Morgunblaðið - 18.01.2002, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. JANÚAR 2002 31
landi af Norðurlöndunum. Um
fimmta hvert barn innan við
fimm ára lenti í slysi og fjórða
hvert barn á aldrinum 10 til 14
ára.
Fylgjast þarf með
áhættuþáttum
Guðjón Magnússon, rektor
Heilsuverndarháskólans í Gauta-
borg, fjallaði um lýðheilsu sem
hann sagði t.d. hafa verið skil-
greinda þannig að hún snerist
um vísindi og list þess að forðast
sjúkdóma, lengja líf og bæta
heilsufar með aðgerðum þjóð-
félagsins. Guðjón sagði dánaror-
sakir gefa vitneskju um fortíðina,
sjúkdómatíðni um nútíðina en
áhættuþættir bentu til framtíð-
arinnar. Sagði hann brýnt að
leggja áherslu á þá með því að
mæla þá stöðugt og fylgjast með
breytingum. Taldi hann of mikið
um skammtímaherferðir og
nefndi sem dæmi um góðan ár-
angur langtímaherferðar að Sví-
um hefði tekist að draga mjög úr
umferðarslysum. Árin 1975 til
2000 hefði þeim fækkað árlega úr
1.200 í 600 þrátt fyrir aukna bíla-
eign, meiri umferð og fleiri öku-
menn. Þar hefði þverfaglegt átak
skilað árangri, ekki væri hægt að
benda á eitt svið eða aðgerð sem
hefði fært Svíum þennan árang-
ur.
Guðjón minnti á að ungbarna-
dauði á Íslandi væri með því al-
lægsta sem gerðist í heiminum
en sá árangur tapaðist allur á
fyrstu fimm æviárum barna
vegna slysa. Sagði hann nauðsyn-
legt við umfjöllun áhættuþátta að
vanda val viðfangsefna, hafa
markhópa og markmið skýr og
samhæfa aðgerðir. Liðsheildin
skipti einnig máli, þar yrðu að
koma til heilbrigðisstarfsfólk og
stofnanir, félagasamtök og skólar
en einnig fjölmiðlar og stjórn-
völd.
Smitsjúkdómar
vaxandi vandamál
Haraldur Briem sóttvarna-
læknir fjallaði um smitsjúkdóma.
Sagði hann farsóttir af völdum
þeirra vera mestu áhrifavalda
lýðheilsu. Árangursrík barátta
gegn smitsjúkdómum hefði um-
fram annað bætt lýðheilsuna.
Hann sagði mestu skaðvaldana
vera bráðar lungnabólgur, fæð-
inga- og nýburasjúkdóma, iðra-
sóttir, alnæmi, þunglyndi, hjarta-
og æðasjúkdóma og malaríu.
Haraldur kvað mikla fólksþéttni í
framtíðinni, fólksflutninga,
mannlega hegðun og alþjóðleg
viðskipti með matvæli geta greitt
götu nýrra sýkinga á ýmsan hátt.
Þær gætu komið um öndunarveg,
með fæðu um meltingarveg, kyn-
mökum, blóði og blóðhlutum, nál-
arstungum og sýkla- og eitur-
efnavopnum.
Í lokin sagði Haraldur að smit-
sjúkdómar væru vaxandi vanda-
mál á heimsvísu. Þeir myndu fá
vaxandi vægi í utanríkisstefnu
landsins og nefndi sem dæmi
þátt Íslendinga í heilbrigðis- og
forvarnaverkefni í Eystrasalts-
löndunum.
Á dagskrá læknadaga í dag er
m.a. málþing um greiningu og
meðferð þunglyndis og ofvirkn-
iröskunar í ungbörnum og ung-
lingum. Einnig málþing um
erfðaráðgjöf og um meðferð á
krabbameini í ristli og enda-
þarmi. Flutt verða líka erindi um
þvaglegavanda kvenna, nýjungar
í getnaðarvörnum og um bólu-
setningu ferðamanna.
á slysa-
arnir og
náttúru-
r á slysa-
nn sagði
arf vera
þar yrði
rtekning.
