Morgunblaðið - 11.10.2001, Blaðsíða 30

Rósa Sigrún Jónsdóttir:
Innsetning 2001.Á VEGGJUM listhússins i8, í hin-
um nýju og vistlegu húsakynnum að
Klapparstíg 33, getur um þessar
mundir að líta ný málverk Kristjáns
Davíðssonar, nestors íslenzkra mód-
ernista, í hinum nýju og vistlegu
húsakynnum að Klapparstíg 33.
Kristján er einn þeirra málara
sem orða má að hafi gengið í end-
urnýjaða lífdaga á efri árum, en hef-
ur hér þá sérstöðu að ekki kemur til
rýmri tími til átaka þá brauðstritið
er að baki. Alla tíð verið svo lán-
samur að geta svo til óskiptur helg-
að sig málverkinu, þótt ekki hafi
hann gengið breiða veginn og rækt-
að grunnfærnu kenndirnar í list-
sköpun sinni. En um leið má vera til
umhugsunar, hve margir miðaldra
svo og eldri málarar sem komnir eru
á eftirlaun, eru vel virkir og í mikilli
sókn án þess þó að söfnin og stærri
sýningarsalir hafi gefið því tiltak-
anlegan gaum.
Innvígðir urðu meira en lítið
undrandi er þeir litu hvítu myndir
listamannsins fyrst í listasafni ASÍ
fyrir réttum áratug. Málarinn
lengstum öllu þekktari fyrir djarfa
litanotkun og hressilega meðhöndl-
un miðla sinna, og þá helst í anda
hins óformlega tjástíls. Stílbragða
er rekja má til Jean Fautriers í
Frans (1898–1964), sem telst helstur
frumkvöðull þeirra og þróaðist sjálf-
ur frá afar fínt máluðum myndum,
mikið til af ímynduðu landslagi,
kyrralífsmyndum úthverfs innsæis,
kristmyndum, andlitum og nöktu
ástþrungnu kvenfólki, til tjáháttar
frjálsrar mótunar. Heimagerður
grunnurinn aðallega úr muldri past-
elkrít blandaðri bindiefnum og olíu,
en einnig túski og olíukrít sem fram-
bar afar mjúka og nýstárlega áferð.
Hugtakið óformlegt málverk, ĺArt
Informel, varð þó ekki til fyrr en
tuttugu árum seinna er tjáhátturinn
breiddist út, sem gerðist á svipuðum
tíma og strangflatamálverkið, geo-
metrían, sem hér var allsráðandi
sem alltyfirgnæfandi núlist lungann
af sjötta áratugnum. Til umhugsun-
ar að þegar hinir róttækustu áhang-
endur stílbragðanna fullyrtu að
óformlega málverkið væri hrein-
ræktað táform og styddist ekki við
neitt úr náttúrunni, sýnilegt og hlut-
vakið: „óraunveruleiki hins óform-
lega, informela, tjáir alls ekkert“,
líkt og þeir orðuðu það, mótmælti
Fautrier því opinberlega eins og
skrifari hefur endurtekið vísað til.
Frumkvöðullinn afgreiddi skilgrein-
inguna fullkomlega með einni setn-
ingu: „Engin listgrein er fær um að
miðla, ef hún er ekki hluti þess
raunveruleika sem hún hrærist í.“
Að þessu enn vikið, vegna þess að
Kristján Davíðsson er gott dæmi um
listamann sem eins og tók Fautrier
á orðinu, þótt alls ekki sé víst að
honum hafi verið kunnugt um þessa
orðræðu informelistanna.
Hins vegar kynntist Kristján
miklum áhrifamanni um frjálsa tján-
ingu í málverki, Michel Tàpié, list-
rýni, listfrömuði og sýningarstjóra í
listhúsi René Drouin í nágrenni
Place Vendôme í París, og varð fyrir
miklum áhrifum af skoðunum hans
og rökræðu. Í beinu framhaldi hin-
um bernsku viðhorfum og óhefta
málunarhætti sem kom helst fram í
myndheimi Jean Dubuffet (1901–
1985), sem Tapié hélt stíft fram og
altóku listamannin á mikilvægu
þroskaskeiði.
Raunveruleikinn allt um kring
hefur líka verið gegnumgangandi í
list Kristjáns, þótt ekki hafi hann
kortlagt verundina á hlutbundinn
hátt, frekar að listamaðurinn hafi
tekið hana til handargagns og unnið
úr þeim skynrænum áhrifum sem
hann hefur verið móttækilegur fyr-
ir. Málverkin eru þó ekki felumynd-
ir sem á að spá í eða skálda, heldur
stór opinn heimur og hér erum við
komin að kjarna sköpunarferlisins,
sem líkast til aldrei hefur verið
greinilegra en í þessum verkum síð-
asta áratugar. Nú er það rýmið
sjálft sem gildir, hið skynræna
óendanlega og óáþreifanlega al-
heimsrými, pensildrættirnir minna
helst á fyrstu myndtákn barna á
blaði, sem tjá hjartaslátt og geð-
brigði ungviðisins, tákni framþróun-
arinnar, meðan á athafnaseminni
stendur. En hjá hinum framsækna
listamanni kennir maður vitsmuna-
lega viðbót, ákveðið meðvitað
þroskaferli og sjálfstjórn, hér er
engu ofaukið, sjálft tjáferlið hinn
allt yfirgnæfandi og ríkjandi þáttur.
