Morgunblaðið - 05.07.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 FÖSTUDAGUR 5. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
É
g rakst á það á
heimasíðu Samtaka
iðnaðarins að þau
hefðu í samvinnu við
Alþýðusamband Ís-
lands og Evrópuréttarstofnun Há-
skólans í Reykjavík boðað til al-
þjóðlegrar ráðstefnu um
Evrópurétt í september. Yfirskrift
ráðstefnunnar er „Merking full-
veldis á 21. öldinni – viðhorf frá Ís-
landi.“
Þessu frumkvæði ber að fagna
enda hefur fullveldið komið nokk-
uð til tals að undanförnu, m.a. í
tengslum við stofnun nýrra sam-
taka, Heimssýnar, hreyfingar
sjálfstæðissinna í Evrópumálum.
Þannig segir
Ragnar Arn-
alds, formaður
Heimssýnar, í
samtali við
Morgunblaðið
sl. laugardag
að um sé að
ræða langstærsta og viðamesta
mál íslenskra stjórnmála í dag.
Umfram allt sé þetta sjálfstæð-
ismál, að ganga inn í ESB þýði af-
sal á ýmsum þáttum fullveldisins
og að ákveðin réttindi glatist.
Nú verður að segjast, að und-
irritaður sperrir jafnan eyrun er
hann heyrir menn setja fullveldi
og sjálfstæði á oddinn í um-
ræðunni um hugsanlega ESB-
aðild Íslands. Sú spurning vaknar
nefnilega hvort menn telji að full-
veldishugtakið hafi að fullu og öllu
leyti sömu merkingu og árið 1918
eða 1944. Og hafa ekki verið færð
rök fyrir því að „fullveldi“ Íslands
sé hugsanlega betur borgið innan
ESB en utan þess?
Spyr sá sem ekki veit. Hitt veit
ég að eftir níu mánaða dvöl meðal
Albana í Kosovo er ég á þeirri
skoðun að sjálfstæðishugtakið sé
oftar en ekki ofnotað – jafnvel mis-
notað – á vettvangi stjórnmál-
anna, kannski vegna þess hversu
sterkt það virðist höfða til tilfinn-
inga fólks.
Hér heima er hægt að sjá fyrir
sér – því miður – að menn taki að
kasta fram ásökunum um að Evr-
ópusinnar vilji selja fullveldið/
sjálfstæðið í hendur erlends valds.
Þessa er jafnvel þegar tekið að
gæta.
Slíkar umræður myndu minna
mjög á þau átök um utanríkismál,
sem áður settu svip á íslenskt
þjóðlíf, en í því ljósi er það óneit-
anlega kaldhæðnisleg staðreynd
að svo margir sjálfstæðismenn
skuli nú vilja fylkja liði með mönn-
um sem á árum áður voru þekktir
af andstöðu sinni við Atlantshafs-
bandalagið og veru bandarísks
hers á Íslandi.
Sjálfstæðismenn telja jú að við-
komandi menn hafi haft rangt fyr-
ir sér um utanríkismál í öllum
megindráttum. Verður athygl-
isvert í þessu samhengi að sjá
hversu vel hægrimönnum og
vinstrisinnum mun í sameiningu
takast að þjarma að miðjuflokk-
unum, Framsókn og Samfylkingu,
í umræðum um utanríkismálin.
Svo vikið sé í svipinn aftur að
Kosovo er óhætt að segja að Alb-
anar þar hafi haft fullveldis-
hugtakið á heilanum, og hefur það
að mínu mati staðið þeim fyrir
þrifum, enda hafa þeir takmark-
aðan vilja til að takast á við aðkall-
andi vandamál á meðan sjálfstæð-
iskrafan er útistandandi. Virðast
sumir Kosovo-Albana standa í
þeirri trú að ekki þurfi að takast á
við vandamál líðandi stundar –
þau muni hverfa út í veður og vind
af sjálfu sér þegar sjálfstæði er í
höfn, endalaust framfaraskeið taki
þá við.
