Morgunblaðið - 09.09.2001, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 2001 33
fagnandi. Nýlega var grein á forsíðu dagblaðsins
International Herald Tribune þar sem fjallað var
um talsmenn þessara viðhorfa. Þeir benda á að
Bandaríkjamenn hegði sér nú þegar eins og
heimsveldi og fremur en að draga úr hernaðar-
umsvifum við endalok kalda stríðsins hafi þeir
aukið þau. Bandarískir hermenn eru í ríkjum
gömlu Júgóslavíu að gæta friðar, þeir eru í Suður-
Kóreu og fljúga eftirlitsferðir yfir Írak, svo eitt-
hvað sér nefnt. Bandarískir ráðamenn eigi ein-
faldlega að gangast við veruleikanum og móta
stefnu sína í samræmi við það. Þegar bandaríski
herinn hnyklar vöðvana er það iðulega gert í nafni
mannúðar. Slík rök glata hins vegar trúverðug-
leika sínum þegar mannúðin á ekki að gilda um
alla, heldur aðeins útvalda. Ein leiðin til þess að
telja öðrum trú um það að breytt sé í góðri trú er
að koma að borðinu með opnum huga og gildi at-
hugasemda séu vegin og metin á eigin forsendum,
en ekki út frá því hver segi hvað og gegn hverjum
það beinist. Oft er sagt að ekki eigi að kasta grjóti
úr glerhúsi. Í kynþáttamálum búa hins vegar
langflestir í glerhúsi og því eru slík tilmæli lítið
annað en aðferð til að þagga niður og kæfa um-
ræðu. Það er heldur snautlegt fyrir valdamesta
ríki heims að reyna með hótunum að hafa áhrif á
það hvað skuli rætt og hvað ekki á ráðstefnu um
kynþáttafordóma, senda síðan sendinefnd lágt
settra embættismanna, sem svo voru kvaddir
heim þannig að eftir sat ræðismaður Bandaríkj-
anna í Durban sem þeirra hæst setti fulltrúi.
Þrátt fyrir allar þessar væringar virtist hafa
myndast sátt á ráðstefnunni um orðalag alþjóð-
legrar áætlunar gegn kynþáttafordómum. Undir
hádegi í dag, laugardag, bárust fréttir af því að
tekist hefði samkomulag um það hvernig ætti að
orða annars vegar textann um þrælahaldið og ný-
lenduarfleifðina og hins vegar stöðuna fyrir botni
Miðjarðarhafs. Var búist við því að ráðstefnan
samþykkti þessa áætlun, sem er útlistuð á rúm-
lega hundrað blaðsíðum, seint í dag. Samkvæmt
fréttum Reuters-fréttastofunnar er ekki sett fram
bein afsökun vegna viðskipta með þræla eins og
ríki í Afríku höfðu krafist. Segir í plagginu að ráð-
stefnan „gangist við og harmi mjög hina miklu
þjáningu“ sem þrælahaldið leiddi af sér. Eru ríki
þar hvött til að harma eða biðjast afsökunar og því
lýst yfir að þrælahald og þrælasala séu glæpir
gegn mannkyni og hefðu átt að vera það á fyrri
tímum. Ríku löndin óttuðust að formleg afsökun
eða viðurkenning á því að viðskipti með þræla
væru glæpur gegn mannkyni gæti leitt af sér hol-
skeflu lögsókna enda fyrnast slíkir glæpir ekki í
þjóðarétti. Ekki er heldur minnst á bætur fyrir
þrælaflutninga á árum áður.
Talið er að á árabilinu 1450 og 1850 hafi að
minnsta kosti tólf milljónir Afríkubúa verið fluttar
Atlantshafsleiðina til nýlendna í Norður-Ameríku,
Suður-Ameríku og Vestur-Indíum. Þrælarnir
voru beittir miklu harðræði og er talið að um
fimmtungur þeirra hafi látið lífið í hlekkjum neðan
þilja í þrælaskipunum. Þá er talið að um fimm
milljónir Afríkuþræla hafi verið fluttra um Rauða
hafið, Sahara-eyðimörkina og Austur-Afríku til
annarra heimshluta. Þá er ótalinn sá mannfjöldi
sem lét lífið í átökum eða vegna illrar meðferðar
áður en stigið var á skipsfjöl eða komið út fyrir álf-
una en talið er að þar sé minnst um fjórar milljónir
manna að ræða. Þrælaviðskiptin voru í raun und-
irstaða mjög umfangsmikils hagkerfis og auðg-
uðust margir verulega á þeim.