Íslands
avörnum
fræðinga
ætti einn-
ökuskóla
kóla en
talna frá
lys væru
ndamálið
érlendis.
lys kost-
illjarða á
em létust
eldis þar
æmust á
i mesta
era á Ís-
andspítala við Hringbraut
tnaður
banka
ðir,
ndir
um
ngar.
joto@mbl.is
t í notk-
ð þau til
sár væri
hvar að-
hvort
mnu-
damál.
kna geta
tæki
g til
rt þeir
n. Svipað
ðandi
m Ingi-
ti starfs-
ið sem
ið á dag-
st færri
ið/Þorkell
másjár-
yrum.
-
ALLT frá því Lára MargrétRagnarsdóttir fór fyrst áþing 1991 hefur húnstarfað í Íslandsdeild
Evrópuráðsins og er nú formaður
deildarinnar. Hún gegndi einnig
starfi varaforseta Evrópuráðsþings-
ins 1998-2001, á sæti í stjórnmála-
nefnd og sérlegum starfshópi Evr-
ópuráðsþingsins í málefnum
Tsjetsjníu. Hún er nú formaður fé-
lags-, heilbrigðis- og fjölskyldumála-
nefndar ráðsins, var formaður
þinga- og almannatengslanefndar
1994-1997 og er fyrsti Íslendingur-
inn sem gegnir formennsku í fasta-
nefnd Evrópuráðsins.
Undanfarin tvö ár hefur Lára
Margrét starfað ötullega að málefn-
um Tsjetsjníu og heimsótt héraðið í
þrígang á vegum Evrópuráðsins.
Hún segir málefni Tsjetsjena hafa
verið til umræðu á þingum ráðsins
frá því Rússar gerðust aðilar að því
1996. Á þessum tíma var fyrra stríð-
inu í Tsjetsjníu að ljúka, en síðar
brýst aftur út styrjöld. Er sendi-
nefnd Dúmunnar mætti á Evrópu-
ráðsþing í janúar 2000 voru háværar
raddir uppi um að reka Rússa úr
ráðinu ellegar aðhafast á einhvern
annan hátt í málinu. „Þingið sam-
þykkti kjörbréf Dúmunnar, en án
þess að sendinefndin hefði atkvæð-
isrétt. Við það gerðist sá sögulegi at-
burður að þingmenn Dúmunnar yf-
irgáfu þingsalinn,“ rifjar Lára upp.
Þá var ákveðið að skipa sérstaka
sendinefnd til að kanna aðstæður í
Tsjetsjníu. Fyrstu beinu afskipti
Láru af málinu voru er hún fór með
sendinefndinni til Tsjetsjníu í byrjun
árs 2000. „Það var afdrifarík og erfið
ferð. Við fórum til Grosní sem hafði
verið hertekin aðeins nokkrum dög-
um áður. Borgin var algerlega í rúst.
Það heyrðist ekki einu sinni í rott-
um, hvað þá í fuglum,“ lýsir Lára.
Mikið áunnist í Tsjetsjníu
Ástandið var svo rætt á aprílþingi
þar sem hörmulegu ástandi héraðs-
ins var lýst. „Við lögðum fram kröf-
ur um ráðstafanir sem Rússar
þyrftu að gera til að þeir fengju aftur
eðlilega stöðu innan þingsins, en lítið
gerðist.“
Sendinefndin fór aftur til
Tsjetsjníu í september 2000, en þá
hafði Evrópuráðið opnað skrifstofur
í bænum Znamenskoye. Þar hafa nú
í tvö og hálft ár starfað þrír sérfræð-
ingar Evrópuráðsins sem skrá
kvartanir og athugasemdir vegna
mannshvarfa og ýmissa voðaverka.
