Morgunblaðið - 21.06.2002, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. JÚNÍ 2002 31
em hefur
fullfrísku
hafi ein-
mjög ein-
r þeir eru.
infaldlega
ða og öðr-
ni eða eiga
ðjuþjálfar
ð það sem
má segja
að fá fólk
em ögrun
kki ógn.“
fyrir áfalli
hluti sem
ustið er í
Með því að
kast á við
ð þeir geti
á lífi sínu
Sjálf er hún að vinna að rannsókn
sem byggist á reynslu fólks sem
hefur átt við erfiða geðsjúkdóma að
stríða en hefur náð bata og segist
hún vera að leita að fólki sem sé
tilbúið til að miðla af reynslu sinni.
„Ég held nefnilega að við getum
nýtt reynslu þeirra miklu meira en
við gerum. Ef ég mætti ráða, þá
myndu til dæmis þeir sem átt hafa
við geðræn vandamál að stríða,
koma að því að ákveða hvaða rann-
sóknir eru gerðar á því sviði.“
Sjónvarpsþáttur sem segir
heilmikið um mannskepnuna
Hinn almenni Íslendingur hefur
að nokkru leyti misst stjórn á lífi
sínu með því að þurfa alltaf að vera
endalaust að kaupa, að mati Ebbu.
Hún segir Íslendinga mjög ginn-
keypta fyrir skyndilausnum. „Þessi
endalausa neysla okkar, að þurfa að
eiga nýjasta jeppann og flottustu
græjurnar, er liður í að kaupa sér
sjálfsmynd og er skyndilausn sem
virkar ekki því hún kemur ekki inn-
an frá.“ Hún bendir á að iðjuþjálfar
séu sérfræðingar í því hvernig lífs-
stíll getur haft jákvæð eða neikvæð
áhrif á heilsu.
Ebba segir svokallað raunveru-
leikasjónvarp, sem byggist á því að
hópi fólks er komið fyrir á eyðieyju
þar sem það á svo að bjarga sér,
geta sagt okkur heilmikið um
mannskepnuna. „Þegar þangað er
komið hrynja allar gerviþarfirnar
og í ljós kemur hvað það er sem
raunverulega skiptir máli eins og
fæði, húsaskjól, fjölskylda og vinir
og góð heilsa. Mér finnst að allir
stjórnmálamenn ættu að taka þátt í
svona þætti og kynnast slíkum að-
stæðum, þá myndu þeir fá miklu
betri sýn á hvað er mikilvægast fyr-
ir fólk.“
Þurfum atvinnumögu-
leika fyrir alla
Ebba bendir á að iðjuþjálfun
gangi mikið út á að einbeita sér að
styrkleika hverrar manneskju í
stað þess að einblína á sjúkdóma og
veikleika. Hún hafi einmitt eitt sinn
heyrt sögu af yfirlækni á sjúkrahúsi
sem vildi helst ekki ráða iðjuþjálfa
til starfa, þetta væri nú spítali en
ekki skemmtistaður. „Margir vilja
eingöngu tengja sjúkrahús við eitt-
hvað alvarlegt en við vitum hvað
húmor, kímni og hlátur hafa mikinn
lækningamátt. Með þetta í huga
þarf að forgangsraða miklu meira á
sjúkrahúsum, þannig væri hægt að
örva bata.“
Hún telur örorkubætur einnig í
sumum tilvikum geta orkað tvímæl-
is, einhvers konar atvinna eigi að
vera til fyrir alla. „Vandamál fólks
leysast ekki eingöngu með fjár-
hagsaðstoð. Allir verða að finna að
þeir séu einhvers virði í samfélag-
inu. Við verðum einfaldlega að
bjóða upp á miklu fleiri og fjöl-
breyttari atvinnumöguleika þar
sem allir geta fundið vinnu eða hlut-
verk við sitt hæfi,“ segir Ebba að
lokum.
áskólann á Akureyri síðastliðin fimm ár
r hafa
gamátt
Morgunblaðið/Arnaldur
ttir, forstöðumaður iðjujálfunar á geðdeild
úkrahúss, kennir iðjuþjálfun við Háskólann á
hún segir vera upplagðan háskólabæ.
bryndiss@mbl.is
NN Sig-
er einn af
mönnum á
iðjuþjálfa-
gn. Hann
og heilsu-
si m.a. við
lék einnig
rð Íslands-
rra, þar til
m er hann
Þetta eru
boltinn er
ólk er oft
yrir að ég
er kvenna-
með þetta
hópnum.“
um í hug að
Ævintýra-
etta og líka
gið er fjöl-
gt hægt að
synlegt að
ina. „Okk-
fleiri karl-
ð inn í fag-
ta er mikil
fið og þær
m í þjálfun
ið þurfum
breyta því.
g til góða.“
eð
þörf
jú ár á
nn þar eini
karlinn sem var iðju-
þjálfi í hópi næstum
tuttugu kvenna. Hann
segir að sér hafi liðið
vel í öllum kvenna-
skaranum. „Það var
heilmikil lífsreynsla
og virkilega gaman.
