Morgunblaðið - 18.01.2002, Blaðsíða 27

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. JANÚAR 2002 27
Nýbýlavegi 12, Kóp., s. 554 4433
Blússur kr. 1.000
Pils kr. 1.000
FORVARNIR sjúk-
dóma miða að því að
hinn almenni borgari
öðlist betri vitund um
leiðir til að bæta
heilsu sína og lífslík-
ur. Hann þarf að eiga
kost á vönduðum upp-
lýsingum um sérstaka
áhættuþætti, hvaða
breytingar hann geti
gert á lífsstíl sínum
sér til heilsubótar og
hvernig megi fylgjast
með heilsufarsástandi
á markvissan hátt og
greina heilsufarsvand-
ann áður en í óefni er
komið.
Það hefur reynst þrautin þyngri
að fjármagna forvarnaraðgerðir.
Áherslan í heilbrigðiskerfinu er
gjarnan á afleiðingar sjúkdóma,
ekki orsakir eða varnir gegn þeim.
Þó eru mörg góð dæmi um öflugt
starf að forvörnum og greiningu
sjúkdóma á forstigum en upphaf
þeirra má ávallt rekja til frum-
kvæðis frá frjálsum félagasamtök-
um en ekki hinnar ríkisreknu heil-
brigðisþjónustu.
Má nefna sem dæmi frum-
kvöðulsstarf SÍBS, Krabbameins-
félags Íslands, Hjartaverndar,
SÁÁ, slysavarnarfélaga og margra
annarra félagasamtaka. Þessi félög
hafa líka öll sótt hvatningu og
stuðning til samtaka og stuðnings-
hópa þeirra sem hafa orðið fyrir
barðinu á sjúkdómum. Gleðilegt er
að sjá hvernig það fólk hefur lagt
mikið og óeigingjarnt starf af
mörkum til að aðstoða þá sem
glíma við sjúkdóma
hverju sinni með því
að deila með þeim
reynslu sinni, styrk
og vonum og um leið
að vísa veginn fram á
við og benda á leiðir
til úrbóta.
Tölulegar stað-
reyndir
Á hverju ári grein-
ast um 112 Íslending-
ar að meðaltali með
krabbamein í ristli og
endaþarmi og árlega
deyja um 40 af völd-
um þeirra. Þetta er
þriðja algengasta
krabbamein hér á landi. Þessar
staðreyndir eru sérstaklega íhug-
unarverðar þar sem talið er að í
þremur af hverjum fjórum tilvik-
um megi ná góðum bata með
markvissri meðferð ef sjúkdómur-
inn er greindur á forstigum.
Krabbamein í ristli og enda-
þarmi hefur eins og legháls-
krabbamein góðkynja forstig sem
sumir ganga með í allt að 10 ár áð-
ur en forstigið, sem er slímhúð-
arsepi (kirtilæxli), verður að
krabbameini. Úr þessum góðkynja
forstigum blæðir stundum og
finnst þá blóð í hægðum. Þá er
gerð ristilspeglun og er unnt að
fjarlægja sepann með snörun og
koma þannig í veg fyrir myndun
raunverulegs ristilkrabbameins.
Talið er að um fjórðungur ein-
staklinga um og yfir fimmtugt hafi
góðkynja slímhúðarsepa sem eru
taldir forstig nær allra krabba-
meina í ristli og endaþarmi, en
sennilega verða 5–10% af þeim ill-
kynja ef þau ná að vaxa. Þannig er
unnt að stórbæta horfur fólks með
skipulegri hópleit þar sem ætla má
að mörg jákvæð sýni komi vegna
góðkynja kirtilæxla.
Rannsóknir
Rannsóknir á orsökum og þróun
krabbameins eru í mikilli sókn hér
á landi sem erlendis. Endanlegur
tilgangur slíkra rannsókna er að
þróa aðferðir til að bæta forvarnir,
greiningu og meðferð sjúkdóms-
ins. Unnið er að umfangsmiklum
rannsóknum, m.a. hjá Íslenskum
krabbameinsrannsóknum ehf. og
Íslenska krabbameinsverkefninu
með aðild Krabbameinsfélags Ís-
lands.
