Morgunblaðið - 25.04.2002, Blaðsíða 46

MINNINGAR
46 FIMMTUDAGUR 25. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í
dag er ekki glatt í döprum
hjörtum, því ofbeldinu
linnir ekki í Palestínu;
þegar sérhver röng
ákvörðun er tekin,
ákvörðun sem leiðir til þjáningar
og dauða einstaklinga, vex kvölin.
Frið er ekki hægt að semja um
á fundi, þar er aðeins samið um
vopnahlé. Hægt er að taka skyndi-
ákvörðun um stríð, en ekki um
frið. Hugtakið er viðamikið og fel-
ur í sér tilfinningar og dyggðir.
Friður er mennska, sem flestallir
óbreyttir borgarar vilja rækta
með sér. En á meðan kvalaþorst-
anum er ekki svalað, leitar hjartað
að svari, raun-
verulegu svari
handa mann-
kyninu.
Stríð og
friður er líkt
og skriðdreki
og nýfætt barn. Stríðið er ná-
kvæm áætlun en friðurinn er ára-
tugi að vaxa og þroskast, hann
kemur ekki í sviphendingu og
hann skellur ekki á. Eftir glæpina
í Palestínu núna er varla hægt að
búast við friði fyrr en sú kynslóð,
sem þar er enn ófædd, kemst til
þroska/valda, og vopnahlé hefur
staðið yfir í áratugi. Hún getur til-
kynnt: „Vopnahléi er aflétt, og
friður ríkir.“
Líkt og það er hægt að ala upp
hermenn og þjálfa þá til hernaðar
er hægt að leggja stund á frið með
uppeldi og þjálfun, og kenna hann
í skólum. Allir vita að vonin býr í
börnunum, en hversu skært skín
sú von, til dæmis í Palestínu?
Hversu oft þarf að segja full-
orðnum að eyðileggja ekki fram-
tíðina fyrir næstu kynslóð?
Höfundur eins og Tahar Ben
Jelloun hefur oftlega velt fyrir sér
hvernig hann geti bjargað heim-
inum, en rekið sig á að fullorðnir
eru eins og sebrahestar, rend-
urnar mást ekki af í þvotti. Hann
ákvað því að ræða við börnin sjálf
og skrifaði bókina Kynþátta-
fordómar, hvað er það pabbi?
(MM, 2002) sem er samtalsbók við
dóttur hans.
Jelloun skrifaði: „Ég gekk út
frá þeirri meginreglu að baráttan
gegn kynþáttahatri hefjist með
menntuninni. Það er hægt að
mennta börn, ekki fullorðna.“
(Bls. 8.) „Hinsvegar er barn enn
tilbúið að hlusta, enn opið fyrir því
að læra og mótast …“ (71.)
Ég held að hann hafi rétt fyrir
sér, og tel að allar þjóðir þurfi að
líta í eigin barm og spyrja sig í al-
vöru: „Hvaða (fræðslu)efni styður
friðinn? Hvað dyggðir og tilfinn-
ingar þarf að rækta. Hvaða þætti
þarf að leggja áherslu á í uppeldi
barna?“ Þær þurfa svo að gæta
þess að eyða almannafé ekki í
hernað heldur menntun.
Ég þekki hluta af svarinu, og
það þekkja sennilega flestir aðrir,
og um það hefur annar höfundur
skrifað sem einnig fann sig knú-
inn, þrátt fyrir doktorsgráðuna, til
að skrifa texta handa börnum.
Líkt og Jelloun átti hann í alvar-
legum samræðum við barnið sitt.
Fernando Savater skrifaði bókina
Siðfræði handa Amador (Sið-
fræðistofnun/Háskólaútgáfan.
