Morgunblaðið - 05.04.2002, Side 35

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. APRÍL 2002 35
ÞURFA Bandaríkin á NATOað halda eða þarf NATO áBandaríkjunum að halda?Þetta er spurning sem
áhugamenn beggja vegna Atlantsála
um framtíð og gildi NATO hafa velt
meira og minna fyrir sér í kjölfar
hryðjuverkaárásanna á Bandaríkin og
stríðsins í Afganistan. Sitt sýnist
hverjum.
Sterk öfl innan ríkis-
stjórnar Bush forseta
halda því fram að NATO
sé að ganga sér til húðar
og einu notin fyrir sam-
tökin nú, séu lögreglustörf
í Balkanríkjunum. Þeir
sömu segja að Frakkar og
Þjóðverjar hafi ekki þor
til að leggja bandaríska
hernum lið við innrás í
Írak til að eyða gjöreyð-
ingarvopnum sem þar
leynast. Sömu öflin í
Washington segja að það
sé lítið gagn í evrópskum
NATO-herjum, því Evr-
ópuríkin hafi hvorki vilja
né getu til að halda í við
hernaðartækniframfarir í Bandaríkj-
unum. Þess vegna sé ekki hægt að
treysta NATO þegar taka þarf kröft-
uglega á alþjóðlegri hryðjuverkastarf-
semi með vopnavaldi.
Bandaríkin og Evrópa verða nú að
reyna að leysa misklíð sín í milli og skil-
greina samstarf sitt með þeim hætti að
það endist næstu áratugina. Það verð-
ur afar athyglisvert að fylgjast með því
sem gerist á utanríkisráðherrafundi
NATO-ríkja sem fram fer í Reykjavík í
næsta mánuði. Auk NATO-ráðherra
koma hingað utanríkisráðherrar Rúss-
lands og fyrrum ríkja Austur-Evrópu.
Leiðtogar Evrópuarms NATO verða
að ræða það sín á milli hvort þeir séu
reiðubúnir að taka þátt í hernaðarað-
gerðum gegn Saddam Hussein eða
ekki. Þeir þurfa einnig að ákveða hvort
Evrópa eigi að verða virkt afl á nýrri
öld í baráttunni gegn alþjóðlegum
hryðjuverkaöflum rétt eins og þau
voru í baráttunni gegn heimsyfirráða-
stefnu kommúnismans á síðustu öld.
Slík ákvörðun myndi renna nýjum
styrkum stoðum undir framtíð Atlants-
hafsbandalagsins. Einnig virðist þurfa
að sætta ólík sjónarmið í Washington
gagnvart NATO og Evrópu. Samtímis
þarf að samhæfa sjónarmið Evrópu-
ríkja og Bandaríkjanna í öryggis- og
varnarmálum til framtíðar jafnt hvað
Evrópu og heiminn varðar.
Bandarísk stjórnvöld leggja áherslu
á að halda áfram því verkefni að færa
NATO meira í austur og ná sem flest-
um fyrrum Austur-Evrópuríkjum inn í
bandalagið. Bandaríkin, líkt og Evr-
ópuríki, leggja áherslu á það öryggis-
ins vegna að stofna þurfi sem fyrst
NATO-Rússlandsráðið til þess að
tryggja aðild Putíns, Rússlandsfor-
seta, að öllum öryggisverkefnum sem
framundan kunna að bíða í öðrum
heimsálfum. Þeir telja að með stofnun
slíks öryggisráðs megi tryggja betur
frið í álfunni, minnka líkur á frekari
stríðsátökum í Balkanríkjunum og
samhæfa aðgerðir gegn vaxandi ógn
alþjóðlegrar hryðjuverkastarfsemi í
heiminum.
Hvar stöndum við Íslendingar í öllu
þessu? Það er spurning sem stjórnvöld
þurfa að svara fyrr en seinna. Upphaf-
lega var varnarbandalagið Norður-Atl-
antshafsbandalag sem hafði það eitt á
stefnuskrá sinni að verja Vestur-Evr-
ópu og N-Atlantshafssvæðið gegn ógn
sovéska alræðisvaldsins á dögum kalda
stríðsins. Eftir endalok þess virðast
flest umræddra ríkja hafa gleymt þess-
ari mikilvægu staðreynd. Norður-Atl-
antshafssvæðið skiptir þau ekki lengur
máli og um leið skiptir
Ísland minna og minna
máli. Gleggsta merkið er
minnkandi áhugi í
Washington á framtíð
varnarliðsins hér á landi.
