Morgunblaðið - 05.07.2002, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 FÖSTUDAGUR 5. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í UPPHAFI skal
endinn skoða. Í velferð-
arþjóðfélagi er unnið að
því markvisst að gera
fólk heilbrigðara og
langlífara. Það hefur
hins vegar gleymst að
með slíkri þróun eigum
við á hættu að lengja
aðdraganda dauðans.
Fólk getur því orðið
ósjálfbjarga og kvalið á
síðustu árum ævi sinnar
þrátt fyrir öll læknavís-
indi og heilbrigt líferni.
Það hlýtur að vera
ömurlegt hlutskipti
hjúkrunarfólks að
þurfa að senda grátandi
fársjúk gamalmenni heim af sjúkra-
húsum vegna þess að ekkert fannst
að þeim annað en það sem ólæknandi
er – hrörnun líkamans á endaspretti
þessa lífs. Almennt eru sjúkrahús nú
til dags ekki ætluð til þess að sinna
því hlutverki að veita þessu dauð-
sjúka gamla fólki líknandi hjúkrun.
Vissulega má deila um hvort það sé
rétt eða röng þróun í sjúkrahúsmál-
um þessarar fámennu þjóðar. Hitt er
annað mál að það er óumdeilanlega
rangt að senda þetta fólk til síns
heima. Hvorki aðstandendur né
heimahjúkrun er í stakk búin til þess
að veita þá líknandi hjúkrun sem sem
þetta fólk þarf – aðstandendur vegna
kunnáttuleysis og eigin
aðstæðna og heima-
hjúkrun vegna tíma-
leysis og manneklu.
Þannig er víðast hvar
einungis um dagþjón-
ustu að ræða hjá heima-
hjúkrun og fyrir þá sem
verst eru staddir getur
hún í raun aðeins sinnt
broti af því sem einstak-
lingurinn hefur þörf
fyrir. Þessi dauðsjúku
gamalmenni sem eru að
nálgast dauðann hægt
og bítandi jafnvel svo
mánuðum skiptir geta
verið svo ósjálfbjarga
og kvalin að þau þurfi
meiri eða minni aðstoð við sínar dag-
legu þarfir, allan sólarhringinn.
Hver hreyfing getur kostað sárs-
auka og fyrir þann sem ekki kann til
verka getur ógætileg aðstoð aukið við
þennan sársauka. Það er því augljóst
að þessir einstaklingar eru meðal
þeirra sem nauðsynlega þurfa á
líknarmeðferð að halda í réttu um-
hverfi og í höndum sérmenntaðs
fólks. En hvorki aðstandendur né
dauðsjúk gamalmennin geta nokkurn
tíma myndað þann þrýstihóp á
stjórnvöld sem oftast er nauðsyn-
legur til þess að breyta ástandi til
batnaðar. Til þess varir þetta ástand í
lífi okkar of skamman tíma, er of af-
gerandi, sárt og einstaklingsbundið.
Það er talað um að það hafi tekist
að spara í heilbrigðiskerfinu. Það á
ekki að þurfa að spara í heilbrigðis-
kerfi velferðarþjóðfélags því sá
sparnaður er fórnarkostnaður. Það
þýðir einfaldlega að færri sjúklingar
eru teknir inn á heilbrigðisstofnanir.
En þýðir það að sjúklingum sem
þurfa á sjúkrahúsvist að halda hafi
fækkað? Spyrji nú hver sig.
Ekki þarf þessi sparnaður að verða
til vegna þess að ekki séu til nægir
peningar í þjóðfélaginu. Það þarf ekki
annað en líta í kringum sig til þess að
sjá að við eigum næga peninga. Það
er aðeins spurning um forgang, í hvað
við viljum eyða peningunum okkar.
Það er í mannlegu eðli að sá sterki
ræður og hann vill fá að njóta augna-
bliksins. Það er því ekki óeðlilegt út
frá því náttúrulögmáli að sá sterki
ráði að peningarnir séu notaðir í t.d.
fegrun umhverfis og að reisa afþrey-
ingarhúsnæði. Það er gott út af fyrir
sig en eitt er öruggt að fyrir okkur
öllum er dauðinn vís með misstrang-
an, stuttan eða langan aðdraganda.
