Morgunblaðið - 11.10.2001, Blaðsíða 43

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. OKTÓBER 2001 43
EKKI þarf mörg orð
um sáttina í áliti nefnd-
armeirihlutans sem átti
að endurskoða kvóta-
lögin. Þar er söngluð
sama þula og í tólf ára
gömlu tilboði um að
sjávarútvegurinn
greiði hluta kostnaðar
sem skattgreiðendur
hafa af honum. Það
sem vantar í álitið er
merkilegra.
Misréttið
Tillögurnar boða
óbreytta kvótaúthlut-
un, þó með frjálsara
framsali og minni skyldu kvótahafa
til að veiða. Ekkert er því tekið á því
misrétti að sumum er útdeilt auðæf-
um en öðrum engu. Það er furðulegt
að þetta skuli hafa komist inn í lög-
gjöf framhjá stjórnarskrá sem bann-
aði sérréttindi og leyfði takmarkanir
á atvinnufrelsi einungis vegna al-
mannahagsmuna. Enginn spurði
hvort frelsistakmörkunum bæri að
haga svo sem best væri fyrir almenn-
ing eða hvort gjafakvótinn væri betri
fyrir þjóðina en frjáls sókn upp að
heildarafla. Athuganir bæði vina og
fjenda gjafakvótans sýna þó að ekki
er einu sinni víst að veiðar úr kvóta í
einkaeign séu betri fyrir almenning
en frjálsar veiðar með sóun og veik-
um fiskistofnum.
Byggðasvikin
Tillögurnar taka heldur ekki á
vandanum sem gjafakvótinn leiðir
yfir kvótalaus byggðarlög. Það er
nógu afleitt að kippa
fótunum undan trillu-
körlum sem hafa
smeygt sér löglega inn
um glufurnar á kvóta-
kerfinu. Það er miklu
verra sem stjórnvöld
hafa gert fólki sem
vann ekkert til saka
nema að binda ævistarf
sitt í íbúðarhúsi í sjáv-
arþorpi. Þetta fólk var
sett í rússneska rúll-
ettu fyrir framan
hlaupið á kvótalögun-
um. Einn góðan veður-
dag hefur það vaknað
við að kvótinn er farinn
og atvinnufrelsið hefur verið gert
upptækt í þágu einkahagsmuna.
Þetta fólk hefur verið svikið í tryggð-
um. Réttur þess til að stunda áfram
vinnu sína hefur verið bundinn við
kvótaeign, og eitthvað kynni að
mega lesa út úr stjórnarskránni um
slíkar bindingar. Kvótavinir segja að
náttúruhamfarir og tæknibyltingar
hafi fyrr eytt sveitum. Rétt er það,
en gefur þó stjórnvöldum engar
heimildir til að rústa byggðir með
lögum frá Alþingi.
Aðgengið
Tillögurnar taka heldur ekki á að-
gengi nýrra manna að útgerð, sem
mörgum finnst mikilvægt. Í grein
sem var stökkpallur dugmikilla ung-
linga, verður nú að kaupa útgerðar-
leyfi fyrir offjár, ef þá einhver finnst
sem vill selja. Ekki stendur á kvóta-
vinum að upplýsa að þannig geti
menn auðvitað komist inn. Það er
ekki fordæmislaust að fólk sem full-
nægir óhjákvæmilegum hæfniskröf-
um þurfi að sækja atvinnurétt undir
þá sem fyrir eru. Það þarf vegna rík-
iskvóta í leigubílaakstri og mjólkur-
framleiðslu, en sjálfkrafa í rekstri
sem notar landrými. Annars geta
menn keppt við þá sem fyrir eru án
þess að sækja rétt sinn undir þá.
Leið stöðnunar
og skuldsetningar
Margir hafa bent á framangreinda
ágalla. Hitt nefna færri að gjafakvót-
inn og meirihlutaálitið gera illa rekn-
um útgerðum kleift að treina lífdag-
ana og hlaða upp skuldum. Hluti af
50 milljarða skuldaaukningu sjávar-
útvegsins frá 1995, sem ekki verður
skýrð með fjárfestingum, er þannig
til kominn. Án veða í kvóta hefðu
lánastofnanir aldrei leyft þessa
skuldaaukningu. Meirihlutaálitið er
hins vegar leyfisbréf upp á áfram-
haldandi skuldasöfnun.
