Morgunblaðið - 25.04.2002, Blaðsíða 60

UMRÆÐAN
60 FIMMTUDAGUR 25. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
STEINUNN Jóhannesdóttir
skrifar grein hér í blaðið í gær,
þar sem hún enn heldur því fram,
að rangur hafi verið sýknudómur
Hæstaréttar Íslands frá október
1999, þar sem faðir var sýknaður
af ákæru um að hafa misnotað
dóttur sína. Steinunn telur greini-
lega að maðurinn hafi verið sekur
um það sem hann var ákærður
fyrir, þrátt fyrir að dómstóllinn
hafi sýknað hann.
Nú er málinu svo háttað, að
Steinunn Jóhannesdóttir var ekki
vitni að þeim afbrotum sem mann-
inum voru gefin að sök. Hún var
ekki einu sinni viðstödd réttar-
höld í málinu. Þau tóku langan
tíma. Þar voru lögð fram skjöl og
fjöldi manna yfirheyrður. Þar
voru fluttar málflutningsræður
sem tóku nokkrar klukkustundir í
flutningi. En Steinunn veit samt. Í
málum á þessu sviði háttar oft svo
til að ekki er til að dreifa neinum
raunverulegum sönnunargögnum
um þau brot sem kært er fyrir. Sá
sem kærir ber fram sakir. Sá
kærði neitar. Svona háttaði í mál-
inu sem hér um ræðir. Enginn gat
því vitað með vissu hvort nokkur
brot hafi yfirleitt verið framin.
Nema Steinunn. Hún veit.
Það er afar sérkennilegt hug-
arfar sem býr því að baki að geta
skrifað í blöð, eftir að maður hefur
verið sýknaður fyrir dómi af
ákæru um refsiverða háttsemi, til
að halda því fram að maðurinn sé
sekur þó að hann hafi verið sýkn-
aður. Sá sem slíkt gerir þjáist ekki
af neinni minnimáttarkennd.
Raunar hlýtur hann að telja sig
fara með guðlegt vald, því hann
sér eitthvað sem aðrir sjá ekki.
Kannski Steinunn telji sig fara
með guðlegt vald. Kannski vonast
hún til að tekinn verði upp átrún-
aður á hana og gerð af henni lík-
neski í fyllingu tímans. Á fótstall-
inn verður sjálfsagt skráð:
„Steinunn Jóhannesdóttir dýr-
lingur var uppi á Íslandi á 20.–21.
öldinni. Hún sá það sem aðrir sáu
ekki.“
Ég vona Steinunnar vegna að
guðlegir eiginleikar hennar haldi
ekki fyrir henni vöku á nóttunni.
En Steinunn veit
Höfundur er hæstarétt-
arlögmaður.
Jón Steinar Gunnlaugsson
Á ÞESSU ári er
þess minnst að tíu ár
eru liðin frá Heimsráð-
stefnu Sameinuðu
þjóðanna um umhverfi
og þróun í Ríó, þar
sem grunnurinn var
lagður að mikilvægum
sáttmálum og nýrri
nálgun í umhverfis-
vernd. Af þessu tilefni
verður haldinn leið-
togafundur í Jóhann-
esarborg í Suður-Afr-
íku, þar sem farið
verður yfir árangurinn
frá Ríó og markaðar
megináherslur í starfi
að umhverfisvernd og
þróun efnahags og velferðar í heim-
inum næsta áratuginn.
Í tilefni þess að Dagur umhverf-
isins á Íslandi er haldinn hátíðlegur
í dag, 25. apríl, í fjórða sinn, er ekki
úr vegi að skoða stöðu umhverfis-
verndar á heimsvísu í ljósi Jóhann-
esarborgar-fundarins og hvað Ís-
land hefur fram að færa í þeirri
umræðu.
Fátækt veldur
umhverfisspjöllum
Því er oft haldið fram að iðnríkin
beri mesta ábyrgð á þeim umhverf-
isvanda sem blasir við. Þetta er rétt,
því það eru iðnríkin sem hafa brennt
mestu jarðefnaeldsneyti sem veldur
aukningu á koltvíoxíði í andrúms-
loftinu og hefur losað mest af óson-
eyðandi efnum út í andrúmsloftið,
svo dæmi séu tekin.
