Morgunblaðið - 11.10.2001, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 11. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÝMSAR uppgötvanir ígrunnrannsóknum hafaleitt til framfara í gigtar-lækningum þrátt fyrir að
fjölmörgum spurningum sé ósvarað
um orsakir og eðli þessa sjúkdóma-
flokks. Rannsóknastofa í gigtar-
sjúkdómum tók til starfa við Land-
spítala – háskólasjúkrahús fyrir
fimm árum og er þar unnið að
grunnrannsóknum með það að
markmiði að auka þekkingu á þess-
um sjúkdómaflokki og nýta og sam-
hæfa þekkingu fagfólks til rann-
sókna á þessu sviði.
„Við teljum að þrátt fyrir stuttan
starfstíma hafi ýmislegt áunnist og
mikilvægir áfangar náðst með starf-
seminni,“ segir dr. Kristján Steins-
son, forstöðulæknir rannsóknastof-
unnar, og nefnir sem dæmi
rannsóknir á ættlægni rauðra úlfa
meðal íslenskra fjölskyldna sem
hann segir meðal annars mikilvæg-
ar til að auka skilning manna á or-
sökum og meingerð ýmissa annarra
gigtarsjúkdóma. Árangur og gæði
þessara rannsókna endurspeglast í
afrakstrinum en auk birtra fræði-
greina er verkefnið grunnurinn að
þremur prófum, tveir læknar hafa
lokið doktorsprófi, annar við lækna-
deild Háskóla Íslands og hinn við
Karolinska sjúkrahúsið í Stokk-
hólmi og einn líffræðingur hefur
lokið meistaraprófi við læknadeild
HÍ. Þá hafa fleiri lokið doktorspróf-
um vegna annarra rannsókna á
sviði gigtarsjúkdóma og þannig fer
sífellt stækkandi hópur sérmennt-
aðs starfsfólks á þessu sviði.
Afmæli og ráðstefna
Kristján segir að Rannsókna-
stofa í gigtarsjúkdómum sé sú rann-
sóknastofa á Landspítalanum sem
fyrst hóf starfsemi í nánu sambandi
við ákveðna klíníska sérgrein en
hún er hluti af gigtarskor Landspít-
alans. Segir hann þetta fyrirkomu-
lag fyrirmynd að rannsóknastofu í
öldrunarfræðum sem ráðgert sé að
koma upp svo og krabbameinsmið-
stöðinni. Auk Landspítalans standa
læknadeild Háskóla Íslands að
rannsóknastofunni og Gigtarfélag
Íslands sem fagnar 25 ára afmæli
um þessar mundir. Verður haldið
málþing um gigtarsjúkdóma í tilefni
afmælisins á morgun.
Lionshreyfingin safnaði um 20
milljónum króna árið 1995 með sölu
rauðu fjaðrarinnar sem varð til þess
að hægt var að ýta starfseminni úr
vör nokkru síðar þegar keyptur
hafði verið lágmarkstækjabúnaður
og hluti launakostnaðar tryggður til
að byrja með.
Á rannsóknastofunni starfa auk
Kristjáns dr. Gerður Gröndal, sem
nýverið lauk doktorsprófi frá Karol-
inska sjúkrahúsinu í Stokkhólmi,
dr. Björn Guðbjörnsson og tveir líf-
fræðingar, þær Helga Kristjáns-
dóttir og Brynja Gunnlaugsdóttir,
síst fólgið í þeim tækifæru
hún gefur nemum í læknisf
líffræði til að taka þátt í ra
um. Hann nefnir einnig mi
samvinnu stofunnar við ran
stofu í ónæmisfræði og Bl
ann.
Eins og fyrr segir hefur
Gröndal nýlega lokið dokt
frá Karolinska Institutet í
hólmi. Fjallaði ritgerð hen
rauða úlfa en þeir stafa af
starfsemi ofnæmiskerfisin
getur valdið langvinnum b
liðum og víðar í líkaman
grundvallar ritgerðinni ligg
sóknir sem gerðar voru á ísl
og sænskum sjúklingum sem
hafa rauða úlfa og vann Ge
lenskan hluta verkefnisins
sóknastofu í gigtarsjúkdómu
„Við vitum ekki nógu m
orsakir sjúkdómsins en það
auk Ólafíu S. Einarsdóttur ritara.
Þá starfa þar jafnan tímabundið
nemar í læknisfræði og líffræði og
þar er einnig í starfi Jón Þorsteins-
son, fyrrverandi prófessor í gigtar-
lækningum.