„Í þessari heimsókn sáum við að
markviss og nauðsynleg upplýsinga-
öflun um atburðina hefur gengið eft-
ir. Verið var að undirbúa dómstóla
og koma að einhverju marki á lögum
og rétti í héraðinu.“ Í kjölfar heim-
sóknarinnar var rússnesku sendi-
nefndinni veittur aftur atkvæðisrétt-
ur á þingi Evrópuráðsins. Á síðasta
ári var stofnuð samstarfsnefnd
Dúmunnar og Evrópuráðsins um
frið Tsjetsjníu og er þetta í fyrsta
skipti sem ráðið tekur að sér slíkt
hlutverk. Í september sl. var haldin
ráðstefna í Strassborg með Tsjetsj-
enum og fundað í Moskvu. Í kjölfarið
lögðu Tsjetsjenar fram tillögur að
lausn mála. Í þriðja sinn hélt Lára
ásamt sendinefndinni til Tsjetsjníu
fyrir jól þar sem staða mála var met-
in á nýjan leik. „Það er vissulega
kominn skriður á aðgerðir sem við
óskuðum eftir og munum við ræða
árangurinn á þinginu í næstu viku.
Að mínu mati er þó ekki takmarkinu
náð fyllilega. Ég vil leggja áherslu á
að gríðarlega mikilvægt starf hefur
verið unnið í Tsjetsjníu.“
Lára segir ferðirnar til Tsjetsjníu
hafa verið krefjandi. Sendinefndin
hefur viðkomu í Moskvu á þessum
ferðalögum og fundar þar með ráða-
mönnum og öðrum sem tengjast
starfinu. Frá Moskvu er flogið að
leikinn fyrir hendi. Ég hef oft verið
flutnings- og framsögumaður og
skilaði m.a. skýrslu til þingsins um
óhefðbundnar lækningar fyrir
tveimur árum sem samþykkt var
einróma. Nú liggur fyrir í heilbrigð-
isnefnd alþingis þingsályktunartil-
laga um sama mál.“
Hugmyndabanki
Lára Margrét segir að líta megi á
þingið sem hugmyndabanka er hafi
mikil áhrif á ýmis málefni. „Að því
mér var tjáð fyrir nokkru sýndi gróf-
leg könnun að rekja megi um 30%
þýskra laga beinlínis til hugmynda
þingsins. Einnig byggir Evrópu-
sambandið, í öðrum lögum en þeim
sem snerta fjármálasviðið, mikið á
hugmyndum Evrópuráðsþingsins.
Evrópuráðið hefur því haft mikil
áhrif, þótt það hafi ekki alltaf verið
pólitískt sýnilegt.“
Evrópuráðið skiptist annars veg-
ar í þing og hins vegar í ráðherra-
nefnd, en Halldór Ásgrímsson utan-
ríkisráðherra var formaður
ráðherranefndarinnar 1999. „Því
miður er ekki eins mikil samvinna á
milli þessara tveggja afla eins og ég
myndi vilja sjá,“ segir Lára. „Auð-
vitað er alltaf einhver munur á
áhersluatriðum þings og embættis-
manna ríkisstjórna, en samt tel ég
að aukið samstarf yrði til góðs.“
Lára hefur frá ársbyrjun í fyrra
verið formaður félags-, heilbrigðis-
og fjölskyldumálanefndar Evrópu-
ráðsþingsins. Í nefndinni sitja 76
nefndarmenn og fellur félagsmála-
sáttmáli Evrópuráðsins m.a. undir
nefndina sem er einna stærst nefnda
ráðsins. Undir formennsku Láru
hafa ýmis stór mál verið tekin fyrir í
nefndinni, s.s. úttekt á mansali og fá-
tækt í Evrópu. Í næstu viku verður
rædd á þinginu skýrsla um félagsleg
áhrif eiturlyfjanotkunar og viðbrögð
við þeim. Sú skýrsla hefur þegar
vakið athygli.
Lára hefur fylgst vel með þróun
mála á Balkanskaga með ýmsum
hætti. „Þegar Rússar gengu í ráðið
var búið að samþykkja inngöngu
Slóvena, en Króatar mættu tölu-
verðum mótbyr. Ég taldi að þar sem
Rússum hefði verið veitt aðild væri
ekki stætt á að neita Króötum.“
Lára fór í heimsókn þangað í
haust í sérlegu boði króatíska þings-
ins og sagði greinilegt að það væri
metið við Íslendinga að hafa tekið
upp hanskann fyrir Króatíu. Árið
1997 var hún eftirlitsmaður við
sveitarstjórnakosningar í Bosníu-
Hersegóvínu og skilaði skýrslu um
niðurstöðurnar. Nokkrum mánuð-
um fyrir innrásina í Kosovo fór hún
svo í eftirlit á vegum ráðsins til Alb-
aníu. „Það var mjög áhugavert að
koma þangað. Við komum í lok nóv-
ember og kuldinn var gríðarlegur.
