Morgunblaðið - 05.07.2002, Blaðsíða 40
MINNINGAR
40 FÖSTUDAGUR 5. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Sigríður Jóns-dóttir fæddist á
Syðri-Bakka í Keldu-
hverfi 2. mars 1911.
Hún lést á heimili
sínu í Reykjavík að
morgni 22. júní síð-
astliðinn. Foreldrar
hennar voru hjónin
Jón Erlingur Frið-
riksson, bóndi á
Syðri-Bakka í Keldu-
hverfi, f. 1878, d.
1913, og Þuríður Vil-
hjálmsdóttir, hús-
móðir og kennari, f.
1889, d. 1980. Þau
hjónin áttu aðra dóttur, Aðal-
björgu, sem dó á barnsaldri. Hálf-
bræður Sigríðar eru: Magnús
Þorláksson, húsgagnasmíða-
meistari í Reykjavík, f. 1925, d.
1999, Jón Erlingur Þorláksson,
tryggingafræðingur í Kópavogi,
f. 1926, Sigtryggur Þorláksson,
bóndi og fv. skólastjóri á Sval-
barði, f. 1928, Stefán Þórarinn
Þorláksson, kennari við Mennta-
skólann á Akureyri, f. 1930, og
Vilhjálmur Þorláksson, verkfræð-
ingur í Garðabæ, f. 1933. Fóst-
ursystir er Björk
Axelsdóttir, kennari
í Mosfellsbæ, f.
1942. Sigríður gift-
ist árið 1934 Páli
Kristjánssyni frá
Hermundarfelli.
Þau skildu 1950.
Sigríður fluttist
með móður sinni að
Ytri-Brekkum á
Langanesi þegar
faðir hennar féll frá.
Þuríður giftist aftur
1924 og fluttu þær
mæðgur þá að Ytra-
Álandi í Þistilfirði
og síðar Svalbarði. Sigríður varð
gagnfræðingur frá Menntaskól-
anum á Akureyri árið 1929. Hún
var húsmóðir á Hermundarfelli í
Þistilfirði 1934–1945 en fluttist
þá til Reykjavíkur og starfaði
sem iðnverkakona, lengst af í
Vinnufatagerð Íslands og gróðr-
arstöðinni Sólvangi. Hún iðkaði
listir í tómstundum, einkum
myndlist og dans.
Útför Sigríðar fer fram frá Há-
teigskirkju í dag og hefst athöfn-
in klukkan 10.30.
Í dag er kvödd vinkona mín Sigríð-
ur Jónsdóttir eða Sigga frænka eins
og hún var oftast kölluð. Kynni okkar
hófust þegar ég flutti 9 ára í Barma-
hlíðina í nágrenni við Siggu og átti
þar athvarf ef á þurfti að halda þó að
sú pössun væri jafnan á frjálslegu
nótunum. Það kom fljótt í ljós að
Sigga var ekki það sem kalla mátti
venjuleg fullorðin manneskja af afa
og ömmu kynslóð heldur nær þeim
karakterum sem ýmsir barnabóka-
höfundar hafa skáldað upp í seinni tíð
og hafa ekki stórar áhyggjur af því
hvað þykir til siðs eða hvað öðrum
kann að finnast ef andinn blæs þeim
eitthvað í brjóst. Þannig breytti
Sigga varanlega skoðun 9 ára stráks
á því hvað gamlar konur gætu og
kynnu meðal annars með því að
nenna að tefla við mig hvenær sem
var, gefa mér forgjöf og máta mig
oftast. Þetta var þegar Spasskí og
Fischer áttust við í Laugardalshöll
og við strákarnir í Barmahlíð lágum
inni yfir tafli heilu dagana, lásum
skákbækur og þóttumst vera nokkuð
slyngir. En engum sögum fór af
kvenfólki sem tefldi á þessum slóðum
nema Siggu frænku.
Það sem mörgum dettur eflaust
fyrst í hug þegar Sigga er nefnd eru
bolluvendirnir. Þá bjó Sigga til í
hundraðavís í kompunni á stigapall-
inum. Sú vertíð hófst með söfnun
flugeldaprika á nýársdag og stóð
fram á bolludag. Þá fengu allir
krakkar sem Sigga þekkti bolluvendi
og aðrir gátu keypt þessa kjörgripi
fyrir lítið í bakaríum borgarinnar.