„Stofan hefur því ákveðin stöðu-
gildi en þrátt fyrir það þarf að afla
sértekna til að kosta rannsóknir því
hjá okkur eru ekki stundaðar þjón-
usturannsóknir sem gefa tekjur,“
segir Kristján. „Við höfum fengið
styrki frá Rannís, Háskóla Íslands,
Vísindasjóði HÍ, Vísindasjóði Evr-
ópusambandsins og fleiri aðilum og
hafa þessir styrkir gert okkur kleift
að taka upp margs konar rannsókn-
arverkefni og eiga samstarf við er-
lenda aðila, til dæmis Karolinska
sjúkrahúsið í Stokkhólmi og erfða-
fræðideild Uppsalaháskóla.“
Kristján segir verðmæti Rann-
sóknastofu í gigtarsjúkdómum ekki
Sérfræðingar á Rannsóknastofu í gigtarsjúkdómum
Ýmsir áfangar
náðst á fimm ár
Frá vinstri: Kristján Steinsson forstöðulæknir og sérfræðingar
Starfsemi Rann-
sóknastofu í gigt-
arsjúkdómum hefur
það markmið að sam-
hæfa rannsóknir fag-
fólks til aukinnar þekk-
ingar á gigt. Jóhannes
Tómasson ræddi við
nokkra sérfræðinga
sem sögðu ýmislegt
hafa áunnist en margt
væri enn á huldu um
þennan sjúkdómaflokk.
Tveir líffræðingar starfa á Rannsóknastofu í gigtarsjúkdómum
Brynja Gunnlaugsdóttir (t.v.) og Helga Kristjánsdóttir.
TALIÐ er að um 15% Íslendinga
eða yfir 43 þúsund manns séu
skilgreindir með gigtarsjúkdóm
eftir þröngri skilgreiningu sam-
kvæmt upplýsingum frá Gigt-
arfélagi Íslands. Einn af hverjum
fimm er talinn búa við vanda frá
stoðkerfi eða liðlega 64 þúsund
manns. Á hverju ári greinast 10
til 14 börn með gigtarsjúkdóma.
Höfuðflokkar gigtsjúkdóma
eru bólgusjúkdómar í liðum, svo
sem iktsýki og fleiri, bólgu-
sjúkdómar tengdir sýkingum, svo
sem rauðir úlfar, fjölvöðvagigt og
fleira, slitgigt, vöðva- og vefj-
agigt og síðan beinþynning.
Gigtarfélagið telur varlega
áætlað að gigtarsjúkdómar
annar stoðkerfisvandi sem h
Íslendinga kosti þjóðfélagið
bilinu 18 til 22 milljarða árle
Kostnaðurinn er vegna innla
á sjúkrahús, þjónustu göngu
deilda, heilsugæslustöðva og
lækna og síðan lyfjakostnað
er margs konar óbeinn kost
af vinnutapi og minni lífslíku
Gigtarfélag Íslands var st
9. október 1976 og eru félag
rúmlega 4.700. Í aðsetri féla
við Ármúla í Reykjavík er re
gigtlækningastöð þar sem e
göngudeildir sjúkraþjálfuna
iðjuþjálfunar og læknastofu
fræðinga. Um 19 þúsund kom
Milli 10 og 14
börn greinast á
HUNGURSNEYÐ SEM KOMA
VERÐUR Í VEG FYRIR
Í Morgunblaðinu í dag ergreint frá því að hungurs-neyð blasi við afgönsku
þjóðinni. Hungursneyðin orsak-
ast af þurrkum sem verið hafa
viðvarandi síðastliðin þrjú ár og
valda miklum uppskerubresti.
Pólitískt og efnahagslegt ástand
ríkisins á hér einnig hlut að máli.
Hungursneyðin er því ekki af-
leiðing loftárása Bandaríkjanna
og Breta á landið, þótt þær geri
hjálparstarf augljóslega flókn-
ara. Hjálparstofnanir tilkynntu
til að mynda í vikunni að starfs-
fólk þeirra færi ekki inn fyrir
landamæri Afganistans meðan á
loftárásum Bandaríkjanna og
Breta stendur. Landamæri að
nágrannalöndum Afganistans
eru jafnframt lokuð og eru millj-
ónir Afgana því innilokaðar í eig-
in landi þar sem allur matur er
senn á þrotum.
