Morgunblaðið - 05.04.2002, Blaðsíða 28

LISTIR
28 FÖSTUDAGUR 5. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í
TILEFNI aldarafmælis
Halldórs Laxness frumsýn-
ir Þjóðleikhúsið leikrit
þjóðskáldsins, Strompleik-
inn í kvöld. Leikstjóri er
Kristín Jóhannesdóttir.
Halldór Laxness samdi sitt fyrsta
leikrit, Straumrof, árið 1934, en
samdi fjögur leikrit til viðbótar,
Silfurtúnglið (1954), Strompleikinn
(1961), Prjónastofuna Sólina (1962)
og Dúfnaveisluna (1966). Leikgerðir
eftir skáldsögum Laxness hafa not-
ið gífurlegra vinsælda íslenskra
leikhúsgesta í gegnum tíðina. Má
þar nefna leikgerðir eftir Sölku
Völku, Sjálfstæðu fólki, Heimsljósi,
Íslandsklukkunni, Atómstöðinni og
Kristnihaldi undir jökli. Halldór
Laxness sat um árabil í þjóðleik-
húsráði.
Á fyrri helmingi sjöunda áratug-
arins lagði Halldór Laxness skáld-
sagnaritun á hilluna í nokkur ár og
sneri sér að leikritagerð í fullri al-
vöru. Strompleikurinn var fyrsta
leikritið af þeim þremur sem þá
urðu til og kvað þar við nýjan tón í
íslenskri leikritun, enda fylgdist
Halldór Laxness vel með því sem
helst var að gerast í leikritun á er-
lendri grundu, og hikaði ekki við að
gera tilraunir með leikritunarform-
ið í verkum sínum. Leikritið var
frumflutt í Þjóðleikhúsinu árið 1961
og sýnt aftur árið 1972 hjá Leik-
félagi Akureyrar. Strompleikurinn
er gamanleikur með alvarlegum
undirtóni þar sem kímnigáfa
skáldsins og hæfileikar til að skapa
eftirminnilegar persónur njóta sín
vel. Verkið fjallar um mæðgurnar
frú Ólfer og Ljónu sem búa í nið-
urníddum bragga í Reykjavík og
hafa hin ótrúlegustu ráð til að kom-
ast af.
Skáldið hafði skemmtun af að
skrifa Strompleikinn
Strompleikurinn er fyrsta leik-
stjórnarverkefni Kristínar Jóhann-
esdóttur hjá Þjóðleikhúsinu. „Þegar
Stefán Baldursson þjóðleikhússtjóri
bauð mér þetta verk, las ég auðvit-
að Strompleikinn aftur. Ég hafði
kynnst verkinu sem unglingur og
fengið einhverjar mjög undarlegar
hugmyndir um það eftir þá umfjöll-
un sem þá var í gangi. Það kom
mér svo mjög á óvart þegar ég las
verkið í haust, að það reyndist vera
eitthvað allt annað en ég hafði gert
mér í hugarlund á sínum tíma. Mér
varð strax ljóst að þetta var ör-
væntingarfullur ærslaleikur með
ómótstæðilega skemmtilegum and-
stæðum. Ég frétti síðar frá mjög
áreiðanlegum manni sem talað við
Laxness rétt eftir að hann hafði
klárað verkið, að hann hafi haft orð
á því að sér hefði sjaldan eða aldrei
á ævinni verið jafn skemmt við
nokkurn hlut eins og að skrifa þetta
verk, það er eitthvað sem skín í
gegn þegar maður les það. Verkið á
sér bakland í ákveðnu tímabili í
sögu okkar; gerist á mjög afmörk-
uðum tíma og lýsir mjög sérstæðu
ástandi, sem skapaðist á árunum
eftir seinni heimsstyrjöld, – upp úr
miðri tuttugustu öld, þ.e. þjóð-
félagslegum hræringum; – það voru
þjóðflutningarnir úr sveitum í borg,
stríðsgróðinn, hafta- og skömmtun-
arstefna; – þetta ástand virðist hafa
skapað mjög brogað siðferði. Leik-
ritið sjálft er dásamlegt hvað það
snertir að Laxness skapar þar al-
veg sjáfstæða leikveröld. Honum
virðist vera það alveg eiginlegt að
skapa verk sem lýtur algjörlega
lögmálum leikhússins. Þess utan
áttaði ég mig fljótlega á því að
þarna voru mjög sterkar tengingar
við nútímann. Það er þetta ástand
sem hann lýsir svo vel, sem er eitt-
hvað sem mér finnst vera það sama
og ríkir í dag. Fyrst og fremst er
það þessi stærsti löstur mannsins,
græðgin, og skammtímasjónarmið
sem skapa það ástand sem er mjög
vel við lýði enn þann dag í dag, ekk-
ert síður en þá.