Það voru hvergi rúður fyrir glugg-
um, börn gengu um berfætt í slydd-
unni og sjúklingar lágu berskjaldað-
ir fyrir veðri. Það sem mér fannst
alvarlegast var hversu Albanir voru
ráðalausir. Þeir gátu ekki hugsað
sér framtíðina öðruvísi en að einhver
leiddi þá inn í hana.“
Ein lúðrasveit?
Lára Margrét segir að mikilvæg-
ur hluti starfs hennar felist í því að
ræða við fólk og hlusta á mismun-
andi skoðanir og gildismat. „Með
vinnu minni í Evrópuráðinu hef ég
fengið gríðarlega mikla innsýn yfir
stöðu mála í Evrópu. Við sjáum t.d. á
hvaða stigi þróun lýðræðis er í álf-
unni, hvernig þróun efnahagsmála
er og gæti hugsanlega orðið. Maður
fær dýpri skilning á því hvað hug-
takið Evrópa, séð frá sjónarhóli
Evrópuráðsins, snýst um. Við erum
að mörgu leyti að skoða mjög ólíka
menningarheima. Að mínu mati
mun taka langan tíma þar til þessir
menningarheimar geta gengið í takt
eins og ein lúðrasveit.“
Mannréttindasáttmáli Evrópu er
einn af hornsteinum Evrópuráðsins.
„Ég hef haft áhyggjur af því að
Evrópusambandið sé að byggja upp
mannréttindadómstól þegar og
Mannréttindadómstóll Evrópu, sem
er sjálfstæður dómstóll á vegum
Evrópuráðsins, er fyrir hendi. Ég
hef ítrekað varað við því að til verði
tveir samhliða dómstólar og jafnvel
að nýi dómstóllinn gæti orðið þeim
eldri æðri innan ESB. Ég hef fengið
svör á þá vegu að mannréttinda-
grein ESB taki fullkomlega mið af
Evrópuráðsdómstólnum. En ég vil
fá endanlega tryggingu fyrir því að
nýi dómstóllinn verði ekki æðri þeim
eldri, einhvers staðar verður úr-
skurðarvaldið að vera. Við bendum
líka á það að í Evrópuráðinu eru
mun fleiri ríki heldur en í Evrópu-
sambandinu. Að hafa þing sem getur
rætt um Evrópu sem heild er nauð-
synlegt, það er svo margt sem við
íbúar álfunnar eigum sameiginlegt
og er ómetanlegt. Ég tel það því
brýna nauðsyn að Evrópuráðið haldi
vægi sínu.“
Evrópa endar ekki
í Austur-Berlín
„Takmarkaðir fjármunir Evrópu-
ráðsins valda mér áhyggjum. Til við-
bótar fastagreiðslum aðildarríkj-
anna sem staðið hafa í stað lagði
Halldór Ásgrímsson það til sem for-
maður ráðherraráðs Evrópuráðsins
að lönd veittu fé að auki til sérverk-
efna og er það nú gert. Samt sem áð-
ur finnst mér gríðarleg þörf á að ráð-
ið fái fjármagn sem nemur stækkun
þess.“
Lára Margrét segir starfsemi
Evrópuráðsins hafa breyst að
mörgu leyti síðan hún hóf störf inn-
an þess þótt höfuðmarkmiðin séu
ætíð þau sömu, þ.e. að standa vörð
um frið og mannréttindi í álfunni.
