Morgunblaðið - 21.06.2002, Blaðsíða 26

LISTIR
26 FÖSTUDAGUR 21. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ er ekki oft sem okkur Ís-
lendingum gefst tækifæri til að
hlýða á lifandi úrvalsflutning á
ljóðum eftir liðinn úr-
valshöfund á borð við
hinn bandaríska Walt
Whitman. En til slíks
upplesturs var boðið í
Kaffileikhúsinu síðast-
liðið þriðjudagskvöld
og þáðu margir boðið,
þrátt fyrir að utan-
dyra skartaði sumar-
kvöldið sínu fegursta
á heitasta degi sem
mælst hefur á landinu
í rúmlega öld.
Flytjandinn, Bruce
Noll, bandarískur há-
skólaprófessor, er
mikill og einlægur
aðdáandi ljóða Whit-
mans. Hann hefur um árabil
ferðast um Bandaríkin með dag-
skrá sem hann kallar „Pure Grass“
og hann hefur sett saman úr ljóð-
um Whitmans sem birtust undir
nafninu Leaves of Grass í ýmsum
útgáfum á árabilinu 1855-1892.
Ljóðaflutningur Nolls í Kaffileik-
húsinu var hins vegar fyrsti flutn-
ingur hans utan Bandaríkjanna.
Walt Whitman (1819-1892) er án
efa eitt merkasta ljóðskáld Banda-
ríkjanna, ef ekki það merkasta
(sumir vilja láta hann deila því
sæti með Emily Dickinson, en tvö
ólíkari skáld er varla hægt að
finna). Hann braut blað í banda-
rískri ljóðahefð og hlaut í fyrstu
litlar þakkir fyrir. Hann fór óhefð-
bundnar leiðir í ljóðsköpun sinni
og skeytti lítt um formreglur; ljóð
hans eru löng, frásagnarkennd og
forminu má líkja við kröftugt
flæði. Þá þóttu yrkisefni Whitmans
byltingarkennd, hann orti um
manneskjuna, líkama hennar og
sál í órjúfanlegu sam-
bandi við náttúruna, á
hátt sem hneykslaði
margan sómakæran
borgann; ekki síst
fóru ljóð hans um lík-
amann og unaðssemd-
ir hans fyrir brjóstið
á lesendum. Ljóðmál
Whitmans er framar
öðru erótískt og ber
vitni um ölvaða lífs-
gleði ljóðmælandans
sem varla er hægt að
komast hjá að hrífast
af.
„Fagurfræði“ Whit-
mans eru í raun afar
einföld; hann vildi
tengja sig sig beint við lesandann
án allra fagurfræðilegra hindrana:
„Sá sem nálgast ljóðin mín sem
bókmenntalegan leik, eða tilraun
til slíks leiks, eitthvað sem stefnir í
átt til listar eða fagurfræði, mun
ekki komast í samband við þau,“
skrifar hann á einum stað. Hann
vildi „samsamast“ lesandanum,
væri þess nokkur kostur, og per-
sónufornöfnin „ég“ og „þú“ eru sí-
fellt til staðar í ljóðmálinu og bera
vitni um þrá skáldsins eftir milli-
liðalausu sambandi við lesendur
sína. Whitman lýsti skáldinu sem
sjáanda og sem „hinum eina full-
komna elskhuga alheimsins“, og
þess vegna ber því skylda til að
miðla upplifun sinni á heiminum til
fólksins.
Bruce Noll tekur mið af þessari
ósk skáldsins um náið samband
ljóðmælanda og lesanda í upplestri
sínum. Hann leggur ríka áherslu á
að ná sambandi við áheyrendur
með því að horfast í augu við þá,
hvern og einn, með því að snerta
þá (jafnt líkamlega sem andlega)
um leið og hann fer með ljóðin af
öryggi þess sem hefur tekið þau
sér að hjarta. Flutningur Nolls
tekur rúma klukkustund og var
hrífandi í tilgerðarleysi sínu og
einlægni. Dagskráin er, eins og áð-
ur sagði, sett saman úr ljóðum og
ljóðabrotum úr hinum mismunandi
útgáfum af Leaves of Grass, m.a.
er þar að finna hluta af hinum
þekkta ljóðabálki Whitmans Song
of Myself, svo og ljóðið I Sing the
Body Electric.
Þessi stund í Kaffileikhúsinu var
vel þess virði að fórna fyrir hana
veðurblíðunni. Bruce Noll mun
endurtaka upplestur sinn á Vest-
urfarasetrinu á Hofsósi einhvern
næstu daga og hvet ég norðan-
menn til þess að láta hann ekki
fram hjá sér fara. Að lokum má
minna á að Sigurður A. Magn-
ússon þýddi ljóðabálkinn „Söng-
urinn um sjálfan mig“ í heild sinni
og kom hann út hjá bókaforlaginu
Bjarti árið 1994 (fyrirsögnin hér
að ofan er tekin úr þýðingu Sig-
urðar). Sú útgáfa mun vera löngu
uppseld og því ástæða til þess að
hvetja Bjartsmenn til að endur-
útgefa þetta frábæra verk sem
fyrst.