Þetta kemur mjög vel fram í mál-
verkum Kristjáns í sölum i8, einkum
á neðri hæð sem sum hver tjá ým-
islegt hið besta sem frá pensli hans
kemur. Má þó vera álitamál hvort
listamaðurinn einfaldi hlutina ekki
fullmikið er svo er komið, einkum í
ljósi þess að það eru litatónarnir,
stigmagnandi galdrar blæbrigða,
sem frá fyrstu tíð hafa verið styrkur
hans og aðal …
Smekkleg skrá hefur verið gefin
út í tilefni sýningarinnar, inniber
hugleiðingar um listamanninn eftir
Halldór Björn Runólfsson listsagn-
fræðing. Myndverkin eru hins vegar
ónúmeruð og nafnlaus, án titils, og
minnir á þá tíma er það var í móð í
listheiminum að öll málverk hétu
einfaldlega Málverk, allt annað þá-
tíð og úti í kuldanum, passé.
Heklský
Í innskoti neðan við stigatröppur í
kjallara, sér í mjög áhugaverða inn-
setningu eftir Rósu Sigrúnu Jóns-
dóttur, sem rétt er að víkja aðeins
að. Áður var þar frá opnun listhúss-
ins innsetning eftir Rögnu Róberts-
dóttur, en nú hefur sú stefna verið
tekin að gefa ungu upprennandi
listafólki tækifæri til að minna á sig
í listhúsinu. Allt gott um framtakið
að segja og sver sig í ætt við svo-
nefnd „Projekt“ eða verkefni í list-
húsum og söfnum ytra sbr. verk
Ólafs Elíassonar á MOMA. Engar
upplýsingar fær skoðandinn í hend-
urnar um þetta verk, nema að sér í
nafn höfundar neðarlega á vegg til
vinstri og svo liggur mappa með
upplýsingum um gerandann á borði
í sal. Hins vegar er útgeislan verks-
ins afar sterk og allt annar hand-
leggur en innsetning Rósu Sigrúnar
„Heklundur“, yfir stigagangi lista-
safns ASÍ fyrir skömmu. Heklaðir
smádúkarnir svífa líkt og skýjaslæð-
ur í ljósaskiptum, leiða hugan um
sumt að litríkum klósigum og öðrum
sjónrænum gjörningum himnaföð-
ursins.
Hið skyn-
ræna rými
Kristján Davíðsson: Án titils, olía á striga 2001.
MYNDLIST
L i s t h ú s i ð i 8
Opið þriðjudaga–laugardaga 13–
17. Til 27.10. Aðgangur ókeypis.
MÁLVERK
KRISTJÁN DAVÍÐSSON
Bragi Ásgeirsson
LISTIR
30 FIMMTUDAGUR 11. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NORRÆNA barna- og ung-
lingabókahátíðin Köttur úti í
mýri hófst í gær með fjörmikilli
opnunarhátíð. Björn Bjarnason
menntamálaráðherra setti há-
tíðina að viðstöddum íslenskum
og erlendum fulltrúum og þátt-
takendum hátíðarinnar, frú
Vigdísi Finnbogadóttur, sendi-
herrum Svíþjóðar, Noregs og
Finnlands, og öðrum góðum
gestum af eldri og yngri kyn-
slóðinni. Í setningarávarpi sínu
undirstrikaði menntamálaráð-
herrra hlutverk hátíðarinnar
við að virkja sköpunargáfu og
tjáningargleði barna og fullorðinna
með því að leyfa frásagnarlistinni að
njóta sín og fjalla um þá sagnahefð
sem norræn menning á rætur í. Sagði
hann það ánægulegt að fá að taka
þátt í hinni frjálslegu opnunarhátíð
sem endurspeglaði jafnframt með
hversu lifandi og skemmtilegum
hætti efni hátíðarinnar væri fram-
sett.
Opnunarhátíðin hófst kl. 13 með
söngskemmtun tónlistarhópsins
Tante Adante frá Danmörkum, sem
flutti lög á dönsku og íslensku ásamt
Önnu Pálínu Árnadóttur söngkonu
við góðar undirtektir hátíðargesta.
Því næst bauð Riitta Heinämaa, for-
stöðumaður Norræna hússins og for-
maður hátíðarnefndar, gesti vel-
komna í þá ævintýraferð um heima
norrænna bókmennta sem hátíðinni
er ætlað að vera. Aðalsteinn Ásberg
Sigurðsson flutti því næst gestum
kveðju fyrir hönd Rithöfundasam-
bands Íslands og flutti ávarp sem
hann nefndi „Mýrarkattarromsu“.
Að loknu setningarávarpi mennta-
málaráðherra og upplestri Vigdísar
Finnbogadóttur á ævintýrinu um
Hans Klaufa eftir H.C. Andersen
þáðu gestir ævintýralegar veitingar
og héldu svo niður í sýningarrými
Norræna hússins til að skoða þar æv-
intýrasýninguna Köttur úti í mýri.
