Morgunblaðið - 27.01.2002, Side 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. JANÚAR 2002 29
ur að komi til átaka gætu þau leitt til þess að ríkin
freistuðust til að beita kjarnorkuvopnum, en bæði
hafa komið sér upp kjarnorkuvopnum og gerðu
Indverjar síðast tilraun með nýja flaug, sem borið
getur kjarnorkuvopn, í gær, föstudag. Í dag bauð
Musharraf Indverjum hins vegar til draga úr
spennu og efla vinsamleg samskipti.
Dýrkeyptur
stuðningur við
talibana
Átökin um Kasmír
hafa ekki síst átt þátt í
að móta stefnu Pakist-
ans gagnvart Afgan-
istan, en óhætt er að
segja að stuðningur
pakistanskra stjórnvalda við talibana hafi verið
dýrkeyptur. Sá stuðningur var gríðarlegur. Pak-
istanski blaðamaðurinn Ahmed Rashid gerir
stefnu Pakistans skil í bókinni „Talibanar“ og þar
kemur fram að Pakistanar hafi greitt talibönum
sex hundruð milljónir króna í laun handa æðstu
ráðamönnum talibanastjórnarinnar í Kabúl á
fjárlögum 1998 til 1999, en falið upphæðina í fjár-
lagagerðinni til þess að styggja ekki erlenda lán-
ardrottna, sem heimtuðu aðhald í fjármálum.
Fjárlagaárið á undan nam stuðningurinn við Afg-
anistan þremur milljörðum króna. Þar var um að
ræða hveiti, eldsneyti, vopn og skotfæri, sprengj-
ur, viðhald og varahluti í hergögn á borð við skrið-
dreka og stórskotaliðsbyssur frá Sovéttímanum,
viðhald flughersins og flugvalla, vegagerðar og
rafmagnsframleiðslu.
Rashid rekur að þessi aðstoð hafi átt upptök sín
í fortíðinni. Á níunda áratugnum hafi pakistanska
leyniþjónustan, ISI, veitt milljónir Bandaríkja-
dollara frá Vesturlöndum og arabaríkjunum til
mujaheddin-hreyfingarinnar í Afganistan. Það fé
var einnig notað til að efla pakistönsku leyniþjón-
ustuna, sem réð mörg hundruð hermenn til að
fylgjast með Afganistan, en einnig Indlandi og
öllum sviðum mannlífsins í Pakistan. Með tækni-
búnaði, sem fékkst frá bandarísku leyniþjónust-
unni, CIA, varð ISI kleift að hlera hvert einasta
símtal í Pakistan. Leyniþjónustan varð augu og
eyru Zia ul-Haq forseta og þegar komið var fram
til ársins 1989 var hún orðin öflugasta valdið í
pólitík og utanríkismálum í landinu og átti iðulega
eftir að fara sínu fram þvert á vilja lýðræðislega
kjörinna leiðtoga og þings, einkum í málum, sem
vörðuðu Indland og Afganistan.
Benazir Bhutto reyndi að færa völdin frá ISI
þegar hún varð forsætisráðherra í seinna skiptið
1993, meðal annars vegna þess að ISI hafði ekki
veðjað á að talibanar næðu völdum í Afganistan,
en einnig vegna þess að hún leit svo á að ISI hefði
grafið undan henni þegar hún var forsætisráð-
herra í fyrra skiptið. Leyniþjónustan fór hins
vegar þegar að rækta talibanana og brátt var
sagt að innan hennar væru menn meiri talibanar
en talibanarnir sjálfir. Bhutto lagði mikið í að
styðja talibanana, nokkuð, sem hún iðrast í dag,
og var notað fé sem iðulega var ætlað í annað á
fjárlögum.
Talibanarnir létu hins vegar ekki Pakistana
stjórna sér fremur en Sovétmenn eða Írana á ár-
um og öldum áður, þáðu aðstoðina, en fóru síðan
sínu fram. Ekki má gleyma því að eftir átök í ára-
tugi voru ítök Afgana sterk í Pakistan. Talibanar
höfðu sterk félagsleg, efnahagsleg og pólitísk
tengsl vegna hins öfluga sambands sem myndast
hafði milli pastúna beggja vegna landamæranna á
þessum tíma. Gríðarlegur fjöldi afganskra past-
úna hafði verið í flóttamannabúðum í Pakistan,
þar áttu talibanarnir upptök sín og þeir höfðu
sambönd í stjórnarstofnunum, stjórnmálaflokk-
um, madrassa-skólunum, eiturlyfjamafíunni og
viðskiptalífinu. Talibanarnir voru því ekki háðir
einum aðilja eins og mujaheddin-hreyfingin, sem
aðeins hafði verið upp á ISI komin, heldur gátu
þeir teflt einum aðilanum gegn öðrum í Pakistan,
notað einstaka ráðherra til að hunsa leyniþjón-
ustuna og beitt ítökum sínum í smyglaramafíunni
til þess að sniðganga stjórnkerfið. Ahmed kemst
að þeirri niðurstöðu að í stað þess að drottna yfir
talibönunum hafi Pakistanar orðið fórnarlömb
þeirra.