Gjafakvótinn gerir auk þess út-
gerðina að vernduðum vinnustað
fyrir þá sem vilja sjósókn sem lífsstíl
fremur en atvinnurekstur. Hann
leyfir nægjusömum kvótahafa að
hafa þolanlega afkomu jafnvel þótt
hann væri ófær um að keppa um
kvóta á markaði. Þannig kýs fjöldi
kvótahafa að veiða fisk og vinna stór-
gróðalaust, þótt þeir gætu gert
miklu betur með því að leigja frá sér.
Hjá fyrirtækjum þeirra er meiri-
hlutaálitið ávísun á áframhaldandi
stöðnun.
Gjaldeyristekjur í hættu
Versti gallinn á áliti endurskoðun-
arnefndarinnar tengist líka skulda-
aukningunni. Hann virðist annars
torfundinn og fór til dæmis alveg
framhjá auðlindanefndinni sálugu. Í
álitinu er hvergi sett undir lekann
sem gjafakvótinn veldur í gjaldeyr-
istekjunum, þessum sem gerðu sjáv-
arútveginn að helstu undirstöðu ís-
lenskrar hagsældar. Að þessum
gjaldeyri hefur allur almenningur
haft aðgang af því að sjávarútvegur-
inn hefur keypt þjónustu hjá fólki
sem aftur hefur keypt af samborg-
urum sínum. Það er fyrir þessar
tekjur sem venjulegt fólk kaupir
nauðsynjavörur og bregður sér til
útlanda. Hið skelfilega við gjafakvót-
ann og álitið er að þessar gjaldeyr-
istekjur eru settar í uppnám með eft-
irfarandi hætti:
1) Með vaxandi skuldum hækka
vaxtagreiðslur til útlanda. Sá gjald-
eyrir verður ekki notaður í annað.
Þessar 50 milljarða kvótaskuldir
sem þegar eru komnar, kosta upp
undir 3 milljarða í árlegum vöxtum,
meira en endurskoðunarnefndin ætl-
ar mest að hafa í auðlindagjald.
2) Ef útgerðin heldur kvótanum, á
hún ærin veð. Til langframa verður
sjávarútvegur hér áreiðanlega rek-
inn með svipaðri skuldsetningu og
tíðkast í hliðstæðum atvinnurekstri
erlendis. Ætla má að eftir meiri-
hlutaálitinu verði heildareignir út-
vegsins varla undir 500 milljörðum,
þar af 350 vegna kvóta, og að skuldir
geti farið í 380 milljarða, þar af 260
eingöngu vegna kvótans.
3) Vextir af erlendum kvótaskuld-
um geta þá orðið 15 milljarðar, meira
ef vel gengur að hagræða, afli eykst
og kvótinn hækkar í verði. Þá er eftir
að greiða arð, í framtíðinni að hluta
til erlendra eigenda. Þjóðerni kröfu-
hafa skiptir raunar ekki sköpum því
vextir og arðgreiðslur eru ólíkt laus-
ar bundin inn í hagkerfið en launa-
greiðslur mannfreks sjávarútvegs.
Með frjálsum fjármagnsmörkuðum
leita fjármagnstekjur þangað sem
þær gefa mest af sér og lækka ekki
vaxtakostnað íslenskra fyrirtækja.
Því er hætta á að gjafakvótakerfið
dragi brátt 15–20 milljarða af hrein-
um gjaldeyristekjum út úr hagkerf-
inu. Þar færu þrjú Reyðarfjarðarál-
ver og virkjanir í vaskinn og það
væri ávísun á verri lífskjör.
Álitið er gagnslaust
Íslenska þjóðin hefur haft aðgang
að gjaldeyristekjum vegna þess að
sjávarútvegurinn hefur þurft á þjón-
ustu hennar að halda. Með hagræð-
ingu og vélvæðingu minnkar sú þörf.
Því má líkja við kölkun í æðunum
sem flytja útflutningstekjurnar frá
sjávarútvegnum út um samfélagið.
Þótt pumpan sjálf – sjávarútvegur-
inn – kunni að vera í lagi, verður að
bregðast við þessari kölkun, ef ekki á
að setja lífskjör landsmanna í stór-
hættu. Tillögur endurskoðunar-
meirihlutans eru þar algerlega
gagnslausar.
Þjóðhættulegt ófriðarálit
endurskoðunarnefndar
Markús Möller Kvóti
Hætta er á, segir
Markús Möller, að
gjafakvótakerfið dragi
brátt 15–20 milljarða af
hreinum gjaldeyristekj-
um út úr hagkerfinu.
Höfundur er hagfræðingur.