Þess sér engin merki að
íslenskir stjórnmála-
menn og ríkisstjórn taki
þessa þróun neitt sér-
saklega alvarlega. Það
er röng afstaða. Þetta
þýðir einfaldlega að
áhrif okkar minnka mun
meira en það sem er ör-
yggispólitískt hag-
kvæmt fyrir þjóðina.
Við höfðum á árum
áður talsverða vigt í
NATO sem kom sér vel
t.d. í landhelgisátökunum. Við höfum
ekki lengur þessa þungavigti í jafnrík-
um mæli og áður. Þungamiðja öryggis-
mála hefur færst í suðaustur – allt nið-
ur til Balkanlandanna og ríkjanna fyrir
botni Miðjarðarhafsins. Við ráðum
ekki þeirri þróun, en eigum samt að
vinna ötullega að því að minna á mik-
ilvægi N-Atlantshafssvæðisins jafnt
frá öryggis- og umhverfissjónarmið-
um. Það skapast gott tækifæri til þess
þegar utanríkisráðherrar NATO-ríkja,
Rússlands og annarra ríkja austur-
hluta Evrópu komu hingað til fundar.
Spurningin er nú hvort ríkisvaldið ætli
að nota sér þetta gullna tækifæri til að
hafa hagsmunaleg áhrif á sendinefnd-
irnar og fjölmiðlafólkið sem fylgja
þeim hingað? Eða ætla stjórnvöld að
láta það nægja að vera einvörðungu
gestgjafar? Á leiðtogafundinum í
Höfða 1986 notaði þáverandi ríkis-
stjórn sér tækifærið sem skapaðist til
þess að koma Íslandi á landakortið
meðal fjölskyldu þjóðanna svo eftir var
tekið.
Ég legg til að ríkisstjórnin beiti sér
fyrir því að hér verði haldin, fyrr en
síðar, ráðstefna um mikilvægi Norður-
Atlantshafssvæðisins í þessum efnum.
Til hennar verði boðið stjórnmála-
mönnum, fjölmiðlafólki, stjórnmála-
fræðingum og háskólafólki frá öllum
ríkjum sem liggja að Norður-Atlants-
hafinu að Rússlandi meðtöldu. Ráð-
stefnan á ekki að vera formleg heldur
opið málþing til að ræða horfur, þarfir
og væntingar svæðisins til framtíðar.
Ef við höldum ekki flagginu á lofti, ger-
ir enginn það fyrir okkur.
Að lokum vil ég svara minni eigin
upphafsspurningu. Já, Bandaríkin
þurfa á NATO og Evrópu að halda.
NATO-hluti Evrópu þarf enn meira á
Bandaríkjunum að halda því slíkir eru
yfirburðir þeirra í öryggis- og hernað-
artækni. Ísland þarf auk þess að eiga
greiðan aðgang að öllum þessum ríkj-
um bæði nú og í framtíðinni.
Þarf NATO á
Bandaríkjun-
um að halda?
Við höfðum á árum áður talsverða vigt í NATO sem
kom sér vel t.d. í landhelgisátökunum. Við höfum ekki
lengur þessa þungavigti í jafnríkum mæli og áður.
Þungamiðja öryggismála hefur færst í suðaustur – allt
niður til Balkanlandanna og ríkjanna fyrir botni Mið-
jarðarhafsins, segir Jón Hákon Magnússon. Við ráð-
um ekki þeirri þróun, en eigum samt að vinna ötullega
að því að minna á mikilvægi N-Atlantshafssvæðisins
jafnt frá öryggis- og umhverfissjónarmiðum.
Jón Hákon
Magnússon
Höfundur er formaður Samtaka um
vestræna samvinnu (SVS) og fram-
kvæmdastjóri ráðgjafarfyrirtækisins
KOM ehf. jonhakon@kom.is
heima-
ir betri
m. „En
l betra
yrir að
r neyð
fir. Við
t gegn
ðrum,“
inn eða
urfa að
m.k. að
tórauk-
a, betri
un lög-
amæra-
að var
ó svo að
egið úr
að
ðvaðir í
inn á
leiðinni
leið til
-landi í
m bæði
þátt í.
æstum
e. föls-
deildin
ð verða
n til að
öðvaðir
því að
ds síns.
fá hér
enn en
avíkur-
a þeim
mburð-
egur. Í
eflavík-
velli en
lærður
þeirra
ru ekki
taldir hafa nokkurn möguleika á að
hljóta hæli er fólk sem bersýnilega
er ekki flóttafólk, t.d. frá Eystra-
saltsríkjunum og Póllandi.
Bíða og sjá hvernig
einum gengur
Jón Pétur Jónsson, varðstjóri á