Þarf víst ekki að hafa mörg orð
um að svo einfalt verður það ekki –
þó að það sé líklega rétt hjá fylg-
ismönnum Heimssýnar að Íslend-
ingum hafi vegnað best á liðinni
öld, eftir að fullveldi og síðan sjálf-
stæði náðust í höfn. Spurning er
þó hvort ekki komi þar fleira til en
bara fullveldið – t.d. framfarir í at-
vinnuháttum (einkum fiskvinnslu
og útgerð), sem varla er hægt að
þakka stjórnarfarslegu sjálfstæði
Íslendinga.
Hér býr þó fleira undir. Ég fæ
nefnilega ekki betur séð en að þeir
Heimssýnarmenn, og aðrir sem
deila skoðunum með þeim, þurfi
að setja á oddinn, að Ísland segi
sig frá samningnum um evrópska
efnahagssvæðið ef þeir vilja vera
samkvæmir sjálfum sér. Það þýðir
nefnilega ekki að fjölyrða um afsal
fullveldis til ESB, í því skyni að út-
lista þá galla sem eru á því að
ganga í ESB, nema menn ræði um
leið um það afsal sem þegar hefur
átt sér stað, þ.e. með EES-
samningnum.
Frá því er sagt í frétt í DV 18.
júní sl. að EES-samningurinn hafi
tvöfaldast að vöxtum frá því að
hann var undirritaður fyrir rúm-
um tíu árum. Kemur þar fram að í
samningnum séu nú rösklega
3.500 „gerðir“ en þær hafi verið
1.500 við undirritun. Flestar þess-
ara „gerða“ beri að innleiða í ís-
lenskan rétt annaðhvort með lög-
um eða reglugerðum og hafa
Íslendingar staðið sig ákaflega vel
í þeim efnum, skv. sömu frétt, þ.e.
innleitt „gerðirnar“ hratt og vel
jafnvel þó að þær taki á stundum
lítið viðmið af íslenskum að-
stæðum og veruleika.
Og staðreyndin ku vera sú að
EFTA-ríkin þrjú, sem aðild eiga
að EES (Ísland, Noregur og
Liechtenstein – Sviss er einnig í
EFTA en á ekki aðild að EES)
hafa afar takmörkuð áhrif, í mörg-
um tilfellum engin, á mótun
ákvarðana og tilskipana sem verða
hluti EES-samningsins. Hver var
svo að tala um afsal fullveldis?
Almennt talað þá hefur Evrópu-
umræðan ekki að mínu mati verið
jafn lítilssigld og stundum er af
látið. Þrátt fyrir allt fleytir henni
nokkuð áfram, m.a. í tengslum við
sjávarútvegsmál en ekki er annað
að sjá en hugleiðingar utanríkis-
ráðherra í Berlínarræðu sinni í
vor, og ábendingar Úlfars Hauks-
sonar stjórnmálafræðings, hafi
haft þau áhrif, að menn telji ekki
jafnvíst að sjávarútvegsstefna
ESB sé sá stóri þröskuldur og áð-
ur var talið. Að minnsta kosti
nefna ESB-andstæðingar ekki
sjávarútvegsstefnuna lengur sem
helsta gallann á ESB-aðild, heldur
benda á meintan fórnarkostnað og
lýðræðishalla innan ESB.
Fullveldið
og ESB
Ég fæ […] ekki betur séð en að þeir
Heimssýnarmenn, og aðrir sem deila
skoðunum með þeim, þurfi að setja á
oddinn, að Ísland segi sig frá samn-
ingnum um evrópska efnahagssvæðið ef
þeir vilja vera samkvæmir sjálfum sér.
VIÐHORF
Eftir Davíð
Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
Í KVÖLD voru þær
fréttir í sjónvarpinu að
það stæðu yfir viðræð-
ur ráðamanna ríkis og
borgar um að Íslenska
óperan flytti í Borg-
arleikhúsið. Hugmynd-
in er slæm – óperu-
flutningur á auðvitað
að fara í nýja tónlist-
arhúsið.
