Morgunblaðið - 05.04.2002, Blaðsíða 39

GREINARGERÐ
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. APRÍL 2002 39
ÞAR sem undirritaður og þau við-
fangsefni sem hann hefur fengist
við um nokkurra ára skeið hafa rat-
að í fjölmiðlaumræðu síðustu vikna
verður ekki undan því vikist að ég
tjái mig um helstu atriði málsins.
Fram til þessa hef ég frekar kosið
að láta verkin tala enda er í flestum
tilvikum um trúnaðarsamband að
ræða milli lögmanns og verkkaupa.
Gegnir þá einu hvort verkkaupinn
er Reykjavíkurborg, einkafyrirtæki
eða einstaklingur.
Ég hef kappkostað að sinna þeim
verkefnum sem mér hafa verið falin
af fagmennsku og trúnaði og geng-
ið þvert á þrönga pólitíska hags-
muni ef þeir hafa staðið í vegi fyrir
bestu niðurstöðu. Þannig hef ég
gefið mér að sú hagkvæmni í
rekstri veitufyrirtækja borgarinnar
sem náðist með sameiningu þeirra
skili sér á endanum til allra borg-
arbúa, hvar í flokki sem þeir
standa. Sama má segja um öflugri
og hagkvæmari almenningssam-
göngur. Því hlýt ég að harma að
þau hagræðingarstöf sem ég og
samstarfsmenn mínir höfum unnið í
þágu borgarinnar verði að pólitísku
bitbeini öllum til tjóns.
Undanfarið hafa aðallega tvö mál
mér tengd verið til umræðu í fjöl-
miðlum, annars vegar verktaka mín
eða minnar lögmannsstofu við
margháttuð rekstrartengd verkefni
hjá borginni og hins vegar máls-
meðferð og aðdragandi að því að öll
sveitarfélögin á höfuðborgarsvæð-
inu sömdu við mig að ég tæki að
mér á verktökuformi að stýra hinu
nýja byggðasamlagi um almenn-
ingssamgöngur til bráðabirgða
fyrstu mánuðina í rekstri þess.
Sérfræðiverkefni fyrir
Reykjavíkurborg
Á undanförnum sex árum hef ég
komið að mörgum rekstrartengdum
verkefnum hjá Reykjavíkurborg.
Má þar nefna:
 Skýrslu og tillögur um hugsan-
lega sölu borgarfyrirtækja.
 Sölu á Pípugerð Reykjavíkur hf.
 Stofnun Húsatrygginga Reykja-
víkur hf. og sölu á fyrirtækinu í
kjölfarið.
 Stofnun Malbikunarstöðvarinnar
Höfða hf. með sameiningu Mal-
bikunarstöðvar Reykjavíkur og
Grjótnáms Reykjavíkur.
 Sölu á öllum hlutabréfum
Reykjavíkurborgar í Skýrr hf.
 Stofnun Félagsbústaða hf. og yf-
irtöku félagsins á öllum leigu-
íbúðum borgarinnar.
 Athugun og tillögur varðandi
annan fasteignarekstur borgar-
innar.
 Sameiningu Hitaveitu Reykjavík-
ur og Rafmagnsveitu Reykjavík-
ur í Orkuveitu Reykjavíkur.
 Sameiningu Vatnsveitu Reykja-
víkur og Orkuveitu Reykjavíkur.
 Úttekt á almenningssamgöngum
á höfuðborgarsvæðinu og stofn-
un Strætó bs.
 Kaup Reykjavíkurborgar á fast-
eignum og aðstöðu Áburðarverk-
smiðjunnar í Gufunesi.
Auk mín hefur hópur manna
unnið að málum og má þar nefna
aðra lögfræðinga, viðskiptafræð-
inga, verkfræðinga, fasteignasala,
endurskoðendur og fleiri. Öll fram-
angreind verkefni hef ég unnið sem
verktaki og hafa greiðslur til mín
innifalið virðisaukaskatt, launa-
tengd gjöld og hlutdeild í rekstri
skrifstofu minnar. Ég hef því
hvorki verið launþegi hjá Reykja-
víkurborg né hjá Strætó bs. Ef
sanngirni er gætt ber að skoða
heildargreiðslur borgarinnar fyrir
framangreind verkefni í því ljósi að
þær dreifast á sex ára tímabil. En
hver getur beðið um sanngirni í
pólitískum hildarleik? Heildar-
greiðslur borgarinnar til allra
þeirra sem að framangreindum
verkum komu á sex ára tímabili
námu innan við 50 milljónum
króna.