Bandaríkjamenn og Bretar
hafa greint frá mótvægisaðgerð-
um til að létta á þjáningum afg-
önsku þjóðarinnar meðan á loft-
árásunum stendur. Þær aðgerðir
hafa fengið mikla athygli í vest-
rænum fjölmiðlum en eru, sam-
kvæmt upplýsingum tímaritsins
New Scientist, aðeins dropi í haf-
ið. Þar segir að afganska þjóðin
sé á barmi hungursneyðar og út-
lit sé fyrir að milljónir manna
farist úr hungri takist ekki að
koma mataraðstoð inn í landið
áður en veturinn skellur á. Þegar
snjóa tekur í nóvember einangr-
ist fólk í afskekktum sveitum þar
sem þegar sé útlit fyrir gríð-
arlegan matarskort. Sex hundruð
tonn af mataraðstoð Bandaríkj-
anna dugi því skammt þar sem
þjóðin þarfnist 5.000 tonna af
mat á viku, eða 1,6 milljóna
tonna til að lifa af veturinn.
Ábendingar tímaritsins New
Scientist hljóta að vekja ugg í
brjóstum manna um framtíð og
lífslíkur heillar þjóðar. Verði
ekkert að gert, umfram þá að-
stoð sem þegar er veitt, stefnir í
að heimsbyggðin muni horfa upp
á hörmungarástand í Afganistan
í vetur vegna hungurs til við-
bótar við afleiðingar hernaðar-
átaka.
Alþjóðasamfélagið sem nú hef-
ur gripið í taumana hvað varðar
pólitíska stjórn landsins getur
ekki látið þetta ástand viðgang-
ast. Það er ekki til of mikils
mælst að þjóðir heims geri mun
betur en nú til þess að koma í
veg fyrir að fyrirsjáanlegur
harmleikur eigi sér stað nánast í
augsýn gervallrar heimsbyggð-
arinnar. Ríkisstjórn Íslands hef-
ur þegar veitt tíu milljónir króna
til aðstoðar Afgönum. Ríkis-
stjórnir og hjálparstofnanir á
Vesturlöndum þurfa að beita
áhrifum sínum til þess að mat-
araðstoð til Afgana verði stór-
aukin á næstu vikum. Rökin fyrir
því eru einföld: Það er enn hægt
að koma í veg fyrir að yfirvof-
andi harmleikur eigi sér stað.
ÚTRÝMUM LAUNAMUNINUM
Kynbundinn launamunur erstaðreynd á vinnumarkaðn-
um. Þótt því sé oft haldið fram að
ákvæði jafnréttislaga um sömu
laun fyrir sambærileg og jafnverð-
mæt störf séu virt sýna niðurstöð-
ur hverrar vísindalegrar könnun-
ar á fætur annarri fram á hið
gagnstæða. Þótt tekið sé tillit til
mismunandi starfsaldurs, aldurs,
vinnutíma og menntunar stendur
ævinlega eftir talsvert bil, sem
verður ekki skýrt með neinu öðru
en því að vinnuveitendur meti
störf og hæfileika kvenna minna
en karla.
Jafnréttisstofa hefur tekið sam-
an niðurstöður helztu kannana á
kynbundnum launamun á undan-
förnum árum og m.a. dregið af
þeim þá ályktun að haldi fram sem
horfi muni konur ná sömu launum
og karlar eftir 114 ár! Stofnunin
hyggst gera útrýmingu launamun-
arins að helzta baráttumáli sínu
fram til næstu þingkosninga. Það
er vel að Jafnréttisstofa hyggist
halda þessu mikla réttlætismáli
vakandi.
Við verðum að vona að það taki
skemmri tíma en rúma öld að út-
rýma launamuninum. Á undan-
förnum árum hafa ýmis fyrirtæki
stigið markviss skref í þá átt að
eigin frumkvæði. Stórt skref í átt
til þess að jafna laun karla og
kvenna hefur sömuleiðis verið
stigið með gildistöku nýrra laga
um fæðingarorlof, sem ýta undir
að fjarvistum foreldra frá vinnu
vegna barneigna og barnaumönn-
unar verði jafnar skipt en áður.
Launamunurinn hefur m.a. byggzt
á því mati vinnuveitenda, að konur
væru „óáreiðanlegri“ vinnukraft-
ur en karlar vegna meiri ábyrgðar
heima fyrir. Ef verkaskipting og
ábyrgð á heimilunum verður jafn-
ari hefur mikilvægri undirrót
launamunarins jafnframt verið
eytt.
Kannanir sýna að jafnt stofnanir
ríkis og sveitarfélaga sem einka-
fyrirtæki mismuna kynjunum í
launum. Jafnt hjá hinu opinbera
sem einkaaðilum eiga konur erfið-
ara en karlar með að komast í
áhrifastöður, þrátt fyrir sambæri-
lega menntun og hæfileika. Vinnu-
veitendur verða að horfa í eigin
barm og spyrja hvort slíkt sé skyn-
samleg nýting á mannauðnum.