Þrælahald og
kröfur um
skaðabætur
Ýmsir hópar blökku-
manna í Bandaríkjun-
um hafa nú þegar gert
kröfu til skaðabóta
vegna þrælahaldsins
og fara fram á 300
milljarða dollara eða 30 þúsund milljarða króna
skaðabætur. Kröfu sinni til stuðnings benda þeir á
að Bandaríkjamenn af japönskum uppruna, sem
settir voru í fangabúðir í Bandaríkjunum í heims-
styrjöldinni síðari, hafi fengið 1,2 milljarða dollara
eða 102 milljarða króna í bætur árið 1987. Skaða-
bætur, sem ýmis fyrirtæki voru látin greiða vegna
upptöku á eignum gyðinga, ógreiddra trygginga
vegna helfararinnar og nauðungarvinnu gyðinga,
gáfu hugmyndum þeirra um skaðabætur síðan
byr undir báða vængi.
Ríki Afríku halda því fram að efnahagsþróun
álfunnar hafi tafist og þau séu enn að súpa seyðið
af nýlendutímanum og þrælahaldinu. Evrópa og
önnur þróuð ríki lýstu sig reiðubúin til að veita að-
stoð, ýta undir fjárfestingar og vinna að því að
létta á skuldabyrðinni, en þessa hluti mætti ekki
tengja sögulegum rangindum.
Hitt þrætuefnið, krafa arabaríkja um að Ísrael-
ar yrðu gagnrýndir harðlega fyrir kynþáttafor-
dóma sem yfirskyggði önnur umræðuefni á ráð-
stefnunni, virtist hafa verið leyst í morgun en er
leið á daginn var sem snurða hlypi á þráðinn.
Seint í gærkvöldi féllust fulltrúar múslímskra
ríkja á að í lokaskjalinu yrði talað um „nauð Pal-
estínumanna“ en ekki kynþáttamisrétti. Ríki Evr-
ópusambandsins höfðu verið samstiga Banda-
ríkjamönnum um það að ekki ætti að draga deilu
Ísraela og Palestínumanna út með sérstakri til-
vísun á þinginu. Formaður sendinefndarinnar frá
Qatar ávarpaði nefndina, sem gekk frá lokaskjal-
inu, fyrir hönd múslímskra ríkja sagði að í text-
anum væri mismununar Ísraela í orði og verki
gagnvart Palestínumönnum ekki getið, en þau
ríki, sem hann talaði fyrir, gerðu sér grein fyrir
því hversu mikilvæg ráðstefnan væri fyrir Afríku
og hefðu því ákveðið að standa ekki í vegi fyrir
samkomulagi. Síðan komu hins vegar fram at-
hugasemdir arabaríkja vegna orðalags varðandi
helför gyðinga og þess að gagnrýni á stefnu Ísr-
aels gagnvart Palestínumönnum hefði verið út-
þynnt.
Heiftin í deilunni um það hvernig eða hvort eigi
að taka á málefnum Ísraela og Palestínumanna á
ráðstefnunni kom í ljós í upphafi hennar þegar
menn skiptust í fylkingar og gerðu hróp hver að
öðrum og dreift var bæklingi þar sem var mynd af
Adolf Hitler og sagt að hefði hann unnið stríðið
væri ekkert vandamál fyrir botni Miðjarðarhafs.
Síonismi
og kynþátta-
fordómar
Árið 1974 ályktaði alls-
herjarþing Sameinuðu
þjóðanna að síonismi
jafngilti kynþátta-
stefnu og voru slíkar
ályktanir samþykktar
árlega til 1991 þegar friðarferlið, sem kennt hefur
verið við Ósló, hófst. Gyðingar hafa verið sérstak-
lega viðkvæmir fyrir því þegar stöðu Palestínu-
manna hefur verið líkt við hlutskipti þeirra í hel-
förinni og sagt að þessum hlutum væri ekki hægt
að líkja saman. Á hinn bóginn er ljóst að Palest-
ínumenn haf0a búið við kröpp kjör svo ekki sé
meira sagt. Land þeirra hefur verið gert upptækt
og þeim meinað að flytja aftur til heimkynna
sinna. Atvinnufrelsi og frelsi til ferðalaga er virt
að vettugi. Oft virðist svo sem hinar svokölluðu
landnemabyggðir á hernumdu svæðunum og
byggðir Palestínumanna á sömu svæðum séu
hvorar í sinni heimsálfunni, slíkur er munur lífs-
kjara. Það eru ekki kynþáttafordómar að gagn-
rýna Ísraela fyrir meðferð þeirra á Palestínu-
mönnum. Umræðan verður hins vegar að
endurspegla raunveruleikann og það ber því vitni
hvað öll þessu mál eru viðkvæm hversu miklar
deilur geta spunnist um það hvernig umorða eigi
og tala fram hjá þeim. Það verður að vona að sam-
komulag náist en það yrði ekki góður vitnisburður
að tilraun til að vinna gegn einu rótskotnasta
vandamáli mannkyns fari út um þúfur vegna deilu
um orð.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Hross í haga.
Í kynþáttamálum
búa hins vegar lang-
flestir í glerhúsi og
því eru slík tilmæli
lítið annað en aðferð
til að þagga niður
og kæfa umræðu.
Laugardagur 8. september