„Þingið er orðið mun virkara og öfl-
ugra, starfið víðtækara og flóknara.“
Hún segir störf sín í þágu Evr-
ópuráðsins hafa verið gefandi en oft
og tíðum erfið. „Að starfa við kosn-
inga- eða friðareftirlit er heilmikil
vinna og krefjandi. En það er jafn-
framt dýrmæt reynsla að starfa í
Evrópuráðinu. Það fæst við nánast
allt sem er manninum viðkomandi,
öll litbrigði lífs í álfunni og höfum
það hugfast að Evrópa endar ekki í
Austur-Berlín eins og mörgum
fannst áður. Stefnumótun að mál-
efnum Evrópu allrar fer fram í Evr-
ópuráðinu.“
landamærum Tsjetsjníu þaðan sem
tekin er herþyrla er flytur sendi-
nefndina milli áfangastaða. „Það er
mjög erfitt að horfa upp á hörmung-
ar annarra við þessar aðstæður.
Fólk sem þú gætir við eðlilegar að-
stæður allt eins búist við að mæta á
götu í Reykjavík.“
Evrópuráðið er stofnað 1949. Árið
1989 voru 22 ríki í ráðinu, en nú eru
aðildarríkin orðin 43. Í íslensku
sendinefndinni eru þrír þingmenn,
en alls eru þingmenn og varaþing-
menn ráðsins um 600. Evrópuráðið
hefur það að meginmarkmiði að efla
frið og mannréttindi innan aðildar-
ríkjanna, en stefna þess hefur einnig
haft áhrif á heimsvísu.
En hvert er hlutverk íslensks
þingmanns í Evrópuráðinu og
hvernig getur hann haft áhrif?
„Allir þingmenn ráðsins geta haft
áhrif á þinginu og með því að vera
virkir þátttakendur. Íslenskur þing-
maður vinnur samkvæmt eigin
sannfæringu, en auðvitað ber hann
keim af því stjórnmálaafli sem hann
aðhyllist. Hver þingmaður hefur
mjög breiðan vettvang til að koma
fram sem einstaklingur með eigin
skoðanir, fyrir hönd sinnar nefndar
eða lands síns.“
Íslenska sendinefndin sýnileg
„Að mínu mati er ómetanlegt hvað
við þingmenn getum haft mikil áhrif
á samevrópsk mál. Á undanförnum
árum hefur íslenska sendinefndin
verið gríðarlega sýnileg á þinginu og
við höfum lagt mikið á vogarskálarn-
ar. Samvinna sendinefndar okkar
hefur verið með miklum ágætum og
eigum við í núverandi nefnd afar
gott samstarf. Nú skipa nefndina
auk mín Margrét Frímannsdóttir og
Ólafur Örn Haraldsson.“
Fyrsta málið sem Lára tók að sér
sem þingmaður Evrópuráðsins
snéri að börnum í Chernobyl árið
1992. „Ég fékk til liðs við mig bæði
íslenska og erlenda sérfræðinga. Ég
lagði fram það mat mitt að aukin
tíðni krabbameins í skjaldkirtli hjá
börnum á þessu svæði væri vegna
slyssins í Chernobyl og skilaði
skýrslu um málið. Alþjóðakjarn-
orkustofnunin neitaði hins vegar á
þessum tíma að nokkurt samband
væri þarna á milli. Ég tók þetta mál
svo upp aftur nokkrum árum síðar
og varð niðurstaðan að Alþjóða-
kjarnorkustofnunin hefði haft rangt
fyrir sér. Þingmaður verður að vera
mjög fylginn sér, en ef hann hefur
þekkinguna og rökin, þá er mögu-
Lára Margrét Ragnarsdóttir er formaður Íslandsdeildar Evrópuráðsins
Staðið vörð um frið
og mannréttindi
Morgunblaðið/Ásdís
Lára Margrét Ragnarsdóttir hefur starfað á vegum ráðsins í áratug.
Lára Margrét Ragnarsdóttir þingkona hefur í
starfi sínu fyrir Evrópuráðið kynnst hörmungum
Tsjetsjníu og fleiri landa álfunnar. Með ötulli vinnu
sendinefndar á vegum ráðsins, sem Lára á sæti í,
hefur þó miðað áfram í átt til friðar og aukinna
mannréttinda í héraðinu sem og víðar í Evrópu.