Keflavíkurflugvelli, segir að lög-
reglan eigi að geta á vísað á landa-
mærum frá fólki sem augljóslega er
að misnota hin mikilvægu mann-
réttindaákvæði sem hælisleitendur
njóta. „Með því að geta snúið fólki
við á landamærunum erum við að
loka fyrir flóðgátt sem við höfum
séð með því að kynna okkur ástand-
ið í nágrannalöndunum,“ segir
hann. Víðast á Vesturlöndum hafi
stjórnvöld miklar áhyggjur af
straumi svonefndra efnahagslegra
flóttamanna, fólks sem oftast er
ekki að flýja átakasvæði eða póli-
tískar ofsóknir, heldur er í leit að
betra lífi. Jón Pétur segir afar mik-
ilvægt að landamæraverðir geti
snúið fólki við á landamærunum sé
augljóst að það hefur ekki rétt á
hælismeðferð. Slíkt hafi mun meira
forvarnargildi en flestir geri sér al-
mennt grein fyrir. Þess séu dæmi
að tugir manna fylgist með því
hvort einum þeirra takist að kom-
ast inn fyrir landamæri ákveðins
ríkis og leita þar hælis. Takist hon-
um það fylgi hinir í kjölfarið. Hann
segir mjög mikilvægt að veikja ekki
heimildir lögreglu á landamærum
því þá sé hætta á að vandamálin
aukist og verði nánast óviðráðanleg
eins og raunin er á Írlandi. Írar eigi
í miklum vandræðum með fjölda
flóttamanna og ólöglega innflytj-
endur. Þannig hafi hælisleitendum
fjölgað úr nokkrum tugum árið
1992 í samtals 20.000 á síðustu
tveimur árum.
Í nýju frumvarpi til laga um eft-
irlit með útlendingum, sem lagt hef-
ur verið fram á Alþingi er ekki gert
ráð fyrir að heimilt sé að vísa þeim
frá á landamærunum sem sækja
um hæli, á grundvelli þess að fram-
burður þeirra um að þeir séu póli-
tískir flóttamenn teljist ósennileg-
ur. Eftir að frumvarpið tekur gildi
munu allir þeir sem óska eftir hæl-
ismeðferð á landamærum hljóta
slíka meðferð.
Hælismeðferð tekur að meðaltali
þrjá mánuði. Rauði krossinn sér um
uppihald hælisleitenda fyrstu þrjá
mánuðina sem þeir dvelja hér á
landi en eftir það tekur Útlendinga-
eftirlitið við kostnaði af framfærslu
hælisleitenda.
Að sögn Kristínar Völundardótt-
ur, lögfræðings hjá Útlendingaeft-
irlitinu, sóttu 52 útlendingar um
hæli hér á landi í fyrra. Engum
þeirra hefur verið veitt hæli og eru
44 farnir, annaðhvort af sjálfsdáð-
um (23) eða voru sendir úr landi.
Stór hluti þeirra er var sendur úr
landi á kostnað íslenska ríkisins fór
á grundvelli Dyflinarsamningisns
eða 14, en samningurinn kveður á
um að það Schengen-ríki er veitir
viðkomandi vegabréfsáritun eða
heimilar útlendingi komu inn á
Schengen-svæðið, beri ábyrgð á
meðferð hælisbeiðnar. Slíkt á
sjaldnast við um Ísland en frá gild-
istöku Dyflinarsamningsins í fyrra
hefur Ísland borið ábyrgð á þremur
hælisleitendum. Frá 1999 hefur
nokkrum einstaklingum sem óskað
hafa eftir hæli eftir að þeir koma til
landsins, verið veitt dvalarleyfi af
mannúðarástæðum en einum
manni hefur verið veitt hæli hér á
landi á grundvelli Flóttamanna-
samningsins. Það var á árinu 2000
þegar sautján ára piltur frá lýðveld-
inu Kongó í Afríku hlaut hér póli-
tískt hæli en sannað þótti að hann
hefði orðið fyrir ofsóknum þar.
a varir við straum ólöglegra innflytjenda og smygl á fólki
m
Morgunblaðið/Sverrir
Það er sjaldan svona mikill viðbúnaður í flugstöðinni á Keflavíkurflugvelli. Myndin er tekin þegar 19
Hells Angels-meðlimir voru stöðvaðir í Leifsstöð í vetur en þeim var öllum meinað um landvistarleyfi.
pu
da-
á
mi