2000), en Amador er sonur hans,
þá 15 ára. Bókin varð metsölubók
eins og bók Jellouns, og jafnt lesin
af fullorðnum sem börnum. Svarið
finnst í sjöunda kaflanum og í heiti
hans: „Settu þig í spor annarra.“
Savater segir syni sínum að fátt
muni koma honum betur í lífinu en
hæfileikinn til að setja sig í spor
annarra (bls. 144–145):
„Þegar ég segi þér að skoða
hagsmuni þína í ljósi hagsmuna
annarra á ég við að hagsmunir
þínir eru ekki einkaeign þín, líkt
og þú byggir einn í heiminum inn-
an um eintómar vofur og drauga,
heldur setja þeir þig í samband við
raunveruleika annarra ein-
staklinga sem eru ekki síður raun-
verulegir en þú sjálfur. Allir hugs-
anlegir hagsmunir þínir eru þess
vegna afstæðir (afstæðir við hags-
muni annarra, við aðstæðurnar
hverju sinni, við lög og siði þess
samfélags sem þú býrð í) að einum
undanskildum, sem eru þeir einu
sem geta talist algildir: að vera
maður innan um aðra menn og
sýna mannlega framkomu og
þiggja hana í staðinn frá öðrum.
Sá er grundvöllur hins „góða
lífs“.“
Að læra að setja sig í spor ann-
arra krefst þess að rækta
ákveðnar tilfinningar með börn-
um, t.d. samkennd eða að finna til
með öðrum, einnig að rækta
ákveðnar dyggðir eins og réttlæti
gagnvart öðrum. Að setja sig í
spor annarra er að gera tilraun til
að skilja þá innan frá. Friðsemdin
sem skapast milli fólks sem lærir
þetta er ekki háð vopnahléi, held-
ur djúpum samskiptum.
Að skikka menn til vopnahlés er
ekki friður, að fljúga nokkrum
sinnum yfir hafið til að fara á fund
er ekki friðarferli. Friður er ára-
löng menntun frá barnæsku til
manndómsára, þannig uppeldi
verðskuldar heitið: friðarferli.
Hugmyndin um frið er ekki
draumur, heldur veruleiki sem er
forsenda betra lífs á jörðinni, og
hugmyndin um að læra að setja
sig í spor annarra er iðkuð. Í
menntaáætlun ESB eru nem-
endur og kennarar hvattir til að
vinna saman og ferðast milli
landa, einnig hjá Norðurlanda-
ráði. Hugmyndin er m.a. að skapa
samkennd milli ólíkra ein-
staklinga.
Aðferðin er einnig notuð í frið-
arferlinu á Kýpur, milli tyrkneska
og gríska hlutans, m.a. með hjálp
Bandaríkjamanna: Nemendur
fara á milli og vinna saman verk-
efni. Sú kynslóð getur lifað sam-
hent á eyjunni. Sameinuðu þjóð-
irnar vinna líka að þessu með
ýmsum hætti. Allir vita að þessi
aðferð virkar, of fáir beita henni í
raun. Savater: „Þegar ég kem
fram við náungann eins og óvinur
hans, eyk ég líkurnar á því að
hann gerist skilyrðislaust óvinur
minn á móti; og auk þess spilli ég
tækifæri mínu til að ávinna mér
vináttu hans, eða að halda henni ef
svo færi að hann vildi bjóða mér
hana að fyrra bragði.“ (133.)
Hvers vegna fara grimmir ráða-
menn þjóða ekki eftir þessu?
Vonin í
börnunum
… allar þjóðir þurfi að líta í eigin barm
og spyrja sig í alvöru: „Hvaða (fræðslu)
efni styður friðinn? Hvaða dyggðir og
tilfinningar þarf að rækta? Hvaða þætti
þarf að leggja áherslu á í uppeldi
barna?“ Svörin eru til.