Þar fengu gestir að feta sig um slóðir
frásagnarhefðar norrænna bók-
mennta og fluttu persónur úr leikrit-
inu Blái hnötturinn þar atriði. Að lok-
um voru heiðursgestir hátíðarinnar,
skáldkonurnar Herdís Egilsdóttir,
Magnea frá Kleifum og Vilborg Dag-
bjartsdóttir, heiðraðar með lófataki.
Hátíðin Köttur úti í mýri stendur til
sunnudagsins 14. október.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Vigdís Finnbogadóttir las söguna um
Hans klaufa fyrir hátíðargesti við opn-
un hátíðarinnar Köttur úti í Mýri.
„Mikilvægt að virkja
sköpunargáfuna“
Norræna barna- og unglingabóka-
hátíðin sett í Norræna húsinu
IAN Wilson, þjóðskjalavörður Kan-
ada, færði í gær Þjóðskjalasafni Ís-
lands afrit af skjölum sem taka til ís-
lenskra innflytjenda í Kanada á 19.
og 20. öld, sem að mestu leyti hafa
verið ókönnuð til þessa. Einnig fylgir
gjöfinni nákvæmur listi yfir þau skjöl
sem fjalla um Vestur-Íslendinga í
kanadíska þjóðskjalasafninu.
Wilson segir að kanadísk stjórn-
völd hafi á 19. öld sent hingað til
lands fulltrúa sína til að skrá upplýs-
ingar um Íslendinga sem hugðust
flytjast búferlum til Kanada. Með í
för voru ljósmyndarar og fylgja
skjalasafninu 25 ljósmyndir teknar í
byrjun aldarinnar, örfilmur með upp-
lýsingum um manntal og ríkisskjöl
sem taka til innflytjenda. „Á níunda
og tíunda tug 19. aldar starfræktu
kanadísk stjórnvöld innflytjenda-
skrifstofur í mörgum löndum. Sett
var upp skrifstofa á Íslandi enda sótt-
ust Kanadamenn eftir Íslendingum,
sem voru dugmiklir bændur, sterkt
og stolt fólk sem var vel til þess fallið
að nema ný lönd í vesturhluta Kan-
ada. Árið 1885 var nýbúið að leggja
járnbraut þvert yfir Kanada og það
vantaði fólk til þess að nema þessi
nýju lönd. Skjölin fjalla um þetta en
einnig annað sem tengist Íslending-
um í Kanada. Ég veit að mikill áhugi
er á erfðafræði á Íslandi og skjölin
gætu reynst gagnleg á því sviði með
því að rekja hluta ætta sem hafa flutt
til Kanada,“ segir Wilson.
Ólafur Ásgeirsson, þjóðskjalavörð-
ur, tók við skjalasafninu fyrir hönd
Þjóðskjalasafns Íslands. Hann segir
að skjölin séu vel til þess fallin að
virkja áhuga á rannsóknum og menn
hafi fram til þessa ekki nýtt sér mikið
opinber skjöl í slíkum rannsóknum.
Skjölin ná til tímabilsins frá níunda
áratug 19. aldar fram til fyrri heims-
styrjaldar. Á þessu tímabili hafi verið
mestur straumur innflytjenda frá Ís-
landi til Kanada og sömuleiðis öðrum
norrænum löndum. Líklega taka
skjölin til nærri um 10.000 Íslend-
inga. Wilson segir að skjölin greini
frá því hvaðan innflytjendurnir komi
og hverjir fjölskylduhagir þeirra séu,
störf þeirra og hver bústofn þeirra
hafi verið. Önnur skjöl fjalla um afsal
á jörðum til nýrra landnema frá
bresku krúnunni.
Wilson segir að gjöfin sé þakkar-
vottur til Þjóðskjalasafns Íslands
fyrir að skipuleggja og standa að
heimsfundi þjóðskjalavarða í
Reykjavík. Aðild að samtökum for-
stöðumanna þjóðskjalasafna eiga
fulltrúar 180 landa víðs vegar um
heim. Wilson, sem er forseti hring-
borðsráðstefnu samtakanna, sagði að
Íslendingar væru frábærir gestgjaf-
ar og það hefði verið vel við hæfi að
færa þeim afrit af skjölunum.
„Skjölin eru afar mikilvæg fyrir Ís-
lendinga. Þau voru okkur jafn mik-
ilvæg þegar þau voru í Kanada en
ekki jafn aðgengileg og þau eru núna.
Við getum nú opnað aðgang að þessu
efni fyrir þá sem vilja stunda rann-
sóknir hér og jafnframt stuðlað að
enn frekari rannsóknum á sögu land-
námsins í Kanada,“ segir Ólafur.
Gjöf til Íslendinga frá Þjóðskjalasafni Kanada
Skjöl og ljósmyndir af ís-
lenskum innflytjendum
Morgunblaðið/Ásdís
Ian Wilson afhendir Ólafi Ásgeirssyni skjölin. Þau eru svo til ókönnuð.