Laxness og Kusturica
Það er skemmtilegt, að nýlega sá
ég svipuðu ástandi gerð mjög góð
skil með aðferðum sem eru mjög
skyldar aðferðum Laxness. Þetta
eru kvikmyndir Emirs Kusturicas
sem fjalla um mjög svipað þjóð-
félagsástand, með stríð í baksýn og
þar hafa siðferðismörk skolast burt.
Við studdumst við það í okkar
vinnu við uppsetninguna að skoða
tengingarnar milli þessara tveggja
höfunda. Það er mjög skemmtilegt
að eitthvað svipað skuli einmitt
koma upp í dag; höfundarverk sem
er svona tengt þessu verki Laxness.
Reyndar fer Halldór Laxness
mjög víða til að afla sér fanga í
verkið. Í Strompleiknum finnur
maður skýrar vísanir allt frá Forn-
Grikkjunum til Bertolts Brechts og
í absúrdismann, sem var að ryðja
sér til rúms á þessum tíma. Það eru
óskaplega margar vísanir sem Lax-
Þjóðleikhúsið frumsýnir í kvöld leikrit Halldórs Laxness, Strompleik-
inn. Bergþóra Jónsdóttir ræddi við leikstjórann, Kristínu Jóhannes-
dóttur, um verkið, samtíma þess og erindi Strompleiksins í dag.
Morgunblaðið/Þorkell
Ljóna gerir sig til, Sólveig Arnarsdóttir í hlutverki sínu.
EFT IR
HALLDÓR KILJAN
LAXNESS
Leikarar: Atli Rafn Sigurðarson,
Baldur Trausti Hreinsson, Edda
Arnljótsdóttir, Guðmundur Ingi
Þorvaldsson, Hjalti Rögnvalds-
son, Jóhann Sigurðarson, Krist-
björg Kjeld, Lilja Guðrún Þor-
valdsdóttir, Linda Ásgeirsdóttir,
Marta Nordal, Ólafía Hrönn
Jónsdóttir, Pálmi Gestsson,
Sigurður Skúlason, Sólveig Arn-
arsdóttir og Valur Freyr Ein-
arsson
Tónlist: Hilmar Örn Hilmarsson
Leikmynd og búningar:
Rebekka A. Ingimundardóttir
Sviðshreyfingar: Ástrós Gunn-
arsdóttir
Lýsing: Páll Ragnarsson
Leikstjóri: Kristín Jóhannes-
dóttir
STROMP-
LEIKURINN
Strompleikur fyrir
sköllóttan skósmið
og sminkaða ljósku
ÓLÖF Nordal opnar
sýninguna Gull í
galleri@hlemm-
ur.is í kvöld, föstu-
dagskvöld, kl. 20 og
gefur þar að líta
ljósmyndir af
skúlptúrum. Þetta
er sjöunda einka-
sýning Ólafar og
ber í sér þjóðlegan
undirtón.
Ólöf útskrifaðist
úr skúlptúrdeild
Yale University
School of Art í New
Haven í Connecticut
1993. Nýlega vann Ólöf samkeppni
um gerð myndlistaverks í nýjan
þjónustuskála Alþingis.
Halldóra Thoroddsen skrifar
m.a. í sýningarskrá: „Hvaða merk-
ingu bera þau stórfurðulegu plast-
fyrirbæri sem nútíma foreldrar
ryksuga upp af gólfum sínum.
Veruleikinn er merkingarlaus þar
til mennirnir hafa merkt hann.
Börnin fæðast með þessari merk-
ingaráráttu, leggja
merkingu í snifsi,
spýtu, plastskrímsli,
horn, legg og skel.
Íslenska barnið hef-
ur í margar aldir
gefið hornunum
merkingu bústofns.
Listamaðurinn
setur sig í spor
barnsins og losar
hlutina úr lærðu
samhengi. Leik-
urinn er forsenda
sköpunar. Leikur
Ólafar Nordal felst í
því, að setja plast
inní lífið og líf inní plastið. Verkin
eru fram borin sem dígítal ljós-
myndir. Ólöf hefur valið skala verk-
anna með hjálp tækninnar og
breytt eðli þeirra. Verkin eru ekki
lengur skúlptúrar í eiginlegri
merkingu, heldur tvívíðar heim-
ildamyndir um gjörninga.“
Sýningin er opin fimmtudaga til
sunnudaga kl. 14–18 og stendur til
28. apríl.
Tvívíðar heimildamyndir
Eitt verka
Ólafar Nordal.