Kostnaðurinn í heild hefur raun-
ar ekki sætt gagnrýni í þessari um-
ræðu enda er hann tiltölulega lágur
sé hann borinn saman við ýmis
önnur verkefni af sama toga. Enn
síður hefur árangur þessara verk-
efna verið í umræðunni. Þar virðast
allir á einu máli um að vel hafi til
tekist í hvívetna. Loks hefur verk-
lagið sjálft ekki verið gagnrýnt. Því
hefur aldrei verið haldið fram að
réttur þeirra mörg hundruð starfs-
manna sem átt hafa í hlut hafi verið
fyrir borð borinn.
Nei, það er aðallega tvennt sem
hefur verið gagnrýnt; annars vegar
að óþarfi hafi verið að kaupa um-
rædda sérfræðiþjónustu þar sem
embættismenn borgarinnar hefðu
sem best getað leyst verkefnin af
hendi án kostnaðarauka fyrir borg-
ina og svo hitt að undiritaður hafi
verið í meintri áskrift af sérfræði-
verkefnum. Lítum nánar á þetta.
Vannýttir embættismenn?
Hér eru sérkennileg rök að baki.
Því er haldið fram að starfsmenn
Ráðhússins hefðu getað leyst öll
framangreind verkefni án kostnað-
arauka fyrir borgina. Af þessu ætti
ég að hafa stórar áhyggjur sem
skattgreiðandi í Reykjavík. Þetta
myndi þýða að hluti opinberra
embættismanna hafi setið með
hendur í skauti árum saman. Bágt
á ég með að trúa því. Að öðru leyti
kemur mér málið ekki við því það
tíðkast almennt ekki að verktaki
svari verkbeiðni með þeim orðum
að verkbeiðandi geti sem best leyst
þetta sjálfur. Slíkt væri dónaskap-
ur. Þessi aðfinnsla hlýtur því að
snúa alfarið að borginni. Að auki
hljómar það sem ný sannindi að op-
inber þjónusta sé ókeypis. Stað-
reyndin er að embættismaður í
hærri kantinum getur kostað um
níu milljónir króna á ári með öllu
sem honum fylgir; launatengdum
gjöldum og starfsaðstöðu. Það gera
54 milljónir króna – fyrir einn
mann – á sex árum. Leiðréttið mig,
vísir menn, fari ég með rangt mál.
Og hvers vegna fer ríkið þá leið að
kaupa sérfræðiráðgjöf fyrir hundr-
uð milljóna króna á ári hverju með
öll ráðuneyti full af sérfræðingum?
Ef til vill er skýringuna að finna í
slagorðinu ,, Báknið burt“. Ekki
ætti að þurfa að tíunda hér hag-
ræðið af því að verkefnaráða menn
frekar en æviráða – allra síst fyrir
þeim sem sett hafa fram þessa
gagnrýni.
Forgangur til verkefna?
Það hefur verið gert tortryggi-
legt að mér hafi verið falin ofan-
greind verkefni síðustu sex árin.
Hvorki er mér kunnugt um að það
sé ósiðlegt né beinlínis bannað að
skipta við hvern ráðgjafa oftar en
einu sinni. Enn síður þekki ég til
reglna sem banna ráðgjafa að taka
að sér fleiri en eitt verkefni fyrir
sama verkkaupa. Regla reynslunn-
ar segir okkur þvert á móti að falli
okkur vara eða þjónusta vel þá
veljum við hana aftur.