VIÐHORF
Eftir Gunnar
Hersvein
guhe@mbl.is
✝ Halla Guð-mundsdóttir
fæddist í Eyði-Sand-
vík í Flóa 16. júlí
1906. Hún lést í
hjúkrunarheimilinu
Skjóli 16. apríl síð-
astliðinn. Halla var
yngst átta systkina
er upp komust. For-
eldrar hennar voru
hjónin Guðmundur
Einarsson bóndi í
Eyði-Sandvík, f. 6.
október 1857, d. 19.
október 1946, og
kona hans (15. nóvember 1884)
Sesselja Jónsdóttir, f. 7. nóvem-
ber 1862, d. 13. nóvember 1913.
Hinn 19. október 1930 giftist
Halla Magnúsi Haraldssyni frá
Hrafnkelsstöðum í Hrunamanna-
hreppi, bifreiðastjóra, f. 5. októ-
ber 1899, d. 7. apríl 1935. Halla
og Magnús eignuðust þrjú börn
og eru þau: 1) Guðrún, f. 29. júlí
1931, maki Guðmundur Bjarna-
son. Eiga þau þrjú
börn og átta barna-
börn. 2) Haraldur, f.
21. september 1933,
maki Hjördís Hann-
esdóttir. Á hann
fjögur börn og fjög-
ur barnabörn. 3)
Magnús, f. 2. mars
1935, maki Dóra
Ágústsdóttir. Á
hann fimm börn og
tíu barnabörn.
Magnús og Halla
byrjuðu búskap
sinn í Reykjavík en
við lát hans árið 1935 fluttist
Halla með börn sín austur í
Hrunamannahrepp. Er börnin
stálpuðust fór hún að vinna við
garðyrkjustörf og starfaði við
það uns hún flytur til Reykjavík-
ur árið 1957. Í Reykjavík starf-
aði hún, fram yfir sjötugs aldur,
í þvottahúsi Landakotsspítala.
Útför Höllu fór fram frá Ás-
kirkju 24. apríl.
Hún amma er dáin. Ósjálfrátt reik-
ar hugurinn til baka og minningar
flögra um hugann. Lítil stelpa í heim-
sókn hjá ömmu í Vinaminni, litla hús-
inu sem vinir og ættingjar hjálpuðust
að við að reisa þegar amma stóð uppi
29 ára ekkja með þrjú börn. Auðvitað
er sól og sumar og við leiðumst langa
leið til að sækja mjólk að Hellisholt-
um. Önnur heimsókn, kannski um
vetur og við förum niður að bakkan-
um með ruður handa krumma. Hann
bíður og krunkar, ekki fyrsta matar-
gjöfin. „Guð launar fyrir hrafninn,“
segir amma og í kjölfarið fylgja sögur
um krumma og beint samband hans
við guð. Alltaf síðan er krummi frið-
aður og á allt gott skilið. Litla stelpan
orðin eldri og á að byrja í gaggó í
Reykjavík, fær að vera hjá ömmu sem
er flutt frá Vinaminni á Sólvallagöt-
una. Það er stundum erfitt að vera
unglingur og foreldrar og aðrir full-
orðnir afskaplega þröngsýnir. Amma
hnussar yfir unglingastælunum, bros-
ir og hristir höfuðið þegar pilsin eru
orðin líkari belti en flík. Umhyggjan
ekki alltaf vel þegin. Saumaklúbbur
hjá 14 ára bekkjarsystrum, dyrabjöll-
unni hringt um ellefuleytið, amma
komin. „Ég vildi ekki að þú labbaðir
ein í myrkrinu yfir Landakotstúnið.“
Áberandi var mikið og sterkt sam-
band ömmu og systkina hennar sem
bjuggu í nágrenninu. Allt að því dag-
legar heimsóknir og spjall yfir kaffi-
bolla settu svip sinn á árin þrjú sem
ég bjó hjá ömmu. Hjá Jóni og Þóru
ömmusystur var þessi forláta
grammófónn. Meðan amma og Þóra
tístu yfir gömlum minningum yfir
kaffibolla, sátum við Jón og spiluðum
plötur. Ekki var tónlistarsmekkurinn
alltaf sá sami en djassplöturnar voru
samt ótrúlega oft settar á fóninn.