Upphaflega töldu Pakistanar að Afganistan
ógnaði öryggi þeirra vegna krafna um að past-
únar í Pakistan fengju að ganga til atkvæða um
að sameinast pastúnahéruðum Afganistans og
rak stjórnin í Kabúl áróður fyrir stofnun Stór-
Pastúnistans. Þessar kröfur áttu sér stuðning
meðal vinstri sinnaðra pastúna í Pakistan. Stjórn
Zia ul-Haqs komst að þeirri niðurstöðu að með
stuðningnum við mujaheddin-skæruliðahreyf-
inguna myndu Pakistanar geta komið hliðhollri
stjórn til valda í Afganistan og bundið enda á
kröfur pastúna. Pakistanskir herfræðingar héldu
því fram að um leið myndi Pakistan öðlast „her-
fræðilega dýpt“ gagnvart hinum indverska erki-
óvini. Pakistan væri þannig í laginu – langt og
mjótt – að það skorti dýpt og bakland til að geta
háð langvinnt stríð við Indverja. Á síðasta áratug
bættist síðan við að hliðhollt Afganistan myndi
veita aðskilnaðarsinnum frá Kasmír aðstöðu til að
þjálfa sig og vopnast. Indverjar lögðu mjög hart
að Bandaríkjamönnum að lýsa yfir því að Pakist-
anar styddu hryðjuverkamenn í upphafi síðasta
áratugar. Pakistönsk stjórnvöld reyndu að leysa
þetta með því að flytja bækistöðvar þeirra hópa,
sem voru að berjast fyrir Kasmír, til austurhluta
Afganistans og þar kom að talibanar fengu greitt
fyrir að vernda þá. Um leið var stuðningur við
þessi öfl einkavæddur, ef svo má segja, með því að
fela íslömskum hreyfingum að þjálfa liðsmenn
þeirra og kosta.
Pakistönsk stjórnvöld urðu því jafnt og þétt
háðari talibönum, sem gengu á lagið vegna þess
að þeir vissu að Pakistanar gætu ekki neitað þeim
um neitt á meðan þeir skutu skjólshúsi yfir
herskáa aðskilnaðarsinna frá Kasmír.
Grafið undan
efnahagslífinu í
þágu talibana
Pakistanar ákváðu að
viðurkenna talibana-
stjórnina í Afganistan
þegar talibanar náðu
Mazar-i-Sharif á sitt
vald 1997. Stefna Pak-
istana gagnvart Afganistan var í raun í molum því
leyniþjónustan og aðrar stjórnarstofnanir voru í
raun að keppa um völd í Afganistan fremur en að
fylgja einni stefnu. Rökin að baki því að viður-
kenna landið voru að þá myndu fjandsamlegir ná-
grannar neyðast til að taka upp samskipti við tal-
ibanana og þá yrðu þeir að leita á náðir Pakistana.
En þeir höfðu misreiknað sig. Talibanar misstu
Mazar aftur úr höndum sér og Pakistanar fengu
yfir sig harða gagnrýni og urðu enn einangraðri
frá umheiminum án þess að átta sig í raun á því
hvað stefna þeirra gagnvart Afganistan kostaði
þá. Það kom kannski best fram í því hvernig þeir
leyfðu umfangsmiklum smyglarahringjum Afg-
ana að grafa undan pakistönsku efnahagslífi.
Ahmed Rashid er þeirrar hyggju að þarna hafi
verið um að ræða umfangsmesta smygl heims.