Það voru auðvitað
karlar í öðrum stétt-
um á stofnuninni svo
ég gat bara farið til
þeirra ef ég vildi fé-
lagsskap karla.“
Hann segir tölu-
verðan mun á því að
vera í karlaheimi eins
og í fótboltanum og
svo eingöngu með
konum. „Helsti munurinn er að
konur leggja yfirleitt margfalt
meira á sig en karlarnir, allt verð-
ur að vera svo flott og fullkomið
hjá þeim. Karlar eru meira á því
að hlutirnir muni bara reddast
einhvern veginn. Samt eru kon-
urnar svo miklu gagnrýnni á sjálf-
ar sig ef þeim finnst þær ekki hafa
gert eitthvað nógu vel.“
Draumurinn að
geta opnað eigin stofu
Sigurður er ósáttur við þá
ímynd sem hann telur fagið hafa,
segir að margir haldi að það snúist
um eilíft föndur og handavinnu
sem sé afar röng mynd og að
breyta þurfi ímynd fagsins til að
fá fleiri karlmenn í það. „Hægt er
að velja um margs-
konar svið. Til dæm-
is að vinna með
börnum, fólki með
geðræn vandamál,
þróa hjálpartæki og
skoða líkamsbeit-
ingu eða taka út
vinnuaðstöðu í fyrir-
tækjum.“
Hann bendir á að
þegar hann hafi
unnið á Reykjalundi
hafi hann prófað
fjögur mismunandi
svið á þremur árum,
geðsvið, gigtarsvið,
lungnasvið og
verkjasvið. „Mér
finnst fjölbreytnin afskaplega
mikill kostur við starfið.Hægt er
að kynnast svo mörgum ólíkum
sviðum og ef mann langar til að
breyta til þá er það svo auðvelt.“
Hann segir að draumurinn hjá
sér sé að vinna sjálfstætt. „Ég
myndi vilja geta opnað eigin stofu
þar sem ég myndi sinna skjól-
stæðingum með margskonar
vandamál. Eins og nú háttar til er
það nánast ógerlegt af því að
Tryggingastofnun borgar ekki
hlut skjólstæðinga iðjuþjálfa.
Samt eru ákvæði um slíkt í lög-
um.“
Sigurður hvetur að lokum karl-
menn til að kynna sér fagið þar
sem það bjóði upp á mikla fjöl-
breytni.
Sigurður
Sigursteinsson
inn örfárra karla í faginu hér á landi
Fínt að vinna
vennaskaranum
SÚ STAÐREYND að ekkihefur verið hægt að sýnafram á bein áhrif millikláms og kynferðisbrota
og að engar rannsóknir sýna að
klám hafi beinlínis skaðleg áhrif á
fullorðna einstaklinga leiðir til
þeirrar niðurstöðu að mati nefnd-
arinnar að fátt mæli gegn því að
fullorðnir einstaklingar geti orðið
sér úti um slíkt efni,“ segir í skýrslu
nefndar sem falið var að gera til-
lögur um úrbætur vegna kláms og
vændis hér á landi en skýrslan var
kynnt á blaðamannafundi í gær.
Skýrt er tekið fram að þetta eigi
ekki við um gróft klám, s.s. barna-
klám, dýraklám eða ofbeldisfullt
klám. Varsla, sala eða dreifing slíks
efnis verði áfram refsiverð og refsi-
vert verði að afhenda börnum yngri
en 18 ára hvers kyns klámefni.
Þetta er aðeins ein af þeim til-
lögum að lagabreytingum sem
nefndin setur fram en hún var skip-
uð í kjölfar tveggja skýrslna sem
voru birtar í fyrra, annars vegar um
félagslegt umhverfi vændis hér á
landi og hins vegar um samanburð á
lagaumhverfi Íslands og annarra
Norðurlanda varðandi löggjöf og
eftirlit með klámi, vændi o.fl.