Það væri óskaplega gott ef við hefð-
um þá fyrirhyggju að láta svolítið
ganga fyrir að búa í haginn með því
að reisa hjúkrunar- eða líknardeild-
ir/-heimili sem geta tekið við okkur
sem enn erum á besta aldri þegar að
því kemur. Það þarf að hlúa að lífinu
þegar það kemur í heiminn en ekki
síður þegar það er að yfirgefa þennan
heim. Hver maður á rétt á að fá að
deyja með reisn og hans dauðastríð
sé virt. Því má ekki gleyma að við sem
nú erum virk í þessu þjóðfélagi eigum
hverfandi kynslóð því að þakka að hér
er yfirleitt til samfélag með sjúkra-
húsum og starfsmenntuðu fólki.
Þessu gamla fólki er illa launað lífs-
starfið ef sú velferð sem það átti sinn
stóra þátt í að skapa er ekki í stakk
búin til að hlúa vel að því þegar líf
þess fjarar út.
Að fá að
deyja með
reisn
Valdís Ingibjörg
Jónsdóttir
Höfundur er starfandi heyrnar- og
talmeinafræðingur á Akureyri.
Aldraðir
Það er aðeins spurning
um forgang, segir
Valdís Ingibjörg
Jónsdóttir, í hvað
við viljum eyða
peningunum okkar.
ÁKVARÐANIR og
yfirlýsingar stjórnar
SPRON undanfarið
hafa vakið furðu mína
og fleiri stofnfjáreig-
enda. Þar má helst
nefna:
1. Af hverju bregst
stjórnin ókvæða við
þegar stofnfjáreigend-
ur geta hagnast á sölu
bréfa sinna? Er ekki
stjórnin kosin af stofn-
fjáreigendum m.a. til að
verja hagsmuni þeirra?
Hefði ekki verið eðli-
legra að fagna tilboði
fimmmenninganna og
segjast ætla að taka það til athug-
unar?
2. Samkvæmt tillögu stjórnar
SPRON að hlutafélagavæðingu áttu
stofnfjáreigendur ekki að fá að kjósa í
stjórn sjálfseignarstofnunar SPRON
fyrsta árið. Hvaða ástæður liggja þar
að baki? Stjórnin ákvað einhliða að
hún skyldi fara með völdin í sjálfs-
eignarstofnuninni. Hefði ekki verið
eðlilegra að halda lýðræðislega kosn-
ingu eða var stjórnin aðeins að hugsa
um að tryggja völd sín enn frekar?
3. Búnaðarbankinn vill greiða um 2
milljarða fyrir bréf stofnfjáreigenda
og 3,7 fyrir bréf sjálfseignarstofnun-
arinnar eða samtals 5,7 milljarða en
SPRON var metið á rúma 5 milljarða
miðað við að bréfin séu öll á sömu
hendi. Jón G. Tómasson stjórnarfor-
maður SPRON segir að hægt sé að fá
6 milljarða fyrir stofnféð og borga
einnig 3,7 milljarða fyrir bréf sjálfs-
eignarstofnunarinnar, en samkvæmt
þessu mati hans er verðmæti
SPRON 9,7 milljarðar. Þetta er tóm
vitleysa, líklega sagt í þeim tilgangi
að læða inn óraunhæfum verðhug-
myndum um SPRON og tefja þannig
söluferlið þannig að stjórnin geti unn-
ið tíma til að tryggja sína hagsmuni.
4. Árið 2000 var afkoma SPRON
mjög góð og var arðsemi eigin fjár
44,4%. Svipuð arðsemi var hjá Spari-
sjóði Kópavogs, eða um 38%. Stjórn
Sparisjóðs Kópavogs gerði vel við
sína stofnfjáreigendur
það árið og greiddi út
38% arð. Stjórn
SPRON ákvað hins
vegar að láta stofnfjár-
eigendur í SPRON ekki
njóta góðrar ávöxtunar
félagsins og borgaði
einungis út 15% arð.