Árin líða hratt, litla stelpan orðin
fullorðin, farin að búa á Snæfellsnes-
inu. Fyrsta langömmubarnið, seinna
tvíburarnir sem komu ömmu ekki á
óvart. „Ég var búin að sjá tvö ljós,“
sagði hún bara þegar hún fékk frétt-
irnar. Ótölulegur fjöldi af sokkum og
vettlingum handa langömmubörnun-
um og lopasokkum á bóndann barst í
sveitina því amma vissi að aldrei er of
mikið til af slíku. Grunaði líka sem var
að sokkaprjón væri ekki sterka hliðin
hjá nöfnu sinni.
Verst þegar litla örverpið kom í
heiminn að geta ekki lengur prjónað,
en þá var heilsan farin að gefa sig.
Síðustu árin voru ömmu erfið, hug-
urinn farinn að reika og ekki alltaf
auðvelt að muna hver var hvað. Alltaf
var umhyggjan samt sú sama og síð-
astu samfundum lauk með hefð-
bundnum hætti. „Þú hringir í mömmu
þína þegar þú ert komin vestur og
lætur vita að ferðin hafi gengið vel.“
Elsku amma, takk fyrir samfylgd-
ina. Þú þarft ekki að hringja, ég veit
að lokaferðin þín hefur gengið vel.
Halla.
HALLA
GUÐMUNDSDÓTTIR
Þegar ég frétti and-
lát Sigurðar B. Har-
aldssonar rifjaðist upp
fyrir mér þegar ég, ásamt 30 öðrum
strákum, settist á skólabekk í Fisk-
vinnsluskólanum haustið 1971. Al-
þingi hafði þá nokkru áður sam-
þykkt lög um fiskvinnsluskóla og
hafði Sigurður unnið að undirbún-
ingi að stofnun skólans. Þetta krafð-
ist mikillar vinnu og skipulagningar,
enda var alveg byrjað frá grunni.
Það vantaði húsnæði, námsefni og
starfslið, sem sagt næstum allt
nemaviljann, sem Sigurður hafði í
SIGURÐUR B.
HARALDSSON
✝ Sigurður B. Har-aldsson fæddist
á Syðra-Rauðamel í
Hnappadalssýslu 9.
maí 1930. Hann lést
á Hrafnistu í Hafn-
arfirði 13. apríl síð-
astliðinn. Útför Sig-
urðar var gerð frá
Seltjarnarneskirkju
fimmtudaginn 18.
apríl.
ríkum mæli. Svona
skóli hafði ekki verið til
á Íslandi áður, fisk-
matsmenn höfðu, ein-
ungis farið á 3ja vikna
námskeið og fengið þá
sín réttindi. Ákveðið
hafði verið að hafa
þetta nýja nám allt að 5
ár, bæði verklegt og
bóklegt, þetta var því
algert risaskref frá því
sem áður hafði tíðkast.
Þar fyrir utan var við
hálfgerða fordóma að
eiga, þar sem margir
töldu óþarfa að láta menn sitja á
skólabekk í mörg ár til að læra eitt-
hvað um fisk, en svona var viðhorfið
nú á þeim tíma.
Sigurður heltaði lengstum hluta
starfsævi sinnar málefnum Fisk-
vinnsluskólans, eða frá stofnun hans,
þegar hann var ráðinn skólastjóri og
þar til hann lét af störfum fyrir
nokkrum árum og get ég fullyrt að
skólinn átti hug hans allan. Eins og
fyrr segir var þetta brautryðjenda-
starf sem Sigurður gegndi, þar sem
byggja þurfti alla starfsemi frá
grunni, krafðist þetta mikillar elju
og útsjónarsemi og íkiskerfið
kannski ekki það auðveldasta að
eiga við. Allt mjakaðist þetta þó
hægt og örugglega og mikið var Sig-
urður ánægður þegar hann og skóla-
nefndin voru búin að fá grænt ljós
hjá fjárveitingavaldinu til að byggja
nýtt skólahúsnæði frá grunni. Þetta
nýja hús gjörbreytti allri aðstöðu
fyrir nemendur og starfslið skólans.