Á sviði meltingarsjúkdóma er
merkilegt starf unnið á meltingar-
sjúkdómadeild St. Jósefsspítala í
Hafnarfirði, m.a. með gerð rist-
ilsepaskrár, sem auðveldar skrán-
ingu og tryggir öruggt eftirlit sem
er ein af forsendum fyrir öflugu
leitarstarfi að krabbameinum í
ristli og endaþarmi. Einnig hafa
rannsóknaraðferðir við mælingar á
árangri (outcomes research) og
kostnaðar-/ávinningshlutfalli (cost/
benefit ratio) verið þróaðar og öðl-
ast meira vægi við mat og ákvörð-
un um forgang hinna ýmsu við-
fangsefna.
Á árunum 1985 og 1987 var gerð
tilraun á vegum Krabbameinsfélag
Íslands, undir umsjá Ásgeirs
Theódórs læknis, sem miðaði að
því að kanna notagildi hópleitar að
krabbameinum í ristli og enda-
þarmi með skimun á blóði í hægð-
um. Tekið var slembiúrtak 6.000
einstaklinga, jafnmargra af hvoru
kyni, og var sent boðsbréf um
þátttöku og spjöld fyrir hægða-
sýni.
Fyrra árið, 1985, skiluðu 40%
þátttakenda inn prófum og árið
1987 var sama úrtaki sent prófið
og þá skiluðu 44% inn prófunum.
Allir sem voru með blóð í hægðum
fengu boð um að koma í ristil-
speglun og í fyrri skoðuninni fund-
ust þrjú krabbamein, tvö á byrj-
unarstigi en einn þátttakandi
greindist með meinvörp til ann-
arra líffæra. Síðan fundust allmörg
góðkynja kirtilæxli hjá um 25%
þeirra sem höfðu blóð í hægðum.
Ekki var talið gerlegt að halda
leitinni áfram eða gera hana víð-
tækari enda þótt vel væri farið af
stað og þátttaka í raun mjög góð
þar sem ekki var ítrekuð innköllun
ef sýnum var ekki skilað. Það var
ekki fagleg samstaða um fýsileika
slíkrar hópleitar (skimunar) á
þeim tíma en nú, um 15 árum síð-
ar, liggja fyrir niðurstöður fjöl-
margra rannsókna, þ. á m. þriggja
stórra rannsókna í Danmörku,
Englandi og Bandaríkjunum sem
gerðar voru á tugum þúsunda
fólks á aldrinum 45–80 ára. Nið-
urstöður þessara rannsókna benda
til þess að með skipulegri leit að
blóði í hægðum og eftirfylgd megi
auka lífslíkur svo að um munar.
Lokaorð
Á Alþingi er nú til meðferðar til-
laga til þingsályktunar um aukn-
ingu forvarna gegn krabbameins-
sjúkdómum í meltingarvegi og
öðrum sjúkdómum þeim tengdum
– flutt af Árna Ragnari Árnasyni
og 17 öðrum þingmönnum úr öll-
um þingflokkum. Það er fagnaðar-
efni að slíkt frumkvæði komi frá
þingmönnum og vonandi að tillag-
an fái vandaða meðferð og af-
greiðslu á yfirstandandi löggjaf-
arþingi. Það yrði glæsileg nýárs-
gjöf til þjóðarinnar.
Svo er að hefjast handa og finna
einföldustu leið til að ná árangri
með forvörnum og greiningu á
þessum sjúkdómi á forstigum. Við-
fangsefnið er að bjarga manns-
lífum og bæta líðan einstaklinga.
Krabbamein í
ristli og endaþarmi
Almar
Grímsson
Forvarnir
Talið er að í þremur
af hverjum fjórum
tilvikum megi ná góðum
bata með markvissri
meðferð, segir
Almar Grímsson, ef
sjúkdómurinn er
greindur á forstigum.
Höfundur er lyfjafræðingur og á
sæti í heiðursráði Krabbameins-
félags Íslands.