Önnur vertíð hjá Siggu stóð yfir á að-
ventunni en þá gerði hún blómakörf-
ur í tugatali og gaf vinum og vanda-
mönnum. Listhneigð Siggu átti sér
fleiri birtingarform. Hún gerði mikið
af myndum úr pressuðum blómum
og þara sem hún rammaði inn sjálf. Á
áttræðisaldri var hún á myndlistar-
námskeiðum og af afrakstrinum má
ætla að Sigga hefði valið sér nám og
starf tengt myndlistinni hefði hún
fæðst nokkrum áratugum síðar en
hún gerði.
Við Sigga endurnýjuðum kynnin
fyrir 11 árum og þegar ég var orðinn
garðeigandi vestur í bæ þá gerðist
Sigga minn helsti ráðgjafi í garðin-
um. Hún þekkti allar plöntur sem þar
var að finna og vissi hvar þeim liði
best og bætti við ýmsu úr garðinum í
Barmahlíð. Það var með eindæmum
hvað allt spratt vel sem Sigga sáði
eða plantaði, hvort sem var úti eða
inni.
Sigga talaði stundum um að ým-
islegt hefði verið sér mótdrægt í líf-
inu og margt hefði nú mátt hafa farið
öðruvísi en það fór en aldrei brást þó
að hún endaði slíkt tal með því að
gera grín að sjálfri sér fyrir það og
hlæja að öllu saman. Þó var orðið
djúpt á hlátrinum síðustu mánuðina
þegar heilsan var alveg farin og hún
átti sér þá einu ósk að fá að fara. Ég
samgleðst því Siggu núna að vera
komin í betri stað þar sem nóg er af
fallegum blómum og glæsilegum
dansherrum.
Brjánn Ingason.
Sigga frænka hefur nú fengið
hvíldina eftir langa ævi. Fyrir jólin
þegar hún hætti að geta farið út
fannst henni nóg komið og fór að bíða
og vona að hún fengi að fara.
Hún var merkileg kona en líf henn-
ar enginn dans á rósum. Hún var
miklu eldri en bræðurnir og því kom-
in á miðjan aldur þegar við bræðra-
börnin kynntumst henni, þá þegar
búin að eiga viðburðaríka daga. Við
munum hana búandi eina í Barma-
hlíðinni, að föndra bolluvendi, að tína
blóm og þara sem hún þurrkaði og
vann listaverk úr en ekki síst að baka
pönnukökur og hita kakó. Við systk-
inin höfum öll búið erlendis í lengri
eða skemmri tíma og í hverri heim-
sókn til Íslands var heimboð hjá
Siggu fastur liður. Hún fylgdist vel
með fólkinu sínu og hjá henni var
eins konar miðstöð upplýsinga um
ættingjana.
Hún lifði tíma mikilla þjóðfélags-
breytinga en tengdi á jákvæðan hátt
það góða úr gamla tímanum við þann
nýja. Hún var sparsöm og nýtin, var
t.d. mjög ánægð þegar hægt var að
skila blöðum og fernum í endur-
vinnslu, hún unni náttúrunni og land-
inu. Í fyrrasumar kom hún með bróð-
ur mínum í Borgarfjörð, þar sem ég
var í bústað. Ekki treysti hún sér í
göngu með okkur en þegar við kom-
um til baka var hún búin að lokka
maríuerlu til sín á pallinn, búin að
fara út í móann að gá að berjum og
tína sér blóm.
Hún var full athafnasemi alveg
þangað til í fyrrahaust, fór í dans oft í
viku, fór í strætó út um allan bæ, sult-
aði, prjónaði og föndraði. Andlega
var hún ótrúlega hress alveg inn í það
síðasta. Í vetur var hún hætt að geta
horft á sjónvarp en til að drepa tím-
ann hlýddi hún sér yfir kvæði sem
hún hafði lært og hún kunni ógrynni
af.