„Ég er skáld Holdsins og
ég er skáld Sálarinnar“
LJÓÐALESTUR
Kaffileikhúsið
Höfundur: Walt Whitman. Flytjandi:
Bruce Noll. Kaffileikhúsið 11. júní.
Pure Grass
Soffía Auður Birgisdóttir
Bruce Noll
Í SÝNINGARSAL Íslenskrar
grafíkur, Tryggvagötu 17, opn-
ar á morgun, laugardag, sýning
sex nýútskrifaðra myndlistar-
manna frá Listaháskóla Ís-
lands.
Í fréttatilkynningu segir að
hér sé á ferðinni heimsfrum-
sýning á verkum gerðum með
nýrri tegund grafískrar aðferð-
ar sem byggist á gömlum
merg.
Sýningin hefst klukkan
15.00, en að henni standa þau
Davíð Örn Halldórsson, Elísa-
bet Stefánsdótttir, Margrét R.
Ómarsdóttir, Ólafur Ingibergs-
son, Sævar Jóhannesson og
Valdimar Harðarson Steffen-
sen, ásamt Sírni H. Einarssyni
og lærimeistara þeirra, Rík-
harði Valtingojer.
Sýningin verður opin dag-
lega frá kl. 14–18 og lýkur 7.
júlí.
Ný aðferð
í grafík
FRAMLAG Listasafns Sigur-
jóns Ólafssonar til Listahátíðar í
Reykjavík er frísklegt í ár. Þema
sýningarinnar er konan og yfir-
skriftin er Konan - maddamma,
kerling, fröken, frú ... Fléttað er
saman verkum Sigurjóns frá 50
ára tímabili og nýjum ljóðum eftir
11 skáldkonur á ýmsum aldri en
þeim var hverri fyrir sig úthlutað
einni höggmynd til að vinna með.
Við innganginn er gestum látinn
í té geislaspilari og höfuðtól og
þannig er hægt að ganga á milli
höggmyndanna 11, virða þær fyrir
sér hverja af annarri og hlusta um
leið á ljóðin sem urðu til hjá skáld-
unum.Maður kemst ekki hjá því að
spyrja sig hvort að héðan í frá
verði ljóðin órjúfanlegur hluti af
þessum styttum, hvort að þær
verði samar aftur.
Skáldkonurnar fara hver sína
leið að verkunum. Sumar nota titil
verkanna sem titil ljóðs, aðrar búa
til ný heiti. Guðrún Eva Mínvervu-
dóttir fer þá leið að tengja saman
tíma og rúm og vísar í atburð sem
gerðist sama ár og styttan var
gerð, 1950. Nokkrar skáldkonurn-
ar nálgast stytturnar með því að
fjalla um efniviðinn og tala t.d. um
æðarnar í timbrinu og uppruna
efnisins. Þá er efnið persónugert
eins og Ingibjörg Haraldsdóttir
gerir þegar hún talar um aðskilnað
trésins við hin trén í skóginum í
verkinu Kona/Tré og Sigubjörg
Þrastardóttir ræðir um ferðalag
og framhaldslíf efnisins þegar hún
setur sig í hlutverk barnsins í
myndinni Móðir og barn. Tréð fer
úr skóginum, í sjóinn, rekur á land
og í hendur listamannsins sem
mótar út því styttu. En alltaf
fylgjast að móðir og barn. Skáld-
unum verður tíðrætt um sjóinn og
vísa þá í rekavið og staðsetningu
vinnustofu listamannsins við sjáv-
arsíðuna. Þá er líka ort beint út
frá titli styttna eins og Elísabet
Jökulsdóttir gerir í verkinu Kona í
spegli og setur sig þar í spor kon-
unnar sem horfir í spegilinn.
Það er skemmst frá því að segja
að sýningin er afar vönduð og
snyrtilega saman sett. Að tefla
saman skáldkonunum og verkum
Sigurjóns er góð hugmynd og með
því að vinna með einfalt þema og
nálgast það með skýrum hætti
næst oft mikill og góður árangur.
Það er jafnframt styrkur sýning-
arinnar hvað hvert verk fær gott
pláss og þannig tækifæri til að
njóta sín.
Vegna þess hve ævistarf Sig-
urjóns er fjölbreytt og yfirgrips-
mikið opnast nær óendanlegir
möguleikar á mismunandi tegund-
um spennandi sýninga, eins og
þessi sýning er dæmi um. Högg-
myndir Sigurjóns geta sífellt kom-
ið manni á óvart og hver þeirra
býr yfir sérstakri sögu eins og
sannast á því hve auðveldlega
myndirnar hafa blásið anda í
brjóst skáldanna.