@
@
@  @  @  @  @  @  @  @ 

@












     !"##
$%
 
"##
7! 1* * "A9'  !.*"
6/6;* :* !
B"*'! 1
*, 
* '<A&'  !.

C * ,,"
6. *# 
!"
6   

C? ! *A<
*
-
runarp@mbl.is
stigu við flóttmanna-
straumnum með því
að breyta löggjöf og
efla löggæslu.
Þetta hafi borið ár-
angur í fyrstu en
fljótlega hafi sprottið
upp glæpahópar sem
sérhæfðu sig í að
smygla fólki yfir
landamærin. Nú sé
svo komið að glæpa-
samtök um nánast
allan heim taki þátt í
að smygla fólki með
skipulögðum hætti til
Evrópu. Flestir koma frá þeim
löndum sem áður mynduðu Sovét-
ríkin og frá Afganistan, Pakistan,
Indlandi, Kína, Miðausturlöndum
og Vestur-Afríku.
Illa gengur að stöðva
smyglarana
Jóhann segir að stjórnvöldum
hafi gengið illa að stöðva þessa
glæpastarfsemi enda eru miklir
fjármunir í húfi fyrir smyglarana.
Jóhann nefnir sem dæmi að þýska
og ítalska lögreglan vissi með tals-
verðum fyrirvara af því að von
væri á skipi með ólöglega innflytj-
endur sem í lok mars lagðist upp
að Sikiley með um 930 manns um
borð. Ferðin hafði verið undirbúin
í rúmlega hálft ár og undir vernd
Hizbollah-skæruliðanna var skipið
fermt í í Sýrlandi. Þrátt fyrir til-
raunir stjórnvalda tókst ekki að
koma í veg fyrir að skipið kæmist
til Sikileyjar en farþegarnir hót-
uðu því m.a. að henda börnum sín-
um í sjóinn yrði ferð þess stöðvuð.
Talið er að smyglararnir hafi grætt
um 300 milljónir á athæfinu.
Jóhann segir að stjórnvöld í
V-Evrópu hafi á margan hátt verið
illa undirbúin þegar straumur
ólöglegra innflytjenda hófst fyrir
alvöru. Íslendingar hafi lítið orðið
varir við vandamálið vegna fjar-
lægðarinnar frá meginlandi Evr-
ópu. Það muni á hinn bóginn breyt-
ast og því verði að nota þann tíma
sem gefst skynsamlega og jafn-
framt draga lærdóm af því hvað
betur hefði mátt fara í löggjöf ná-
grannaríkja okkar.
gir að fjarlægðin veiti ekki sömu vernd og áður
ð að Ísland verði
ngastaðurinn
Jóhann R.
Benediktsson