Morgunblaðið - 11.10.2001, Blaðsíða 56

56 FIMMTUDAGUR 11. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BRÉF
TIL BLAÐSINS
Kringlunni 1 103 Reykjavík  Sími 569 1100
 Símbréf 569 1329  Netfang bref@mbl.is
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók er varðveitt í upplýsinga-
safni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt t i l að ráðstafa efninu þaðan, hvort
sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu efni
ti l birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.
ÁÐUR fyrr voru bæjarfógetar í
kaupstöðum, en utan þeirra sýslu-
menn. Nú eru hins vegar alls staðar
sýslumenn. Það var ákveðið, þegar
stefnt var að sams konar umboðs-
valdi um allt land, að hafa sama heiti
alls staðar. Þess vegna er nú sýslu-
maður í Reykjavík. Áður var munur
á réttarstöðu hreppsfélags og bæj-
arfélags, en með lögum 1986 fengu
öll sveitarfélög sömu réttarstöðu. Við
sams konar breytingu á Norðurlönd-
um fengu öll sveitarfélög heitið
kommun/kommune. Þvert á móti því
hafa heiti sveitarfélaga hér á landi
orðið fjölbreyttari. Eftirfarandi
dæmi sýna fjölbreytnina: Snæfells-
bær, Bessastaðahreppur, Vestur-
byggð, Seltjarnarneskaupstaður,
Húnaþing vestra, Eyjafjarðarsveit,
Norður-Hérað, Sveitarfélagið
Hornafjörður, Reykjavíkurborg,
Sveitarfélagið Árborg.
Það var fyrir atbeina Sigurðar
Líndals lagaprófessors, að sýsluheit-
ið var látið gilda um allt land. Sig-
urður birti grein í Skírni árið 1989 til
varnar hreppsnafninu (Vörn fyrir
hreppa). Þar rekur hann hversu fjöl-
breytileg heiti séu höfð um sveitarfé-
lag, enda þótt sveitarfélögin séu orð-
in einnar gerðar. Vörn hans hefur
ekki verið sinnt.
Þegar hreppur kemst upp í þús-
und íbúa, hefur hann heimild til að
kalla sig bæ. Þannig hafa orðið til
nokkur ný nöfn. Þess vegna er farið
að segja það í bæ, sem er langt frá
bæ. Þannig er Arnarstapi í bæ, Snæ-
fellsbæ. Þá hefur sameining sveitar-
félaga oft leitt til nafngiftar. Í þessu
efni er smekkur misjafn. Um smekk
verður ekki deilt, en sá hængur er á
sumum nýju nafnanna, að ókunnug-
ur sér ekki af nafninu, um hvers kon-
ar fyrirbæri sé að ræða. Ekki er víst,
að manni, sem fær bréf frá „þingi“,
sé ljóst, að það sé sama fyrirbæri og
„borg“, sem sendir syni hans bréf, að
„hérað“, sem auglýsir starfsstöðu, sé
sama stjórnvald og „hreppur“, né að
„byggð“, sem býður út verk, sé sama
fyrirbæri og „bær“, sem rekur hita-
veitu.
Komið hefur til greina að hafa orð-
ið sveitarfélag alltaf í heitinu, líkt og
hlutafélag er í heiti fyrirtækja með
takmarkaðri ábyrgð. Þegar eru
nokkur dæmi um slík heiti. Því eru
Öræfi í sveitarfélaginu Hornafirði,
Hjaltadalur í sveitarfélaginu Skaga-
firði, Stokkseyri í sveitarfélaginu Ár-
borg og Selvogur í sveitarfélaginu
Ölfusi. Einnig hefur þótt athugandi,
að allt héti byggð (nú eru sex dæmi
þess). Þess er þá að gæta, að stjórn-
sýslan nær einnig til óbyggða og
eyðibyggða. Ef við Skjálfanda héti
Húsavíkurbyggð, yrði sagt, að Flat-
ey í Húsavíkurbyggð væri óbyggð,
Askja, sem er í óbyggðum, væri í
byggð, hvað sem hún mundi heita, og
eyðibyggð Hornstranda yrði í Ísa-
fjarðarbyggð.
Hér verður athugað, hvernig færi
á því í samræmi við skipulagsbreyt-
ingu sveitarfélaganna 1986 að hafa
aðeins eitt heiti, hrepp, um það, sem í
lögunum er aðeins eitt. Hreppur er
lipurt eins og sýsla, en líkt og var
með sýslunafnið, og reyndar enn
frekar, gætir tilfinninga til hrepps-
heitisins. Ætli ýmsum þyki hreppur í
heitinu ekki eitthvað minna en bær,
byggð, þing, borg eða hérað? Það er
tilfinning, sem nú styðst við raun-
verulegan mun, en hún hefði ekkert
að styðjast við, ef alls staðar héti
hreppur, Reykjavíkurhreppur og
Mjóafjarðarhreppur og allt þar á
milli í stærð, og myndi því hverfa,
fyrr en varði. Tilfinningin, sem áður
gætti, að sýslumaður væri fyrir sveit-
irnar, hefur horfið, þar sem staða
sýslumanns er alls staðar hin sama.
Hér er um að ræða heiti á stjórn-
sýslu og svæði hennar. Stundum er
með sama orði átt jöfnum höndum
við stjórnsýsluna, byggðarlagið og
svæðið, en borg, bær eða hreppur
fellt úr nafninu. Þá eru íbúar Reykja-
víkur sama sem íbúar Reykjavíkur-
borgar, en menn fara ekki á skrif-
stofu Reykjavíkur, heldur á skrif-
stofu Reykjavíkurborgar. Á sama
hátt er talað um íbúa á Akranesi sem
íbúa Akranesbæjar, en þeir njóta
ekki þjónustu Akraness, heldur
Akranesbæjar. Atvinnustarfsemi í
Hafnarfirði merkir atvinnurekstur í
umdæmi Hafnarfjarðarkaupstaðar,
þar með talin Krýsuvík, sem er all-
langt frá bænum. Á þennan hátt
verður hins vegar ekki talað um Ísa-
fjörð, Skagafjörð né Hornafjörð, eins
og nafngiftir stjórnsýslunnar hafa
ráðist þar.
Það var hefð að kenna stjórn-
sýsluna við staðinn, þar sem hún átti
setur, sem áður fyrr var þingstað-
urinn, svo sem Grýtubakkahreppur,
eða við svæðið, svo sem Fljótshlíð-
arhreppur. Hér á eftir má sjá ný nöfn
með hrepp í heitinu, þar sem það er
ekki nú, og hefðinni fylgt í nafngift.
Stundum getur átt við að hafa hluta
úr örnefni í heitinu, þótt ekki sé hann
svæði né sé eða hafi verið stjórnar-
setur (Patrekshreppur, Snæfells-
hreppur, Hörgárhreppur, Jökulsár-
Heitin sveitar-
félag, bær,
hreppur, byggð
Frá Birni S. Stefánssyni:
Gjafavara – matar- og kaffistell .
All ir verðflokkar.
- Gæðavara
Heimsfrægir hönnuðir
m.a. Gianni Versace.
VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.