Forvarnir til að koma
í veg fyrir vandann
Nefndin telur að orsakir vændis
liggi í samspili margra mismunandi
þátta, t.d. fíkniefnaneyslu, mark-
aðsvæðingu kynlífs, fátækt og kyn-
ferðislegri misnotkun. Brýnast sé
að beita öflugum forvörnum til að
ráðast að rótum vandans og þær
verði að taka til allra orsakaþátt-
anna. Meðal þess sem nefndin legg-
ur til er að sett verði á laggirnar
sérstök samráðsnefnd sem hafi það
meginhlutverk að fylgjast með þró-
un á þessu sviði og bregðast við
henni með viðeigandi hætti, t.d.
með því að samhæfa aðgerðir. Hlut-
verk hennar yrði m.a. að efla sam-
félagslega vitund um afleiðingar
vændis, kláms og kynferðislegrar
misnotkunar, sinna fræðslu og upp-
lýsingastarfi, hafa frumkvæði að
aðgerðum sem eru til þess fallnar
að stemma stigu við útbreiðslu
vændis og dreifingu klámefnis og að
leggja fram tillögur um æskileg
hjálparúrræði, svo sem ráðgjöf, at-
hvarf og neyðarlínu. Sérstaklega sé
mikilvægt að fram fari umræða í
þjóðfélaginu um eðli kynlífsþróunar
og þau málefni sem henni fylgja.
Ekki refsivert fyrir kaupendur
Nefndarmenn líta svo á að þeir
sem selja kynlífsþjónustu séu fórn-
arlömb og leggja til að almennum
hegningarlögum verði breytt þann-
ig að vændi til framfærslu verði
ekki lengur refsivert. Áhersla verði
á hinn bóginn lögð á að ná til þeirra
sem hagnast á vændi annarra,
hinna svonefndu vændismiðlara.
Ekki er refsivert að kaupa kynlífs-
þjónustu hér á landi og leggur
nefndin ekki til að því verði breytt.
Þó að ýmislegt mæli með slíkri
breytingu sé ekki hægt að horfa
fram hjá þeim göllum sem því
fylgja. Í fyrsta lagi væri hætta á að
starfsemin færi neðanjarðar en
vændi hefur löngum verið næstum
ósýnilegt á Íslandi. Þá væri hætta á
því að erfitt reyndist að ná til vænd-
ismiðlaranna, þar sem mikilvæg
vitni, nefnilega kaupendurnir sjálf-
ir, fengjust ekki til að bera vitni.
Samkvæmt lögum eru kynferðis-
mök við 14 ára ungling refsilaus
með vilja hans og samþykki. Nefnd-
in hafði það til skoðunar hvort
hækka ætti þessi aldursmörk, sem
nefnd eru kynferðislegur lögaldur.
Taldi nefndin góð og gild rök fyrir
því að hækka mörkin en á hinn bóg-
inn bæri að líta til þess að vanda-
málið fælist í vernd barna gagnvart
fullorðnum einstaklingum, þ.e. ein-
staklingum 18 ára og eldri. Með því
að hækka kynferðislegan lögaldur
fengju börn vissulega aukna vernd.
Sá böggull fylgdi þó skammrifi að
með því væri kynlíf ungmenna á
þessum aldri gert refsivert en sam-
kvæmt könnun á kynhegðun ung-
linga hæfi meira en helmingur ung-
linga kynmök áður en 16 ára aldri
væri náð. Hvort slíkt væri æskilegt
væri ekki fullyrt en því yrði ekki
breytt með lagabreytingum og með
því að hækka kynferðislegan lög-
aldur yrði stór hópur af unglingum
gerður að afbrotamönnum. Var lagt
til að hver sá sem náð hefur 18 ára
aldri og hefur samræði eða önnur
kynferðismök við barn yngra en 15
ára skyldi sæta allt að 12 ára fang-
elsi. Áfram yrði refsivert að hafa
mök við barn yngra en 14 ára, óháð
því á hvaða aldri brotamaður er.
Meðal annarra tillagna nefndar-
innar er að bannað verði að verða
sér úti um aðgang að barnaklámi
gegn greiðslu og er þá sérstaklega
hafður í huga aðgangur manna að
rafrænum miðlum, s.s. Netinu og að
sett verði lög sem geri þá sem reka
netþjóna ábyrga fyrir því efni sem
þar er að finna og að virkt eftirlit
verði haft með því klámefni sem er
að finna á Netinu. Þá leggur nefnd-
in til að settar verði reglur í lög-
reglusamþykktir um að gestir megi
ekki snerta dansara, að ákveðin
fjarlægð verði á milli dansara og
gesta og að einkadans verði bann-
aður. Auk þess verði að skerpa á
eftirliti lögreglu með næturklúbb-
um og að lögregla þurfi að eiga
meira frumkvæði að slíkum rann-
sóknum í stað þess að byggja á upp-
lýsingum sem til hennar berast.