Öllu var smyglað og allt var falt. Talibanar notuðu
vegatolla til að ná tekjum í gegnum smyglið og
varð það þeirra helsta tekjulind. Svarta hagkerfið
í Pakistan varð stöðugt öflugra. Þáttur neðan-
jarðarhagkerfisins í þjóðarframleiðslu var 20 af
hundraði 1973 en 51 af hundraði 1996. Árið 1998
var smygl þriðjungur af heildarinnflutningi
landsins og upphæðin sú sama og pakistanska
ríkið gerði ráð fyrir að kæmi í ríkissjóð fjárlaga-
árið 1998 til 1999. Mafían varð allsráðandi. Síma-
staurar og verksmiðjur í Afganistan voru rifnar
niður og allt selt, bílum var stolið, smyglað til Afg-
anistans og aftur til baka á nýjum númerum. Á
árunum 1992 til 1998 var 65 þúsund bílum stolið í
Karachi. Mörg hundruð vörubílar hlaðnir smygl-
varningi fóru daglega um landamæri Afganistans
og Pakistans og minntu um margt á þær miklu
vörulestir, sem þarna fóru um eftir silkileiðinni,
sem tengdi Kína og Evrópu á miðöldum. Um-
heimurinn fylgdist gáttaður með því hvernig pak-
istönsk stjórnvöld virtust reiðubúin til að láta
grafa undan eigin efnahagslífi til þess eins að
styðja talibana í Afganistan. Einhverjar tilraunir
voru gerðar til að stöðva smyglið, en þeim fylgdi
ekki sannfæring. Staðreyndin var sú að ýmsir
Pakistanar auðguðust einnig verulega á því að
leyfa hinu umfangsmikla smygli að þrífast og þeir
mynduðu mjög öflugt hagsmunabandalag um að
engar breytingar yrðu gerðar.
Bandaríski sagnfræðingurinn Paul Kennedy
hefur bent á að afskipti Pakistana af stríðinu í
Afganistan hafi gert pakistanskt þjóðfélag sund-
urleitara en áður, vopn hafi flætt inn í landið, fólk
sé lamað vegna aukins ofbeldis og flóð eiturlyfja
frá Afganistan hafi lamandi áhrif. Rashid segir að
þetta ástand hafi aðeins versnað á síðustu árum
og reknir hafi verið fleygar milli hinna ýmsu hópa
samfélagsins. Hann bendir á að ýmsir líti svo á að
Pakistan sé ríki, sem hafi brugðist. Það þurfi ekki
að þýða að það sé deyjandi, þótt svo geti einnig
verið. Þar sé átt við ríki þar sem síendurtekið
strand stefnu ótrúverðugrar pólitískrar valda-
stéttar þykir ekki ástæða til að endurskoða stefn-
una.
Knúinn
utanaðkom-
andi aðstæðum
Yfirlýsingar Pervez
Musharrafs á undan-
förnum vikum gefa til
kynna að nú sé loks
komið að því að gera
upp við gjaldþrota
stefnu fortíðarinnar. Það uppgjör kemur reyndar
aðeins til af því að utanaðkomandi aðstæður
leyfðu í raun ekki annað. Atburðir í Afganistan
undanfarna mánuði – fall talibana og myndun
nýrrar stjórnar þar sem loks á að reyna að fá þær
þjóðir, sem byggja landið til að vinna saman í stað
þess að etja þeim saman – hafa gerbreytt allri
stöðu Pakistana og neytt þá til að taka afdrifa-
ríkar ákvarðanir í skyndingu. Margir spáðu því
að öfgaöfl í Pakistan væru orðin það öflug að
Musharraf yrði bylt ef hann legðist á sveif með
Vesturlöndum. Þau öfl má ekki vanmeta en þau
eru bæði staðbundin og bundin við stofnanir á
borð við leyniþjónustuna. Það er ljóst að Mush-
arraf ætlar að draga úr þrýstingnum vegna
Kasmír og þeir, sem vilja sjálfstæði, hafa tapað,
en á hin bóginn er þegar farið að slakna á spenn-
unni gagnvart Indverjum. Almenningur hefur
hins vegar ekki þust út á götu til að mótmæla að-
gerðum Musharrafs gegn öfgahópum og virðist
forsetinn hafa rétt fyrir sér þegar hann segir að
almenningur hafi fengið nóg af upplausninni. Það
verður aftur á móti erfitt að rétta Pakistan upp úr
þeirri eymd, sem landinu hefur verið steypt í með
stefnu, sem þegar upp er staðið hefur lítið annað
haft í för með sér en að veikja landið og sundra
þjóðinni.
Morgunblaðið/Golli
Yfirlýsingar Pervez
Musharrafs á und-
anförnum vikum
gefa til kynna að nú
sé loks komið að því
að gera upp við
gjaldþrota stefnu
fortíðarinnar.
Laugardagur 26. janúar