Hægt hefði verið að
borga arðinn út í auknu
stofnfé og hefði þá ekki
verið tekin króna úr
rekstrinum.
5. Í stofnsamþykkt-
um SPRON segir að
stofnfjáreigendur eigi
rétt á því að sjá skrá yf-
ir stofnfjáreigendur og skal þessi
skrá innihalda kennitölu, nafn, heim-
ilisfang og eign stofnbréfa. Stjórn
SPRON hefur neitað mér um að
skoða þá skrá og fer því gegn sam-
þykktum félagsins. Af hverju?
Ég treysti því að stjórnin boði sem
fyrst til fundar stofnfjáreigenda þar
sem hægt verður ræða málið og þar
sem hún getur skýrt þessar undar-
legu ákvarðanir sínar. Mín skoðun á
þessu máli er sú að Búnaðarbankinn
sé einungis að sækjast eftir völdum
stjórnar en allt annað sem við kemur
sparisjóðnum ætti að haldast nánast
óbreytt. Spurningin er því þessi: Er-
um við stofnfjáreigendur reiðubúnir
að selja völd stjórnarinnar fyrir fjór-
falt virði endurmetins stofnfjár?
Hagsmuna-
gæsla stjórnar
SPRON?
Oddur Ingimarsson
Höfundur er stofnfjáreigandi
í SPRON.
SPRON
Ég treysti því, segir
Oddur Ingimarsson,
að stjórnin boði sem
fyrst til fundar
stofnfjáreigenda.
Ungmennafélag Ís-
lands ásamt heilbrigð-
isráðuneytinu hefur nú
blásið til hreyfingar
með því að hvetja Ís-
lendinga til að stunda
gönguferðir sér til
heilsubótar.
Safnað hefur verið
saman í vasakver fjöl-
mörgum fjölskyldu-
vænum gönguleiðum
um land allt til upplýs-
ingar. Leiðirnar er all-
ar í styttra lagi eða ½
til 2 klukkustunda
ganga. Kverið er að
sjálfsögðu ekki tæm-
andi en gefur mögu-
leika á að skipuleggja áningastaði á
leið um landið þar sem notalegt er að
staldra við og fá sér léttan göngutúr.
Takmark verkefnisins til lengri
tíma eru að:
 …fá kyrrsetufólk og aðra sem
stunda ekki reglulega líkamsrækt
til að bæta heilsufar sitt með því
að ganga reglulega eða stunda
aðra líkamsrækt
 …fá íslenska ferðamenn til
þess að staldra við á stöðum þar
sem gönguleiðir er að finna og
nýta sér þá þjónustu sem í boði er
 …fá íslenskar fjölskyldur til
þess að nýta sér tækifæri í sínu
nánasta umhverfi til að fara saman
út að ganga
 … auka þekkingu
almennings á mikil-
vægi hreyfingar fyr-
ir heilsu einstaklinga
 …auka framboð á
merktum gönguleið-
um um allt land
 … miðla upplýs-
ingum um gönguleið-
ir og göngu á Íslandi
á markvissan hátt
 …spara okkur út-
gjöld í heilbrigðis-
kerfi framtíðarinnar.
Hreyfingarleysi
er óvinur
Við höfum öll tæki-
færi (sem mörg eru
vannýtt) til að hreyfa okkur reglu-
lega. Dagleg hreyfing í um 30–50
mínútur er það sem líkami okkar fer
fram á til að viðhalda eðlilegri færni
og ástandi.
Þeir sem stundað hafa gönguferð-
ir vita hver ávinningurinn er, svo
sem: betra þol, vellíðan, góður fé-
lagsskapur, slökun, sterkari bein og
meiri vöðvakraftur svo að eitthvað sé
nefnt. Hinir, sem ekki hafa stundað
hreyfingu reglulega, heldur eru
kenndir við kyrrstöðu vegna hreyf-
ingarleysis hafa einnig sína upplifun,
oftar en ekki neikvæða, eins og:
kraftleysi, þreytu, offitu og fé-
lagslega einangrun.
Valið er því ykkar.