Ég hygg að þess finnist fjölmörg
dæmi að ráðgjafa sé falið hvert
stórverkefnið á fætur öðru af op-
inberum aðilum og fyrir töluvert
hærri upphæðir en hér um ræðir
án þess að það sé gert tortryggi-
legt. Nægir hér að benda á verk-
fræðistofur en þær vinna gjarnan
langtímum saman fyrir sama verk-
kaupann í nýjum og nýjum verk-
efnum og stundum mörgum verk-
efnum samtímis. Slíkt er eðlilegt ef
árangur er góður og endurgjald
með sanngjörnum hætti. Hvers
vegna leitað er til mín aftur og aft-
ur er spurning sem aðrir en ég
þurfa að svara. Hugsanlega er
ástæðan sú að ég hef lagt mig fram
um að vinna að öllum málum í víð-
tækri sátt og þá sérstaklega við
starfsmenn viðkomandi fyrirtækja,
sem ég hef kappkostað að eiga sem
best samskipti við. Fyrir öll þau
ánægjulegu kynni og samstarf er
ég þakklátur. Eitt er víst að ég hef
ekki beðið um þessi verkefni enda
hef ég verið svo lánsamur að hafa
nóg fyrir mig að leggja þau 18 ár
sem ég hef rekið lögmannsstofu og
hef hvorki þurft á ölmusu að halda
úr hendi Reykjavíkurborgar eða
annarra.
Strætó bs.
Um hvað snýst hið svokallaða
„Strætómál“? Ég er ekki viss um
að allir geri sér grein fyrir því, ekki
síst eftir að farið var að ræða
,,Strætómálið“ sem hliðstæðu við
,,Landssímamálið“.
Strætómálið snýst bara um eitt
atriði: Stjórnarmönnum Strætó
virðist hafa verið ókunnugt um efn-
isatriði samnings sem sveitarfélög-
in sjö sem eru eigendur byggða-
samlagsins gerðu við mig áður en
stjórnin var fullskipuð um það að
ég yrði starfandi stjórnarformaður
í upphafi starfseminnar þar til
framkvæmdastjóri yrði ráðinn að
félaginu. Annað var það nú ekki.
Auðvitað er hægt að fjalla enda-
laust um einstök atriði málsins;
hver var réttur viðsemjandi, hvern-
ig umboði verkkaupa var háttað,
hvort og þá hverjum hafi borið að
upplýsa stjórnina, hvort ég var
tímabundinn framkvæmdastjóri eða
starfandi stjórnarformaður o.s.frv.
En lítum nú á staðreyndir málsins.
Ekkert ólögmætt
Í kjölfarið á vinnu minni að út-
tekt á almenningssamgöngum á
höfuðborgarsvæðinu og undirbún-
ingi að stofnun byggðasamlags fóru
fulltrúar eigenda þess á leit við mig
að ég stýrði hinu nýja fyrirtæki
fyrstu mánuðina eftir stofnun þess.
Þetta var sama fólkið og ég hafði
starfað með nánast daglega að und-
irbúningi stofnunar fyrirtækisins.
Undirbúningsnefndina skipuðu
fulltrúar allra sveitarfélaganna. Ég
starfaði sem verkefnisstjóri þess-
arar nefndar. Fyrir nefndinni fór
Helga Jónsdóttir borgarritari en
Halldór Árnason, fulltrúi Hafnar-
fjarðarbæjar, var þar einnig at-
kvæðamikill enda fulltrúi stórs
bæjarfélags. Þau tvö sömdu við mig
fyrir hönd eigendanna um ofan-
greint bráðabirgðafyrirkomulag.
Ekki veit ég hvernig formlegu um-
boði þeirra var háttað en geri ráð
fyrir að það hafi verið fullnægjandi.
Samningur var undirritaður við
mig 10. maí 2001 en þann dag fékk
Strætó bs. kennitölu. Samningurinn
átti sér þó lengri aðdraganda eða
allt frá því að undirbúningsvinnu að
stofnun félagsins lauk. Ég kallaði
saman fyrsta stjórnarfund 14. maí
enda þótt stjórn væri þá ekki full-
skipuð. Mér fannst rétt að hefjast
þegar handa og ærin vinna var
framundan.
Það er því alrangt sem haldið
hefur verið fram að reynt hafi verið
að ,,hespa samningum af“ til að
geta smeygt honum framhjá stjórn-
inni. Á fyrsta fundi var rætt um
væntanlega ráðningu framkvæmda-
stjóra og annarra yfirmanna. Jafn-
framt gerði ég grein fyrir því að ég
hefði fallist á að sinna áfram verk-
stjórn sameiningarinnar þar til
framkvæmdastjóri gæti hafið störf.