Það er margs að minnast og sakna
en ég og systkini mín erum þakklát
fyrir að hafa kynnst henni. Hvíli
Sigga í friði, laus við þá písl sem
henni fannst lífið oft vera.
Guðrún RagnheiðurJónsdóttir.
Sigríður Jónsdóttir, eða Sigga
frænka í Barmahlíð, er látin. Hún var
dóttir fósturmóður minnar elsku-
legrar, Þuríðar Vilhjálmsdóttur,
lengst húsfreyju á Svalbarði í Þist-
ilfirði og fyrri manns hennar, Jóns
Erlings Friðrikssonar bónda á Syðri-
Bakka í Kelduhverfi. Jón var bú-
fræðingur frá Ólafsdal og mun hafa
unnið við jarðabætur austan „Heið-
ar“ þegar þau Þuríður kynntust.
Sigga fæddist á Syðri-Bakka 2.
mars 1911 og var því liðlega 91 árs
þegar hún lést. Hún bar aldurinn vel
þótt lífið léki ekki alltaf við hana
fremur en aðra. Ungu hjónin á Syðri-
Bakka eignuðust fljótlega aðra dótt-
ur, Aðalbjörgu. Árið 1913 dró ský
fyrir sólu er Jón Erlingur lést
skyndilega úr lungnabólgu. Þuríður
fluttist þá með litlu dæturnar á
bernskuheimili sitt að Ytri-Brekkum
á Langanesi. Vilhjálmur, faðir Þur-
íðar, var þá látinn en Sigríður, móðir
hennar, bjó áfram með sonum sínum,
tvíburabræðrunum Axel og Davíð.
Heimilið var fjölmennt, fósturbörn
og frændlið ásamt vinnufólki að
þeirrar tíðar hætti. Á hinu búinu bjó
Sigtryggur bróðir Þuríðar ásamt
konu og börnum. Allt bjó fólkið í
Brekknabænum, timburhúsi sem
Vilhjálmur lét reisa um aldamótin
1900 og var með reisulegri húsum í
sveitum á þeim tíma. Einnig stóð þá
gamla baðstofan sem var bæði stór
og vel viðuð. Þuríður tók nú við bús-
forráðum ásamt Davíð afa mínum en
Axel lést 26 ára gamall árið 1916.
Á Brekkum, þar sem bláklukkan
óx kringum álfasteininn, lækurinn
rann gegnum gamla bæinn og sólin
sest ekki um sumarsólstöður, ólst
Sigga upp fram undir fermingu. Dav-
íð, afi minn, var einstakt góðmenni og
gekk hann henni í föður stað. Þótti
Siggu mjög vænt um þennan frænda
sinn og talaði um hann af mikilli virð-
ingu.
Gleði og sorgir skiptust á í lífi Sig-
ríðar litlu. Systirin, Aðalbjörg, lést úr
kíghósta. Sigga mundi þann atburð,
mundi eftir sér úti í horni í stofunni,
fannst allir hafa gleymt sér. Auðvitað
voru þetta viðbrögð barnsins við
sorginni. Má nærri geta hversu mik-
ils virði Sigga var móður sinni sem nú
hafði misst bæði eiginmann og dótt-
ur. Sigga var móður sinni mjög kær
alla tíð og var það gagnkvæmt.
Þuríður var dugleg kona og um
margt á undan sinni samtíð. Þegar
Sigríður móðir hennar var látin og
Davíð kvæntur maður dreif hún sig í
Kennaraskólann og lauk kennara-
prófi 1922, en hún hafði lokið öðrum
bekk áður en hún gifti sig. Sigga varð
eftir á Ytri-Brekkum hjá afa og
ömmu. Hún var því litla stúlkan á
heimilinu þegar faðir minn fæddist,
sá hann nýfæddan í vöggu, því vildi
hún vera við þegar hann var kistu-
lagður, sjá hann í kistunni líka. Þann-
ig var Sigga, trygg ættingjum sínum
og vinum til hinstu stundar. Að námi
loknu gerðist Þuríður farkennari á
Langanesi – á Nesinu – eins og hún
sagði og var þá Sigga ýmist með
henni eða heima á Brekkum.