Það leiðir þó ekki endilega af
þessu að auðsæld jafngildi umhverf-
isvanda. Það er ekkert sem segir að
ekki sé hægt að byggja upp öflugt
efnahagslíf og almenna velsæld án
þess að vinna óbætanleg spjöll á
náttúrunni með mengun og óhóf-
legri auðlindanotkun. Auðlegð er
ekki vandinn, heldur græðgi, sóun
og fyrirhyggjuleysi. Eftir að ríkari
þjóðir heims fóru að taka umhverf-
ismálin fastari tökum upp úr 1970
hefur náðst verulegur árangur á
mörgum sviðum.
Baráttan gegn fátækt er eitt
brýnasta verkefni mannkyns nú.
Hún tengist baráttunni fyrir um-
hverfisvernd, friði og mannréttind-
um, auk þess að vera grundvallar-
markmið í sjálfu sér. Það má færa
fyrir því rök að fátækt sé helsta um-
hverfisvandamál mannkynsins. Fólk
sem lifir í örbirgð hefur enga völ
þegar kemur að því að vernda um-
hverfið. Það verður að rífa hrís til
eldiviðar þótt slíkt geti stuðlað að
jarðvegseyðingu og það spyr ekki
hvort leiðin til að lifa af sé sjálfbær
eða skapi vanda fyrir þá sem síðar
koma.
Fátækt í brennidepli
í Jóhannesarborg
Á leiðtogafundinum í Jóhannesar-
borg á að leggja línurnar um hver
séu forgangsverkefni á sviði sjálf-
bærrar þróunar í heiminum næsta
áratuginn. Með því er átt við hvern-
ig best er að auka velferð mannkyns
og minnka fátækt án þess að skaða
umhverfið eða ganga um of á þau
náttúrugæði sem komandi kynslóðir
eiga að njóta og þurfa að nýta.
Baráttan gegn fátækt verður í
brennidepli, en auk þess verður lögð
áhersla á sjálfbæra nýtingu náttúru-
gæða og vistvænni framleiðslu- og
neysluhætti. Athygli vekur að mál-
efni hafsins hafa fengið aukið vægi í
undirbúningsferlinum,
en þrátt fyrir að þar
hafi margt áunnist á
þeim áratug sem liðinn
er frá Ríó-ráðstefnunni
hefur baráttan gegn
mengun hafsins og
verndun vistkerfis þess
ekki fengið sömu at-
hygli og t.d. loftslags-
málin eða verndun og
nýting skóga.
Áherslur okkar á
hreinleika hafsins
Viðfangsefni Jóhann-
esarborgar-fundarins
er býsna viðamikið og
spyrja má hvað Íslend-
ingar geti lagt þar af mörkum. Í
undirbúningi fundarins í Jóhannes-
arborg höfum við Íslendingar eink-
um lagt áherslu á tvo málaflokka,
varnir gegn mengun hafsins og
orkumál. Í þessum málum búa Ís-
lendingar yfir hvað mestri reynslu,
sem hægt er að miðla öðrum.
Ísland hefur um langt skeið lagt
áherslu á málefni hafsins og upp-
byggingu sjávarútvegs til að skjóta
stoðum undir efnahag og velferð í
þróunarríkjunum. Ísland hefur lagt
til í undirbúningi Jóhannesarborg-
ar-fundarins að alþjóðastofnanir og
einstök ríki leggi aukna áherslu á
uppbyggingu sjálfbærs sjávarút-
vegs í viðleitni við að draga úr fá-
tækt og hungri. Höfin eru matar-
kista, sem hægt er að nýta betur, og
miklu skiptir að byggt sé á bestu fá-
anlegri reynslu til þess að tryggja
að sjávarútvegur í fátækum ríkjum
sé byggður upp á þann hátt að hann
tryggi fæðuöryggi og atvinnu til
frambúðar. Íslendingar geta miðlað
af reynslu sinni hvað þetta varðar,
sem eina sjálfstæða ríkið sem bygg-
ir efnahag sinn að mestu leyti á fisk-
veiðum. Hins vegar er mengun hafs-
ins mjög víða vaxandi vandamál sem
veldur auknum heilbrigðisvanda-
málum og ógnar lífríki hafsins. Ís-
land mun því sem fyrr leggja
áherslu á forgangsaðgerðir ríkja til
að sporna við mengun hafsins á leið-
togafundinum í Jóhannesarborg.