Ekki var rætt frekar um aðkomu
mína, hvorki spurt frekar né upp-
lýst af minni hálfu enda löngu frá-
gengið milli mín og eigenda að
þessi háttur skyldi hafður á. Nóg
var að gera þessar fyrstu vikur og
mánuði annað en að fara ofan í
saumana á því sem þegar var frá-
gengið.
Til hins er og að líta að samning-
urinn sem slíkur er auðvitað ekki
formlegt afskiptaefni stjórnarinnar
þar sem hann var þegar frágeng-
inn. Þá er það einnig misskilningur
að samningurinn hafi þarfnast ein-
hvers konar staðfestingar stjórn-
arinnar. Þess þurfti ekki með þar
sem ekki var verið að ráða fram-
kvæmdastjóra heldur einungis að
semja um störf stjórnarformanns
,,vegna vinnuframlags umfram
hefðbundna stjórnarformennsku á
fyrstu mánuðum byggðasamlagins“
eins og segir orðrétt í samningnum.
Ég hafði í störfum mínum hvorki
framkvæmdastjóratitil né kjör – ég
var einfaldlega starfandi stjórnar-
formaður. Samningurinn sjálfur var
verksamningur en ekki vinnusamn-
ingur. Á því er auðvitað allur mun-
ur og ég held að gera verði þá
kröfu til þeirra sem bjóða sig fram
til þátttöku í stjórnmálum að þeir
viti muninn á þessu tvennu. Hina
get ég upplýst um að reikna má
með að 30–50% að hámarki af út-
seldri vinnu í tilviki eins og hér um
ræðir séu laun viðkomandi starfs-
manns. Það er því rangt að klifa á
því í sífellu að ég hafi haft 800.000
krónur á mánuði í laun þegar
reyndin er sú að um útselda vinnu
er að ræða.
Meintar
hliðstæður
Þótt mér sé þvert um geð að
rifja upp Símamálið svokallaða er
það óhjákvæmilegt samhengisins
vegna þar sem ákveðnir aðilar hafa
reynt að setja samasemmerki á
milli þessara tveggja mála. Ef mig
misminnir ekki voru fjölmargir
þættir til umfjöllunar í svokölluðu
„Símamáli“. Nægir þar að nefna
ráðningu og kjör framkvæmda-
stjóra og meintan trúnaðarbrest og
starfslok hans í kjölfarið og marg-
háttaðar smærri aðfinnslur um
meinta misnotkun framkvæmda-
stjóra og stjórnarformanns á að-
stöðu sinni. Hjá Landssímanum var
einnig um að ræða tvo fram-
kvæmdastjóra á fullum launum
samtímis án vinnuskyldu og þriðja
framkvæmdastjórann verkefnaráð-
inn á útseldu gjaldi, um tvær millj-
ónir á mánuði. Þá var um að ræða
söluferli á ráðandi hlut sem gekk
ekki upp og söluferli til einstak-
linga sem gekk til baka þar sem
endurgreiða þurfti fjölda hluthafa.
Um var að ræða háan ráðgjafar-
kostnað, líklega um 160 milljónir
króna og þar af greiðslur til eins
ráðgjafa að fjárhæð 80–90 milljónir
króna. Sami ráðgjafi þiggur
greiðslurnar nú fyrir tímabundna
framkvæmdastjórn. Loks var um
að ræða ráðgjafasamning ráðherra
við stjórnarformann án vitundar
sitjandi stjórnar og var þess samn-
ings heldur ekki getið í sölulýsingu
fyrirtækisins.
Ég þekki ekki til hjá Símanum
og vil því ekki kveða upp neina
dóma um hvað þar raunverulega
gerðist og hvers vegna. Enn síður
vil ég dæma einstaka menn sem
þar komu að, þeir hafa sjálfsagt all-
ir viljað vel.
En hverjar gætu svo verið meint-
ar hliðstæður „Símamálsins“ og
hins svokallaða „Strætómáls“. Ég
kem ekki auga á neitt nema það að
gerðir voru samningar við stjórn-
arformenn beggja fyrirtækjanna.