Árið 1924 varð breyting á högum
þeirra mæðgna þegar Þuríður giftist
Þorláki Stefánssyni frá Laxárdal í
Þistilfirði. Hann var þá bóndi á Ytra-
Álandi í sömu sveit. Á hinum bænum
bjó nú Sigtryggur Vilhjálmsson frá
Ytri-Brekkum með fjölskyldu sinni.
Þær mæðgur voru því áfram meðal
frænda og hefur það trúlega gert
Siggu vistaskiptin léttari en þau ann-
ars hefðu orðið henni á viðkvæmum
unglingsaldri. Sigga hélt alla tíð mik-
illi tryggð við systkinin frá Álandi og
voru sum þeirra nágrannar hennar í
Barmahlíðinni.
Þorlákur fóstri minn var mætur
maður og reyndist Siggu vel. Hann
var ákafamaður og framsýnn bóndi
og höfðu ungir sem aldnir nóg að
starfa. Svo komu bræðurnir, sá elsti
1925, sá yngsti 1933. Sigga fylgdist
að sjálfsögðu með og tók þátt í upp-
eldi bræðra sinna, var henni alla tíð
mjög annt um velferð þeirra og
þeirra fjölskyldna.
Sigga hélt til náms við Mennta-
skólann á Akureyri og lauk gagn-
fræðaprófi eftir þrjá vetur, vorið
1929. Sigga var góður námsmaður,
hafði næmt eyra fyrir erlendum mál-
um, sagðist sjá eftir að hafa ekki farið
í fjórða bekk því þá hefði hún náð
betri tökum á málunum. Engu að síð-
ur talaði hún rétta og góða þýsku á
efri árum. Á skólaárunum fékk Sigga
tilsögn í teikningu og eru til eftir
hana listilega gerðar myndir – blý-
antsteikningar – frá þeim árum.
Sigga hefur áreiðanlega notið skóla-
áranna inni á Akureyri svo námfús
og glaðsinna sem hún var. Fyrir fá-
einum árum heimsóttum við Sigga
bekkjarsystur hennar, Huldu Páls-
dóttur á Höllustöðum, þær höfðu
ekki sést frá því að þær luku námi
eða í nærfellt 65 ár. Var gaman að
hlusta á þær rifja upp minningar frá
skólaárunum og sjá þær verða ungar
í annað sinn, svo kátar og skemmti-
legar sem þær voru báðar. Mér flaug
í hug að það eru ekki árin sem skipta
máli heldur viðhorfið til lífsins og
samferðamannanna.
Árið 1934 giftist Sigga Páli Krist-
jánssyni á Hermundarfelli. Páll var
listhneigður eins og Sigga, var flink-
ur organisti og spilaði í kirkjunni.
Það er fallegt á Hermundarfelli og
vinalegt bæjarstæðið við rætur fjalls-
ins. Páll var heilsuveill, með berkla,
kom því í hlut Siggu að annast búið
ásamt tengdaföður sínum þegar Páll
var til lækninga. Þau brugðu búi vor-
ið 1945, fluttust til Reykjavíkur og
settust fljótlega að í Barmahlíð 46
þar sem Sigga bjó til æviloka. Páll og
Sigríður eignuðust ekki börn og
skildu fljótlega eftir að suður kom.
Sigga vann lengst í Vinnufatagerð Ís-
lands, einnig vann hún við garðyrkju.
Vinnan í Vinnufatagerðinni var erfið,
hraðinn mikill og oft verið að sauma
þungar yfirhafnir. Sigga var dugleg
og flink saumakona og hefur áreið-
anlega skilað góðu dagsverki. Á þess-
um árum leigði Sigga út herbergi, oft
skólafólki og hafði leigjendur sína þá
gjarna í fæði og hlynnti að þeim á all-
an hátt.
