemina. Í því augnamiði
setti Alþingi lög um styrki til tónlist-
arskólarekstrar árið 1963. Styrkur
ríkisins skyldi nema 1⁄3 af heildar-
rekstrarkostnaði skólanna, þar sem
annar þriðji hluti kæmi frá viðkom-
andi sveitarfélagi eða styrktarfélagi
skólans og 1⁄3 hluti væri námsgjöld. Í
kjölfar þessara laga voru stofnaðir
tónlistarskólar, þar á meðal Tónskóli
Sigursveins D. Kristinssonar, sem
nú er fjölmennasti tónlistarskóli
landsins. Árið 1975 voru sett lög um
styrk ríkisins til tónlistarskóla þar
sem ríkið skuldbatt sig til að greiða
helming launakostnaðar á móti sveit-
arfélagi eða þeim aðila sem ræki
skólann. Launakostnaður er lang-
stærsti kostnaðarliðurinn í rekstri
tónlistarskóla. Þessi lög gerðu mjög
mörgum sveitarfélögum kleift að
hefja rekstur tónlistarskóla eða efla
það starf sem þegar var hafið þannig
að það yrði markvissara. Í kjölfarið á
þessum lögum voru stofnaðir fjöl-
margir tónlistarskólar víða um land.
Árið 1985 voru samþykkt svokölluð
verkaskiptingarlög. Þá tóku sveitar-
félögin alfarið yfir rekstur tónlistar-
skólanna, en í staðinn yfirtók ríkið
rekstur heilsugæslustöðva.
Sá siður hefur viðgengist hér á
landi að félög eða einstaklingar hafa
hafið tónlistarskólarekstur og sótt
styrk til rekstrarins frá sveitarfé-
laginu. Það var mjög algengt hér á
árum áður að tónlistarfélög stæðu
fyrir tónlistarskólarekstri. Á flestum
stöðum hafa sveitarfélögin yfirtekið
þennan rekstur. Í Reykjavík hefur
þróunin hins vegar verið sú að ein-
staklingar hafa stofnað til tónlistar-
skólarekstrar í hverfum borgarinnar
þar sem enginn tónlistarskóli var
fyrir eða vöntun á slíkri þjónustu og í
kjölfarið sótt um styrki til borgar-
innar. Eftir því sem borgin hefur
vaxið hefur skólunum fjölgað, en eft-
irspurn eftir tónlistarnámi er al-
mennari nú en nokkurn tíma fyrr.
Tónlistarnám er ekki skyldunám.
Í tónlistarskólunum eru aðeins þeir
sem þess óska. Gengi tónlistarskóla
er háð því að nemendur séu ánægðir
og nái árangri. Orðspor skólans þarf
að vera gott. Þannig hefur það einnig
verið úti á landi, að þrátt fyrir að
sveitarfélögin eigi og reki tónlistar-
skóla staðarins hafa þeir í raun verið
reknir sem eins konar einkaskólar
þeirra skólastjóra og kennara sem
við skólana hafa starfað, því gengi
þeirra hefur ávallt verið háð ánægð-
um nemendum og um leið ánægðum
sveitarstjórnarmönnum sem fara
með fjármál sveitarfélagsins og
skammta skólanum fjármagn. Í
Reykjavík hafa skólarnir þurft að
berjast fyrir fjárframlögum frá
borginni eftir einhverjum óskráðum
reglum. Þannig var það til dæmis
með Tónskóla Sigursveins D. Krist-
inssonar, sem nú er fjölmennasti
tónlistarskóli landsins, það var ekki
sjálfgefið á fyrstu árum hans að hann
fengi fjárframlag frá borginni og á
þeim árum byggðist tilvera hans
mikið á stuðningi verkalýðshreyfing-
arinnar.
Biðlistar
Árið 1998 hafði tónlistarskóla-
starfsemin í Reykjavík vaxið mikið
og fannst borgarstjórn nóg komið.
Því var samþykkt í borgarráði að
ekki skyldi lagt meira fé til tónlistar-
skólanna og styrkir frá borginni
bundnir við þá skóla sem þegar voru
starfandi og styrkir veittir sam-
kvæmt hefð. Flestum nýjum skólum
hefur síðan verið neitað um styrki.
Síðan þessi samþykkt var gerð hefur
engin breyting orðið á því heildar-
fjármagni sem borgin leggur í verk-
efnið önnur en sú að fjárhæðin hefur
hækkað samkvæmt verðlagsbreyt-
ingum og launaþróun. Í þeim tónlist-
arskólum sem njóta fjárframlags eru
langir biðlistar barna eftir að komast
í tónlistarnám. Í sumum hverfum
borgarinnar starfa nýir tónlistar-
skólar og berjast við að láta rekst-
urinn ganga með námsgjöldum nem-
enda einum saman. Í Grafarvogi, þar
sem höfundur þessa pistils rekur
Tónskóla Hörpunnar, búa 18.000
manns. Þar eru 3.300 börn í grunn-
skólum og tæplega 300 þeirra njóta
niðurgreiddra námsgjalda í tveimur
tónlistarskólum, Tónlistarskólanum
í Grafarvogi og Tónlistarskóla
grunnskólanna, sem jafnframt sér
um Lúðrasveit Grafarvogs. Í þessum
skólum eru biðlistar nemenda. Í
Tónskóla Hörpunnar eru nú rúm-
lega 100 nemendur. Nemendur allra
þessara skóla koma héðan og þaðan
úr Grafarvogshverfi. Í grunnskólum
Grafarvogs eru 22% allra grunn-
skólabarna Reykjavíkur. Í tónlistar-
skólunum í Grafarvogi sem njóta
styrkja frá borginni eru 12% þeirra
barna sem stunda tónlistarnám í
Reykjavík, þannig að breytinga er
þörf ef borgin vill gera öllum hverf-
um borgarinnar jafn hátt undir
höfði.