VEGNA brotthvarfs
Ólafs F. Magnússonar
læknis úr Sjálfstæðis-
flokknum er olíu og
smurningi bætt á rógs-
vélina í Valhöll. Er
Ólafur talinn óalandi,
óferjandi og óráðandi
öllum bjargráðum
vegna slita vistar-
bandsins. Flokkseig-
endurnir fullyrða, að
menn, sem fylgt hafa
Sjálfstæðisflokknum
það sem af er ævinni,
og forfeður þeirra í
marga ættliði, hljóti að
vera meira en lítið
brenglaðir, þegar þeir
taka upp á að yfirgefa sinn ærup-
rýdda flokk, sem staðið hafi í sömu
ístöðum sjálfstæðis og frelsis til
orða og æðis einstaklingsins frá
upphafi vega.
Sömu orð voru höfð uppi þegar
undirritaður yfirgaf flokkinn og
þess minnzt af og til með hrollkaldri
undrun og ógleði. Til þess arna
hljóta að liggja annarlegar hvatir,
myndu þeir í Valhöll segja hver við
annan ef mæla mættu fyrir siðferðis
sakir.
Það er þessvegna mál til komið að
gera sér grein fyrir muninum á
þeim Sjálfstæðisflokki, sem þeir
Ólafur og undirritaður unnu af ein-
urð um áratugi, og þeim flokki hins-
vegar, sem þeir yfirgáfu.
Sjálfstæðisflokkur Ólafs Thors,
Bjarna Benediktssonar, Gunnars
Thoroddsen og Geirs Hallgrímsson-
ar er genginn fyrir ætternisstapann
en nýr tekinn við, sem á fátt sam-
eiginlegt með hinum gamla nema
nafnið. Hinum gömlu gildum flokks-
ins hefir verið varpað fyrir ofurborð.
Flokkur Ólafs og Bjarna hafði í
heiðri grundvallarstefnu flokksins
um frelsi einstaklingsins til orða og
athafna. Flokkur Davíðs og Hann-
esar Hólmsteins ráðstafar takmark-
aðri aðalauðlind þjóð-
arinnar til örfárra
vildarvina að gjöf og
bindur hendur einstak-
linganna í höfuðat-
vinnugreinum landsins
fyrir aftan bak svo þeir
mega sig hvergi
hræra.
Flokkur Jóhanns
Hafstein og Gunnars
Thoroddsen beitti sér
einarðlega fyrir frelsi
orðsins, prentfrelsi og
málfrelsi.
Flokkur Davíðs og
Hannesar ritskoðar
ríkisfjölmiðlana af
kostgæfni og beitir
miskunnarlausri atvinnukúgun til að
beygja fjölmiðlamenn undir vilja
sinn og gefa lítið eftir höfðingjum
þriðja ríkisins í vinnubrögðum sín-
um.
Flokkur Geirs Hallgrímssonar fór
fram með strangasta heiðarleika í
öllu starfi og stjórn.
Flokkur Davíðs og Hannesar veit
ekki einu sinni hvað hugtakið merk-
ir.
Flokkur Bjarna Benediktssonar
krafðist ýtrustu aðgæzlu í fram-
kvæmd laga, svo í engu mátti halla
neinu til, nema samræmdist lögum í
einu og öllu.
Flokkur Davíðs og Hannesar
virðir lögin á borð við skítinn undir
skónum sínum þegar þeim býður
svo við að horfa og setja spilafélaga
sína niður við að snúa útúr dómum
hins æðsta réttar, og gera síðan út-
úrsnúninginn að lögum, sbr. dóma
Hæstaréttar í fiskveiðimálum og í
málefnum öryrkja.
Ef ríkisstjórn Bjarna Benedikts-
sonar hefði þurft að ná inn auknum
tekjum hefði hún áreiðanlega ekki
sótt þær til sjúklinga eða náms-
manna, né heldur tekið ránshendi
fjármuni kirkna og safnaða, eins og
núverandi ríkisstjórn lét sér sæma á
hausti liðnu.