Þá leggur nefndin til að settar
verði reglur sem kveði á um að ekki
megi veita leyfi fyrir næturklúbb-
um í of mikilli nálægð hvor við ann-
an, ekki of nálægt miðbæjum eða
íbúðarhverfum, skólum eða öðrum
opinberum byggingum.
Vitað er að vændi er stundað hér
á landi en ekki liggja fyrir rann-
sóknir á umfangi þess. Lausleg
könnun sem gerð var meðal nokk-
urra heilbrigðisstofnanna sem ann-
ast fólk með kynsjúkdóma bendir
ekki til þess að vændi hafi oft komið
við sögu. Sigurður Guðmundsson
landlæknir segir að hingað til hefðu
sjúklingar ekki verið spurðir sér-
staklega hvort þeir hafi smitast eft-
ir að hafa keypt vændisþjónustu en
hann telur fulla ástæðu til að slíkt
verði gert framvegis.
Brýnast að beita
öflugum forvörnum
Nefnd sem falið var að
gera tillögur um úrbæt-
ur vegna kláms og
vændis á Íslandi leggur
m.a. til að ekki verði
refsivert að stunda
vændi í framfærslu-
skyni og að einungis
gróft klám verði refsi-
vert. Brýnast sé þó að
huga að forvörnum.
Morgunblaðið/Golli
Sólveig Pétursdóttir dómsmálaráðherra lýsti yfir ánægju með störf
nefndarinnar. Sigríður Ingvarsdóttir, héraðsdómari og formaður
nefndarinnar, kynnti skýrslu hennar í gær. Aðrir nefndarmenn voru
Bragi Guðbrandsson, forstjóri Barnaverndarstofu, Erna Hauksdóttir,
framkvæmdastjóri Samtaka ferðaþjónustunnar, Lára Björnsdóttir fé-
lagsmálastjóri, Karl Steinar Valsson, aðstoðaryfirlögregluþjónn í
Reykjavík, Sigurður Guðmundsson landlæknir, Þórólfur Þórlindsson,
prófessor í félagsvísindadeild Háskóla Íslands. Dís Sigurgeirsdóttir,
lögfræðingur hjá dómsmálaráðuneytinu, var ritari.
Í SKÝRSLU nefndarinnar segir að
ljóst sé að markaðsvæðing kynlífs
sé til þess fallin að auka á út-
breiðslu vændis og í því ljósi er
spurt hvort ekki sé tímabært að
bregðast með kerfisbundnum
hætti við þessari þróun.
Í skýrslunni segir að hér á landi
séu mörg ótvíræð merki um mark-
aðsvæðingu kynlífs sem komi m.a.
fram í alls kyns auglýsingum um
kynlífsþjónustu og klám, ekki síst í
dagblöðum, tímaritum og á verald-
arvefnum. Varla sé útgefið tímarit
sem ekki fjalli sérstaklega um kyn-
líf, jafnvel séu sérstakar klámsíður
í tímariti sem er ætlað unglingum.
Sjónvarpsefni sé í auknum mæli
kynlífstengt, ekki síst í þáttum
sem ætlaðir eru unglingum. Í fjöl-
varpinu standi áskrifendum til
boða erlent klámefni frá miðnætti
alla dag og klámefni er einnig sýnt
í ólæstri dagskrá á breiðbandi á
tíma sem börn og unglingar eiga
greiðan aðgang að því. Kvikmynd-
ir sem sýndar eru í kvikmynda-
húsum verði einnig sífellt grófari.
Í skýrslunni segir að viðbrögð
samfélagsins til að sporna við þess-
ari þróun gætu orðið margvísleg.
Mikilvægt að opin umræða sé um
eðli þessarar þróunar og hinar al-
varlegu afleiðingar sem vændi og
klám geti haft í för með sér. Þá
verði að efla umræðu gegn því að
kynlíf og kynímyndir verði not-
aðar sem verslunarvara. „Mynda
þarf mótvægi við þessu og stuðla
þarf að aukinni ábyrgð samfélags-
ins á þessu sviði. Hér má nefna at-
riði allt frá nektarstöðum og fyr-
irkomulagi þeirra yfir í
glannalegan og jafnvel kynferð-
islegan tískufatnað barna. Þetta á
að vera unnt að gera án forpok-
unar og forræðishyggju,“ segir í
skýrslunni.
Markaðsvæðing kynlífs
eykur útbreiðslu vændis