Sýningarskrá og geisladiskur
með upplestri skáldanna á ljóðum
sínum er vandaður og safninu til
sóma. Það er verðmætt að fá að
heyra skáldin sjálf lesa ljóð sín og
diskurinn ásamt meðfylgjandi
bæklingi mun lifa sjálfstætt eftir
að sýningu lýkur.
Það sést hér hvað myndlistin og
ljóðlistin eru tengdar listgreinar
og hve stóra sagnaveröld þær geta
opnað þegar þær leggjast á eitt.
Morgunblaðið/Jim Smart
Nokkrar konumyndir Sigurjóns Ólafssonar.
Ort til
kvenna
MYNDLIST
Höggmyndir og ljóð
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar. Opið alla
daga nema mánudaga frá kl. 14-17. Til
30. júní.
SIGURJÓN ÓLAFSSON OG
11 SKÁLDKONUR
Þóroddur Bjarnason
TILEFNI sýningar Jóns Reyk-
dal er þrjátíu ára starfsferill sem
listamaðurinn á að baki. Í því sam-
bandi má segja
að tíminn sé
harla fljótur að
líða. Framan af
tengdist nafn
Jóns öðru
fremur grafíkl-
ist en segja má
að áttundi ára-
tugurinn hafi
verið gósentíð
þrykklistarinn-
ar. Misminni
mig ekki sýndi
Jón ekki mál-
verk fyrr en í
byrjun níunda
áratugarins, og
voru myndir
hans þá tölu-
vert í anda táknsæisstefnunnar; á
nokkurs konar nýsymbólskum nót-
um.
Mikið vatn er runnið til sjávar
og eftir stendur miklu einfaldari
myndheimur sem saman stendur
af uppstillingum, eða kyrralífi, og
módelstúdíum. Í öllum þessum
myndum, ríflega þrem tugum,
gætir mikillar birtu og notalegs
andrúmslofts. Þar ræður franski
sjarminn ríkjum, laus við allan
þann fráhrindandi ljótleika og
óyndi sem einkennir krefjandi og
spurula samtímalist.
Það er greinilegt að Jón hefur
varpað frá sér flestum þeim vanda
sem fylgir því að leita nýstárlegra
– og ef til vill óvinsælla – leiða, en
valið þess í stað hinn breiða veg
viðtekinna lausna sem ekki þarf að
fylgja úr hlaði með miklum útskýr-
ingum. Það þýðir ekki að verk
hans séu léleg eða viðvaningslega
gerð; öðru nær. Jón býr yfir mik-
illi reynslu og lipurri tækni, sem
oft kemur fram í leiftrandi birtu-
skilum og snöfurlegum töktum,
einkum þegar vatnslitirnir eiga í
hlut.
Hitt er synd hve Jón virðist hafa
takmarkaða trú á þeirri tegund
myndlistar sem hann setur fram í
sýningunni hjá Ófeigi, því hann
leggur lítið á sig til að leita eigin
lausna innan hennar. Auðvelt hefði
verið að horfa til Degas, Vuillard
eða Bonnard, svo dæmi séu tekin,
og skoða hvernig þeir fylltu mynd-
ir sínar sólríkum lystisemdum án
þess að fórna fyrir það persónu-
legum töktum. Listin er nú eitt
sinn leit, en ekki stefnumót við
fundið fé. Því er bara að bíða og
sjá til hvort Jón greiðir ekki úr
þessum vanda eins og öðrum sem
hann hefur mætt á annars giftu-
ríkum þriggja tuga listferli.
Halldór Björn Runólfsson
Sólríkar myndir
MYNDLIST
Listhús Ófeigs, Skólavörðustíg
Til 26. júní. Opið á verslunartíma.
MÁLVERK & VATNSLITAMYNDIR
JÓN REYKDAL
Morgunblaðið/Arnaldur
Frá sýningu Jóns Reykdal í Listhúsi Ófeigs.
UM ÞESSAR mundir dveljast sex
reykvískir myndlistarmenn á Borg-
arfirði eystra og vinna að verkum
fyrir sýningu sem verður opnuð þar
á laugardag kl. 15.00. Sýningin ber
heitið „Artwatchinghouse“, en
listamennirnir sem að henni standa
eru: Arnfinnur Amazeen, Baldur
Geir Bragason, Bryndís Erla
Hjálmarsdóttir, Elín Helena
Evertsdóttir, Markús Þór Andr-
ésson og Þuríður Sigurðardóttir.
Sýningin verður í gamla frysti-
húsinu en á sama tíma fer fram
opnun á sögusýningu um tengsl
Kjarvals við bæinn, en Kjarval, líkt
og listamennirnir sex, starfaði mik-
ið í Borgarfirði og sótti sér, að því
er segir í tilkynningu, innblástur í
umhverfið og fólkið á staðnum.
Sama viðfangsefni mun verða í
aðalhlutverki á sýningunni „Art-
watchinghouse“.
Aðstandendur sýningarinnar
luku námi frá LHÍvorið 2001. Sýn-
ingin stendur fram á haust.
Listamenn
í frystihúsi