Enginn formaður Sjálfstæðis-
flokksins fyrir daga Þorsteins Páls-
sonar hefði látið sér til hugar koma
að setja skattalög, sem eingöngu er
ætlað að þjóna hinum efnameiri um
leið og níðst er á hinum efnaminni
með auknum álögum og sviknum
loforðum um launabætur eins og
stjórn Davíðs og Hannesar gerir.
Það er ótrúleg sluddmennska að
hækka skattleysismörk á hátekju-
manni, eins og þeim, sem hér heldur
á penna, en neita hinum lægstlaun-
uðu og öryrkjum og öldruðum um
úrbætur í þeim efnum, þrátt fyrir
gömul loforð þar um, s.s. afnám
tekjutengingar og hækkun skatt-
leysismarka.
Ný stétt hefir náð völdum á Ís-
landi, stétt hins miskunnarlausa
auðvalds, sem Sjálstæðisflokkurinn
nýi þjónar alveg. Með slíkum öflum
eiga undirritaður og Ólafur læknir
ekki samleið.
Og þann dag, sem hinum almenna
flokksmanni hins nýja flokks verður
ljóst undir hvaða öfl hann þjónar
með atkvæði sínu, mun fækka um
dyrahlað Valhallar en ,,í góðsemi
vegur þar hver annan“ nú um
stundir framboðsmála.
Hin nýja stétt
Sverrir
Hermannsson
Stjórnmál
Flokkur Ólafs og
Bjarna, segir Sverrir
Hermannsson, hafði í
heiðri grundvallar-
stefnu flokksins um
frelsi einstaklingsins til
orða og athafna.
Höfundur er alþingismaður og for-
maður Frjálslynda flokksins.
ÉG HORFÐI eitt
kvöldið á Kastljós í
Ríkissjónvarpinu og
sat eftir með nokkurn
spurnarsvip á andlit-
inu.
Þar var dálítið sagt
sem ég kem ekki al-
veg heim og saman.
Umræðuefnið var
komandi borgar-
stjórnarkosningar og
það umrót sem þær
kunna að valda innan
raða Sjálfstæðisflokks
og R-lista.
Í þættinum voru
einn sjálfstæðismaður
sem greinilega var hlynntur Birni
Bjarnasyni, okkar ágæta mennta-
málaráðherra, einn R-listamaður,
ritstjóri og þáttarstjórnandi.
Þeir ræddu saman á léttum nót-
um með alvarlegum undirtóni á
stundum.
Læt ég nú vera allt þeirra tal
um framboðsmálin sem slík – það
sem vakti undrun
mína var sú útlistun
eins þeirra að Björn
Bjarnason hefði í
huga að gerast arftaki
Davíðs Oddssonar
sem formaður Sjálf-
stæðisflokksins og
hinir mótmæltu ekki.
Mér fannst það orka
nokkuð tvímælis að
gera Birni það upp að
hann hyggi á for-
mennsku Sjálfstæðis-
flokksins meðan því
starfi gegnir yngri
maður sem engan bil-
bug er að sjá á.
„Er Davíð að
hætta?“ hugsaði ég, meðan fjór-
menningarnir létu gamminn geisa
áfram.
„Getur verið að Davíð, – farsæll
sem hann hefur verið í starfi, ætli
senn að draga sig í hlé?“
Ég er enn að reyna að koma því
heim og saman hvernig stjórnand-
inn fær þessa útkomu þegar hann
skoðar annars vegar Davíð Odds-
son og hins vegar Björn Bjarnason
í pólitísku samhengi.
Fróðlegt þætti mér að vita hvort
þarna var orðuð skoðun margra
sjálfstæðismanna og þá hvernig
hún er rökstudd.
Davíð Oddsson hefur verið ein
helsta söguhetja íslenskrar stjórn-
málasögu um langt árabil en er þó
ekki nema rösklega fimmtugur.
Hvað veldur því að menn telja sig
sjá á honum fararsnið?
Er Davíð
að hætta?
Guðrún
Guðlaugsdóttir
Höfundur er blaðamaður.
Kosningar
Fróðlegt þætti mér að
vita, segir Guðrún Guð-
laugsdóttir, hvort þarna
var orðuð skoðun
margra sjálfstæðis-
manna og þá hvernig
hún er rökstudd.