Þegar ég kom fimm ára gömul í
fóstur á Svalbarði kynntist ég Siggu
frænku. Hún kom norður á hverju
sumri í sumarleyfinu sínu. Hún var
sívinnandi, átti falleg föt sem hún
saumaði sjálf og bar með sér ferskan
blæ úr höfuðborginni. Hún sagði frá
tívolíinu í Vatnsmýrinni, frá strætis-
vögnunum og ýmsu öðru sem vakti
athygli barnsins. Tvö sumur kom hún
með dóttur vina sinna, Sigrúnu; sem
var á aldur við mig, ekki spillti það
ánægjunni. Sigga var alltaf að gera
eitthvað fyrir okkur krakkana. Fara
með vísur og segja okkur sögur. Ég
fékk að fara með henni í berja- og
grasamó og í heimsóknir á næstu
bæi. Alltaf var Sigga með myndavél-
ina sína með sér. Hún tók skemmti-
legar myndir, hafði næmt auga fyrir
myndefninu.
Sigga var mikil ræktunarkona,
ræktaði upp og annaðist garðinn sinn
í Barmahlíðinni af mikilli natni. Hún
gróðursetti tré á Hermundarfelli
þegar hún bjó þar og alltaf var hún að
koma með blóm og laga til í garðinum
heima á Svalbarði. Eftir að við hjónin
eignuðumst jörð í Húnavatnssýslu
kom Sigga gjarna síðumars, fór í
berjamó og fylgdist með ræktunar-
starfi, þótti það ekki sem verst þótt
vissulega mætti gera betur. Þær fjöl-
æru garðplöntur sem við eigum eru
flestar ættaðar úr garðinum í
Barmahlíðinni. Þannig fylgdist Sigga
líka með og stuðlaði að garðrækt
bræðra sinna og frænda fyrir sunn-
an. Á sínum yngri árum átti Sigga
góðan reiðhest, hann Spak. Hún
minntist þess oft hve gaman var að
sitja hann á mjúku tölti. Löngu
seinna kom hún á hestbak hjá okkur
en gæðingar okkar stóðust ekki sam-
jöfnuð við Spak.
Á haustin safnaði Sigga ýmsum
jurtum sem hún þurrkaði og notaði í
jólakort og myndir að ógleymdum
jólaskreytingunum sem hún dreifði
milli ættingjanna. Eitt sinn fór ég
með henni að tína mosa og ætlaði
bara að taka lítinn plastpoka með.
„Þetta er ekki nóg,“ sagði Sigga,
„skreytingarnar eru svo margar“.
Þegar skreytingarnar voru fullbúnar
sýndi hún mér þær. Þarna stóðu þær
í röðum hver annarri fallegri og biðu
viðtakenda. Á hverjum vetri bjó
Sigga til fjölda bolluvanda og gladdi
þannig yngsta fólkið. Vendina
skreytti hún með rósum úr krep-
pappír. Mikið þóttu mér rósirnar
hennar fallegar þegar ég var lítil og
þykir raunar enn.
Sigga lék á orgel á yngri árum og
hafði yndi af góðri tónlist. Hún sótti
námskeið í myndlist eftir að hún
hætti fastri vinnu. Þar nutu listrænir
hæfileikar hennar sín vel. Einhvern
tíma þegar við hjónin heimsóttum
Siggu hélt hún myndlistarsýningu í
stofunni og dró þá fram hverja
myndina annarri fallegri. Hún var af-
ar næm á liti og er sólarlagsmyndin
sem hangir í stofunni hennar gott
dæmi um það. Siggu þótti alla tíð
gaman að dansa og á efri árum æfði
hún dans með Dansskóla Sigvalda. Í
gamla daga sótti hún Þórskaffi, ein-
hverntíma fór ég með henni þangað,
og síðar Ásgarð í Glæsibæ. Þangað
fórum við með henni þegar hún var
að verða níræð og var hún þá enn létt
í spori á dansgólfinu.
Sigga fór ekki oft til útlanda um
dagana en naut þeirra ferða og sagði
skemmtilega frá. Þegar hún heim-
sótti vini sína í Þýskalandi fór hún í
apríl til að sjá blómstrandi ávaxta-
trén. Seinna lá leiðin til vina í Hol-
landi, mikið dáðist hún að blóm-
skrúðinu þar.