Til að gera göngu eða aðra hreyf-
ingu af daglegum viðburði þarf að
byrja smátt. Göngum jafnvel aðeins
500–1.000 skref og bætum síðan
smátt og smátt við 100 skrefum dag-
lega þar til við höfum náð 30 mínútna
markinu.
Ganga í 10 mínútur, t.d. til vinnu
eða í skóla, gerir einnig gagn þegar
saman kemur.
Göngum um Ísland er hugsað til
að minna okkur á mikilvægi göngu
sem hreyfingar og einnig sem mögu-
leika til líkamsræktar, útivistar og
samveru. Verkefnið er áætlað til
framtíðar og verður vonandi á næstu
árum hægt að byggja ofan á þá þekk-
ingu og reynslu sem nú hefur áunn-
ist.
Þið getið nálgast leiðabókina
Göngum um Ísland frítt á næstu
upplýsingamiðstöð ferðamanna og
víðar.
Göngum saman af stað um Ísland
og njótum þess.
Göngum saman
Arngrímur Viðar
Ásgeirsson
Hreyfing
Við höfum öll tækifæri,
segir Arngrímur Viðar
Ásgeirsson, til að
hreyfa okkur reglulega.
Höfundur er íþróttakennari og verk-
efnisstjóri Göngum um Ísland.
KALT og svalandi,
hreint og ómengað,
hollt og gott. Hvað
skyldi það vera sem á
skilin öll þessi lýsing-
arorð? Það er að sjálf-
sögðu kalda vatnið
okkar. Við erum svo
lánsöm að geta
drukkið hreint og
ómengað vatn beint
úr krananum.
Þegar við ferðumst
erlendis finnum við
sérstaklega hversu
vel við búum þegar
ómengað og bragð-
gott drykkjarvatn
fæst ekki nema sem
söluvara. Átak er nú hafið á veg-
um heilbrigðisráðuneytis, um-
hverfisráðuneytis, UMFÍ, KSÍ og
Orkuveitu Reykjavíkur til að
stuðla að meiri vatnsdrykkju
barna og unglinga í landinu. Öll
grunnskólabörn fá vatnsbrúsa að
gjöf.
Tilgangur þessa átaks er að
stuðla að heilbrigðari lífsháttum
með því að minnka neyslu gos-
drykkja, súrra og sætra drykkja
en auka neyslu vatns
sem er okkar náttúru-
lega auðlind. Auk
þessa er tilgangur
verkefnisins að stuðla
að hreinna umhverfi
með því að minnka
þann úrgang sem felst
í drykkjarumbúðum.
Um árabil hefur
tannverndarráð lagt
áherslu á neyslu vatns
í stað kolsýrðra,
sætra og súrra
drykkja.
Vitað er að neysla
gosdrykkja á Íslandi
er óhóflega mikil eða
160 lítrar á hvert
mannsbarn á ári.
Þetta eru meðaltalstölur og lík-
legt er að börn og unglingar neyti
meirihluta gosdrykkjanna. Talið er
að glerungseyðingu á tönnum
megi rekja að mestu til of mikillar
neyslu á kolsýrðum og súrum
drykkjum. Rannsókn dr. Peter
Holbrook og Ingu B. Árnadóttur,
tannlækna við HÍ, leiddi í ljós að
20% unglinga í 10. bekk grunn-
skóla voru með glerungseyðingu
og 3% nemenda höfðu engan gler-
ung aftan á framtönnum í efri
gómi. Það er því full ástæða til að
hvetja foreldra til að huga að
neysluvenjum barna sinna.
Nauðsynlegt er einnig að bæta
aðstöðu til vatnsdrykkju með
drykkjarbrunnum á stöðum eins
og íþróttahúsum og grunnskólum.
Kalt og svalandi vatn ætti að vera
alls staðar aðgengilegt þar sem
börn eru að leik og starfi.
Hollusta á
heimavelli
Helga
Ágústsdóttir
Höfundur er formaður tann-
verndarráðs.
Tannvernd
Kalt og svalandi
vatn, segir Helga
Ágústsdóttir, ætti
að vera alls staðar
aðgengilegt þar sem
börn eru að leik
og starfi.