Samkeppnisráð gefur út álit
Tónskóli Hörpunnar hefur ásamt
fleiri tónlistarskólum óskað eftir því
við Reykjavíkurborg að fá að njóta
sambærilegra styrkja og aðrir tón-
listarskólar. Skólanum hefur lítið
orðið ágengt í þeirri baráttu. Því var
ákveðið að kvarta til Samkeppnis-
stofnunar um síðustu áramót, en til-
gangur með stofnunum eins og Sam-
keppnisstofnun og Umboðsmanni
Alþingis er m.a. sá að gera einstak-
lingum og fyrirtækjum kleift að
sækja sér réttarbót án þess að þurfa
að fara út í kostnaðarsöm og tíma-
frek málaferli fyrir dómstólum. Sam-
keppnisráð gaf út álit sitt á þessum
málum og framkomu borgarinnar
gagnvart skólanum í júní sl. Í álits-
gerð ráðsins eru tilmæli til Reykja-
víkurborgar um að endurskoða
framkvæmd styrkveitinga þannig að
hún mismuni ekki þeim sem starfa á
viðkomandi markaði og verði í sam-
ræmi við markmið samkeppnislaga.
Í álitinu kemur fram að Samkeppn-
iráð fær ekki séð að nauðsynlegt sé
að útiloka tiltekna tónlistarskóla frá
fjárhagslegum stuðningi til að
stemma sigu við auknum kostnaði á
þessu sviði. Eitt af hlutverkum Sam-
keppnisráðs er að gæta þess að að-
gerðir opinberra aðila takmarki ekki
samkeppni og benda stjórnvöldum á
leiðir til að gera samkeppni virkari
og auðvelda aðgang nýrra keppi-
nauta að markaði. Þeir tónlistarskól-
ar sem eigi hafa notið fjárframlaga
frá Reykjavíkurborg bíða nú í ofvæni
eftir viðbrögðum borgarinnar. Tón-
listarskólarnir eru að hefja vetrar-
starfið og engar breytingar hefur
Reykjavíkurborg gert samkvæmt
tilmælum Samkeppnisráðs.
Kröfur Tónskóla Hörpunnar
Forsvarsmenn fræðslumála í
Reykjavík hafa sagt að Samkeppn-
isráð hafi gefið álit en ekki komið
með úrskurð og gefið í skyn að mikill
munur sé þar á. Tónskóli Hörpunnar
gerði engar sérstakar kröfur í kvört-
un sinni til Samkeppnisstofnunar
aðrar en þær að njóta sambærilegra
styrkja og aðrir tónlistarskólar. Hér
er um almenna kröfu að ræða, sem
gildir einnig fyrir aðra þá tónlistar-
skóla sem ekki njóta styrkja, og því
rökrétt hjá Samkeppnisráði að gefa
álit en ekki úrskurð og benda
Reykjavíkurborg á meinbugi sem
standast ekki samkeppnislög og
beina þeim tilmælum til borgarinnar
og gera þær breytingar að allir skól-
arnir njóti sambærilegra styrkja.
Ekkert gerist
Á þessari stundu segjast borgar-
ráð og fræðslumálayfirvöld vera að
skoða málin, en það dugar Tónskóla
Hörpunnar lítið. Álit Samkeppnis-
ráðs er frá því um mitt sumar. Enn
munu nemendur Tónskóla Hörpunn-
ar og fleiri skóla þurfa að greiða
miklu hærri námsgjöld vegna þess
misréttis sem Reykjavíkurborg beit-
ir skólana og um leið nemendurna.
Markmið borgaryfirvalda ætti að
vera það að veita öllum börnum, sem
þess óska, kost á tónlistarnámi í tón-
listarskóla sem þau velja sjálf með
tilliti til þjónustu og gæða. Það tón-
listarnám sem börnin velja á að vera
niðurgreitt á sambærilegan hátt, –
það er niðurstaða Samkeppnisráðs.
TÓNLISTARNÁM
FYRIR ALLA?
Kjartan
Eggertsson
Börn sem eru í tónlist-
arnámi og hafa hærri
einkunnir á samræmd-
um prófum, segir
Kjartan Eggertsson,
nota minni tíma til
heimanáms en aðrir.
Höfundur er skólastjóri Tónskóla
Hörpunnar.