Eins og áður sagði var Sigga ákaf-
lega frændrækin. Hún fór ekki í
manngreinarálit og átti auðvelt með
að setja sig í annarra spor. Sigga var
vinmörg og hrókur alls fagnaðar í
veislum. Gestrisin var hún og góð
heim að sækja. Hver man ekki kaffið
hennar og pönnukökurnar sem hún
bakaði öðrum betur. Á níræðisaf-
mælinu bauð hún á annað hundrað
manns til veislu á Hótel Sögu. Voru
engin ellimerki á veislunni þeirri,
bæði töframaður og danssýning.
Sigga kvaddi þegar dagurinn er
lengstur hér á norðurhjara og nátt-
úran skartar sínu fegursta. Hvíldin
var henni kærkomin en heilsu henn-
ar hrakaði mjög síðasta ár. Um-
hyggja Jóns bróður hennar og Sig-
rúnar og annarra ættingja gerði
henni mögulegt að dveljast að mestu
heima í veikindum sínum. Einnig
naut hún góðra nágranna. Sigga
auðgaði líf okkar ættingja sinna. Við
þökkum henni fyrir hver hún var og
hvernig hún reyndist okkur. Blessuð
sé minning Sigríðar Jónsdóttur.
Björk Axelsdóttir.
Hún Sigga frænka mín lést í hárri
elli um Jónsmessuna þegar allt er í
blóma.
Ég man eftir myndinni af Siggu í
albúminu og blómamyndinni hennar
á veggnum þegar ég var barn fyrir
norðan. Við heimsóttum hana í
Barmahlíðina þegar við komum suð-
ur og hlustuðum á sjávarniðinn í
stóra kuðungnum.
Mér fannst ég vera í útlöndum. Öll
þessi löngu sambýlishús og stóru tré.
Ég kynntist henni þegar ég var að
flytja suður og fékk að búa hjá henni
um tíma.
Þá urðum við vinkonur. Þegar við
hittumst eða töluðum saman í síma
barmaði hún sér um stund út af
heilsufari og fleiru en svo tók hún
gleði sína, sló á létta strengi og var
stórskemmtileg. Sigga var listræn og
hafði yndi af fegurð og öllu sem grær.
Hún þurrkaði blóm og þara og bjó til
myndir og kort. Hún tók myndir af
fólki, landslagi og skýjafari, teiknaði
og málaði. Þegar aldurinn færðist yf-
ir varð hún skjálfhent og hætti að
mála, hvernig sem ég sagði henni að
Tizian hefði brotið blað í listsögunni
þegar hann hélt ótrauður áfram
skjálfhentur. Hún vildi hafa stjórn á
sínum verkfærum. Við fórum stund-
um á sýningar og Sigga var ekki jafn
hrifin af öllu sem við sáum en hafði
hins vegar skoðanir og lét þær óspart
í ljós við fólkið sem sat yfir. Sagðist
til dæmis geta tekið fallegri ljós-
myndir og eiga fallegri steina en þá
sem voru til sýnis.
Hún hafði mikinn áhuga á dansi,
fór oft að dansa hjá gamla fólkinu
eins og hún sagði.
Kom á vorsýningar hjá dóttur
minni þegar hún gat og fylgdist með
dansnámi fleiri barna ættingja sinna
og vina. Og kenndi mér grunnsporin í
tangó.
Hún var mikil framsóknarmann-
eskja og sagði að það væri óþarfi að
framleiða allar þessar gerðir af kjöti
þegar við hefðum lambakjötið sem
væri best. Fyrir jól útbjó hún hías-
intuskreytingar fyrir fólkið sitt sem
fylltu húsin angan. Á nýársdag tíndi
hún flugeldaprik og notaði þau í lit-
ríka bolluvendi með pappírsrósum á
toppnum. Sendi þá börnum sem
tengdust henni landshluta á milli og
seldi í búðum og bakaríum í Reykja-
vík og gladdi þannig mörg lítil hjörtu.
Sigga var dugleg að bjóða heim
gestum og kynna greinarnar á ætt-
artrénu. Mörg okkar hefðum varla
þekkst á götu ef við hefðum ekki
hittst í pönnukökum hjá Siggu sem
sótti þá oftar en ekki myndavélina. Í
stóra BSRB-verkfallinu þegar út-
SIGRÍÐUR
JÓNSDÓTTIR