Eins og áður sagði kynntist ég
Sigurði fyrst fyrir rúmum 30 árum
eða þegar ég settist á skólabekk hjá
honum. Um það bil 8 árum síðar réði
Sigurður mig sem kennara við skól-
ann og starfaði ég með honum í
mörg ár. Almenningi og betri yfir-
mann var vart hægt að hugsa sér,
alltaf kátur og hress og alltaf tilbú-
inn að hlusta eða aðstoða varðandi
kennsluna.
Ég vil að lokum þakka Sigurði B.
Haraldssyni fyrir samstarfið í gegn-
um tíðina og einnig fyrir hönd okkar
fyrsta árgangs Fiskvinnsluskólans,
þakkir fyrir kennslu og leiðsögn árin
okkar í skólanum. Ég votta Kristínu
eiginkonu hans, Friðbirni og Har-
aldi sonum hans mína dýpstu samúð.
Blessuð sé minning Sigurðar.
Lárus Björnsson.
„Kvartaðu ekki yfir
eymd heimsins, farðu
heldur og bættu úr
henn,“ eru fleyg orð
höfð eftir E. Holme.
Þessi orð finnst mér lýsa best
þeirri Sólrúnu Þorgeirsdóttur sem
ég kynntist árið 1983 er hún gekk
til liðs við okkur félagana í JC
Árbæ. Hún var alltaf brosandi,
SÓLRÚN
ÞORGEIRSDÓTTIR
✝ Sólrún Þorgeirs-dóttir fæddist á
Patreksfirði 28. des-
ember 1945. Hún
varð bráðkvödd á
heimili sínu, Trönu-
hjalla 17 í Kópavogi,
12. apríl síðastliðinn
og var útför hennar
gerð frá Háteigs-
kirkju 23. apríl.
alltaf jákvæð á hverju
sem gekk og alltaf
tilbúin að hjálpa til við
það sem þurfti að
gera. Undirrituð var
svo lánsöm að fá að
kynnast Sólrúnu örlít-
ið betur en margir
aðrir félaganna þegar
við og fleiri stelpur
mynduðum stjórn fé-
lagsins árið 1985-86.
Hún var sá varaforseti
sem hafði umsjón með
skemmtinefnd meðal
annars og það var
stoltur varaforseti sem, ásamt
skemmtinefndinni sinni, veitti
verðlaunum viðtöku á Landsþingi
hreyfingarinnar vorið 1986.
Eins og gengur í lífinu er ekkert
eilíft, eins er í JC þar sem fé-
lagarnir eru á aldrinum 18 til 40
ára, en fertugsafmælinu fagnaði
Sólrún einmitt þennan vetur.
Við félagarnir reyndum að halda
hópinn þótt við legðum niður félag-
ið okkar árið 1991. Það gekk fyrst í
stað en svo lagðist það af líka. Eft-
ir það hittumst við nokkrum sinn-
um á förnum vegi og urðu þá fagn-
aðarfundir í hvert sinn, spurt
frétta um persónulega hagi og líð-
an, alltaf geislaði af Sólrúnu og
aldrei kvartaði hún þótt stundum
blési á móti. Hún lifði og vann
samkvæmt upphafsorðum þessa
greinarkorns.
Það er afar fallegt þarna fyrir
handan, sagði Thomas Edison á
banasænginni. Það er gott að trúa
því og vita af Sólrúnu í fallegu um-
hverfi þar sem hún er nú og vita að
það er engu að kvíða vitandi af
henni í móttökunefndinni.
Börnum Sólrúnar, öðrum ætt-
ingjum hennar og vinum votta ég
innilega samúð.
Fyrir hönd félaganna í JC Árbæ,
Katrín Yngvadóttir.