Samningarnir voru þó í eðli sínu af-
ar ólíkir og fyrirtækin einnig. Ann-
ars vegar var um að ræða ráðgjaf-
arsamning sem aðaleigandi
hlutafélags gerði við stjórnarfor-
mann án þess að stjórn væri um
það kunnugt. Hins vegar var um að
ræða samning sem allir eigendur
byggðasamlags gerðu við verðandi
stjórnarformann samlagsins áður
en stjórn var skipuð um að hann
tæki að sér að vera ,,starfandi
stjórnarformaður“ um tiltekinn
tíma.
Ég get fullyrt að hvað mig varð-
ar og viðsemjendur mína var frá-
leitt um neina leynd að ræða. Hins
vegar kann að hafa verið skortur á
upplýsingagjöf innbyrðis milli eig-
enda og verður nú varla bætt úr
því úr þessu, sama hversu menn
hamast, enda sjálfur samningurinn
löngu útrunninn.
Þótt ég sé almennt tregur til að
taka afstöðu án þess að þekkja vel
til málavaxta, get ég ekki annað en
látið það eftir mér að hafa á því af-
dráttarlausa skoðun að það sé ald-
eilis fráleitt að nefna fyrrnefnd tvö
fyrirtæki sem nokkra hliðstæðu um
eitt eða neitt á grunni svo hæpins
snertiflatar milli málanna tveggja.
Niðurlag
Ég held því miður að staðreyndir
skipti litlu máli í þeim málum sem
ég hef gert hér að umtalsefni.
Löngu áður en ,,leynisamningur-
inn“, sem engin leynd hvíldi þó yfir,
kom upp voru ákveðnir aðilar byrj-
aðir að miða á mig og gera mig tor-
tryggilegan í þeirri von að þar
mætti finna hliðstæðu við ýmis mál
sem verið hafa óþægileg í þjóð-
málaumræðunni að undanförnu.
Þegar hliðstæðan reyndist ekki fyr-
ir hendi var hún búin til. Dettur
manni þá óneitanlega í hug sagan
af Richard Nixon sem þótti á sinni
tíð umgangast sannleikann nokkuð
frjálslega. Þegar aðstoðarmenn
hans gerðu við það athugasemd á
hann að hafa sagt hin fleygu orð:
,,Let them deny it“. Sem betur fer
held ég að flestir fjölmiðlamenn og
almenningur séu löngu búin að sjá í
gegnum þá froðu og þann skít sem
ég hef mátt þola undanfarið. Mér
er það því þvert um geð að lengja
þessa undarlegu, tilhæfulausu og
særandi umræðu þó nauðsyn beri
til að bera af sér sakir.
Eins og það er uppörvandi þegar
æskan iðar af fjöri og þrótti og
metnaði til góðra verka, þá er það
jafn sorglegt þegar ungir og kapps-
fullir menn sjást ekki fyrir og halda
að þeim sé allt leyfilegt ef þeir
verma sæti á framboðslistum fyrir
kosningar. Það er hrapallegur mis-
skilningur að framboð gefi þeim
skotleyfi á hvern sem er. Áður en
menn vita af eru þeir sjálfir sokkn-
ir upp að eyrum í eigin skít. Ég vil
trúa því að mannorðsmorðið á mér
hafi misheppnast, kannski af því að
menn skutu langt yfir markið.
Menn skyldu gera sér grein fyrir
því að orðum fylgir ábyrgð – líka í
kosningabaráttu. Það gengur auð-
vitað ekki að hægt sé rakalaust að
ásaka menn um sjálftöku á al-
mannafé og skort á fagmennsku.
Lítill vafi leikur á því að hægt væri
að knésetja slík lítilmenni í meið-
yrðamáli og satt best að segja hef
ég hugleitt það nokkuð. Niðurstaða
mín í augnablikinu er hins vegar sú
að láta kjurt liggja. Í refsirétti er
að finna hina gullvægu ævafornu
grunnreglu að sakborningur skuli
njóta vafans þar sem það á við, „in
dubio pro reo“ eins og hún heitir
upp á latínu. Ég hef ákveðið að láta
viðkomandi njóta vafans hvort um
afsakanlegan barnaskap og kjána-
gang er að ræða eða þaulhugsaða
meingerð.
Greinargerð frá Skúla Bjarnasyni, lögmanni og stjórnarformanni Strætó bs.
Orðum fylgir
ábyrgð – líka í
kosningabaráttu