Þriðjungar mannkyns
án rafmagns
Ísland hefur einnig lagt áherslu á
orkumál í undirbúningi leiðtoga-
fundarins. Nú hefur nær þriðjungur
mannkyns ekki aðgang að rafmagni
og nýtir til orku einkum eldivið,
hrís, hálm og tað. Þetta er ein helsta
hindrunin í vegi þess að losna úr fá-
tækt. Það er þó ýmsum annmörkum
háð að rafvæða fátækari byggðir
heimsins með þeirri tækni sem nú
er langmest nýtt til orkuframleiðslu,
þ.e. með bruna kola, olíu og annarra
jarðefnaeldsneyta. Vandinn væri
miklu betur leystur með því að
framleiða rafmagn með endurnýjan-
legum orkulindum, s.s. jarðgufu eða
fallvötnum, þar sem þess er kostur.
Íslendingar hafa um langt skeið
haldið úti Jarðhitaskóla Sameinuðu
þjóðanna og aðstoðað við uppbygg-
ingu jarðvarmavirkjana víða um
heim. Sá flöskuháls sem helst stend-
ur í vegi fyrir frekari nýtingu meng-
unarlausra orkulinda er ekki að sá
kostur sé of dýr, heldur skortur á
aðgengi að tækni og þjálfuðu fólki til
að nýta auðlindirnar. Íslensk stjórn-
völd leggja því áherslu á að átak á
sviði rafvæðingar í fátækari ríkjum
heims taki þetta inn í myndina og að
reynt verði að nýta umhverfisvæna
kosti fremur en aðra til að framleiða
orku.
Við eigum að miðla af okkar dýr-
mætu og á stundum dýrkeyptu
reynslu á þeim sviðum sem við
þekkjum best. Íslendingar hafa í
sinni þróunaraðstoð lagt áherslu á
hjálp til sjálfshjálpar og þá áherslu
ber að efla í alþjóðlegu samstarfi um
umhverfi og þróun næsta áratuginn.
Leiðtogafundurinn í Jóhannesar-
borg í haust á að vera okkur Íslend-
ingum hvatning til þess að efla og
skýra áherslur okkar í því starfi og
miðla öðrum þjóðum enn betur af
reynslu okkar og þekkingu á þeim
sviðum þar sem við höfum náð hvað
mestum árangri.
Fátækt er alvarlegasta
umhverfisvandamálið
Siv
Friðleifsdóttir
Umhverfismál
Í vörnum gegn mengun
hafsins og orkumálum,
segir Siv Friðleifs-
dóttir, búa Íslendingar
yfir hvað mestri
reynslu sem hægt er að
miðla öðrum.
Höfundur er umhverfisráðherra.
MIG langar að ræða
um umhverfismál og
ég viðurkenni fúslega
að kappaksturinn var
aðallega til að ná at-
hygli. Er kappakstur
umhverfismál? Já,
vissulega. Kappakstur
nýtir landsvæði, orku-
gjafa, málma og aðrar
auðlindir. Það sama
geri ég í daglegu lífi
mínu. Ég stunda
reyndar ekki kapp-
akstur en ég vil gjarn-
an að lífshættir mínir
séu í góðri sátt við um-
hverfið og ég efast ekki
um að kappaksturs-
menn vilja að áhugamál þeirra sé
það líka.
Daglegt líf
Í daglegu lífi þarf ég að borða og
til þess kaupi ég matvæli. Þau hafa
verið ræktuð, unnin, flutt milli staða
og seld. Ég vil að allt þetta sé gert
þannig að sparlega sé farið með auð-
lindir sem afkomendur mínir þurfa
að geta notað líka. Ég bý í raðhúsi
og á fatnað, húsgögn og ýmis tæki.
Ég treysti því að byggingin og fram-
leiðsla tækjanna sé þannig að hún
spilli umhverfinu sem minnst. Öll at-
vinnu og tómstundastarfsemi nýtir
líka orku og ýmsar auðlindir sem ég
vil að verði fyrir hendi eftir að ég hef
lokið jarðvist minni.
Við Íslendingar segjum að við eig-
um besta drykkjarvatn sem til er. Ef
við pössum að halda vatnsöflunar-
svæðum ómenguðum og óröskuðum
munum við halda áfram að eiga
besta vatnið. Það er hinsvegar alltof
auðvelt að spilla þessum auðlindum
þannig að afkomendurnir muni ekki
eiga þetta góða vatn.
Í stuttu máli vona ég að lífshættir
mínir spilli ekki möguleikum kom-
andi kynslóða til að lifa, starfa og
eiga góðar tómstundir. Hugtakið
sjálfbær þróun er notað um þetta.
Kappakstur
Er kappakstur sjálfbær? Senni-
lega ekki að öllu leyti. Þó held ég að
landið sem hugsanleg kappaksturs-
braut er á sé þannig að hægt sé að
nýta það fyrir eitthvað annað í fram-
tíðinni. Það fer þó eftir því hvernig
er gengið um landið. Ef við kapp-
akstursmenn pössum að láta ekki
mengandi efni niður í
jarðveginn og röskum
landinu sem minnst þá
er auðvelt að breyta
því úr kappaksturs-
svæði í svæði undir
eitthvað annað. Að
þessu leyti er kapp-
akstur nærri því sjálf-
bær. Athugið að ég er
ekki að tala um að
kappakstursbrautin sé
lögð á ósnortið land.
Allir kannast við að
akstursíþróttir taka við
landi sem hætt er að
nýta, þ.e. efnisnámur
og önnur slík svæði.
Ég vil fara varlega í að
leggja sífellt stærri ósnortin svæði
undir starfsemi mannanna.
Sjálfbær
kappakstur?
Er kappakstur sjálfbær að öllu
leyti? Ég efast um það. Ökutæki eru
yfirleitt knúin með olíuvörum, bens-
íni eða slíku. Við bruna þeirra mynd-
ast koldíoxíð og það fer út í loftið.
Þetta gerist auðvitað í öllum venju-
legum ökutækjum, skipum og flug-
vélum. Gallinn við þetta koldíoxíð er
að það safnast fyrir í loftinu, það er
mælt reglulega og ekki er deilt um
það. Vissulega er kolefnið í bensín-
inu upprunnið úr loftinu, ævafornir
þörungar tóku það inn í sig og end-
uðu sem jarðlög og umbreyttust í
olíu.
Því miður erum við líklega að
dæla olíunni hraðar upp úr jörðinni
en hún myndast. Þess vegna safnast
koldíoxíð saman í loftinu. Þarna er
kappaksturinn ekki sjálfbær. Ég vil
samgöngutæki sem ekki nota þessa
orkugjafa. Ég er viss um að kapp-
akstursmenn vilja það líka. Ef akst-
ursíþróttamenn stuðla að því að
áhorfendur nýti ökutækin vel eða
noti almenningsvagna þegar þeir
koma að horfa á keppni munar lík-
lega ekki svo mikið um koldíoxíðið
frá kappaksturstækjunum. Við vilj-
um geta endurunnið málmana í
ónýtum ökutækjum þannig að af-
komendur okkar geti notið spenn-
unnar og ánægjunnar líka.
Lokaorð
Auðvitað gildir þetta ekki bara
um kappakstur. Allt okkar líf bygg-
ist á orku og á því að nýta auðlindir.
Sjálfbær lífsstíll felur það í sér að
við nýtum umhverfið allt þannig að
komandi kynslóðir eigi þess kost
líka.
Stefnuskrá Vinstrihreyfingarinn-
ar græns framboðs er byggð á þess-
um grundvelli. Ég vil búa í samfélagi
sem stefnir að sem næst sjálfbæru
mannlífi og setur þá stefnu í önd-
vegi. Ég vil búa í heilbrigðu sam-
félagi sem stefnir til framtíðar.
Er kappakstur
umhverfismál?
Jóhannes
Árnason
Akureyri
Sjálfbær lífsstíll felur
það í sér, segir Jóhann-
es Árnason, að við nýt-
um umhverfið allt þann-
ig að komandi kynslóðir
eigi þess kost líka.
Höfundur er líffræðingur og skipar
fjórða sæti U-lista Vinstrihreyfing-
arinnar græns framboðs á Akureyri.
Gjafavara – matar- og kaffistell .
All ir verðflokkar.
- Gæðavara
Heimsfrægir hönnuðir
m.a. Gianni Versace.
VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.