Eins og allir vita á
Óperan nú heima í
Gamla bíói sem hentar
henni illa af tveimur
ástæðum. Í fyrsta lagi
er húsið allt of lítið til
að óperusýningar séu
hagkvæmar. Þótt upp-
selt sé á sýningar Óperunnar tapar
hún milljón á kvöldi og þar af leið-
andi verður tapið því meira sem
sýningar verða vinsælli. Þetta er fá-
ránleg staða sem aðeins verður
leyst með því að stækka salinn svo
að fleiri gestir geti greitt niður sýn-
ingarkostnaðinn. Í öðru lagi er að-
staða til sýningarhalds í Gamla bíói
alls ekki góð. Þótt hljómburður sé
góður – sem er mjög mikilvægt – er
sviðið alltof lítið og aðstaða fyrir
listamenn allsendis ófullnægjandi.
Það myndi kosta óheyrilegt fé að
gera nauðsynlegar breytingar á
Gamla bíói. Hafa menn gleymt hvað
endurbygging Þjóðleikhússins kost-
aði?
Ef óperuflutningur á að fara í
Borgarleikhúsið leysir það ekki
rekstrarvanda óperuflutnings. Sal-
urinn tekur ekki fleiri óperugesti
en Gamla bíó. Það yrði áfram stór-
tap á hverri sýningu. Þótt leiksvið
hússins sé stórt og
fullkomið er hljóm-
burður allsendis ófull-
nægjandi fyrir óperu-
flutning og hljóm-
sveitargryfja því
miður hönnuð af van-
þekkingu. Breytingar
á húsinu myndu kosta
mjög mikið fé til að
það mætti þjóna óp-
eru.
Borgarleikhúsið hef-
ur átt við þann vanda
að glíma að húsið hef-
ur ekki fengið það líf
sem því hæfir vegna
þess að aðsókn á sýn-
ingar hefur ekki dugað
til að gefa húsinu það vægi og líf,
sem æskilegt hefði verið. Nú hefur
verið ákveðið að byggja tónlistar-
hús við höfnina sem á að nota undir
ráðstefnur og tónleika Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands. Tónleikar Sin-
fóníuhljómsveitarinnar hafa að jafn-
aði verið um 50 á ári. Það er
augljóst mál að þeir einir myndu
ekki gefa hinu nýja tónlistarhúsi
nægilegt líf – því biðu örlög Borg-
arleikhússins. Með því að fá inn óp-
eruflutning, ballett og innlendar og
erlendar gestasýningar af alls kyns
tagi mætti bæta nýtingu hússins
um leið og það þjónaði þörfum
þessara listgreina og þess hluta al-
mennings sem hefur áhuga á að
njóta þeirra. Þar væri hægt að hafa
góða sviðsaðstöðu og hjómburð fyr-
ir sinfóníur og óperur og þar yrði
hagkvæmt að setja upp óperusýn-
ingar og aðrar dýrar sýningar
vegna þess að salurinn tæki allt að
þrisvar sinnum fleiri gesti en þeir
salir sem fyrir eru.
Málið er sáraeinfalt. Væntanlegt
tónlistarhús er alveg upplagt fyrir
óperuflutning og aðrar dýrar sýn-
ingar á sviði og það myndi að auki
gera húsinu gott að þar yrði meira
líf en aðeins einir sinfóníutónleikar í
viku auk alþjóðlegra ráðstefna
lækna og lögfræðinga o.fl. Nýlega
hafa forstöðumenn Íslensku óper-
unnar, Sinfóníuhljómsveitar Ís-
lands, Þjóðleikhússins, Íslenska
dansflokksins og Listahátíðar lýst
því yfir að brýn þörf væri á góðri
aðstöðu fyrir stórar sýningar í
Reykjavík – og áttu þá við yfirlýs-
ingar menntamálaráðherra um að
slík aðstaða yrði sköpuð í tónlistar-
húsi. Yfirlýsingar menntamálaráð-
herranna voru fullkomlega eðlilegar
og byggðar á skynsamlegum for-
sendum eins og hér hefur komið
fram að ofan. Öll rök hníga að því
að við þær verði staðið.
Óperan á heima
í tónlistarhúsinu
Árni Tómas
Ragnarsson
Tónlist
Væntanlegt
tónlistarhús er alveg
upplagt fyrir óperu-
flutning, segir Árni
Tómas Ragnarsson,
og aðrar dýrar
sýningar á sviði.
Höfundur er læknir.
EIGA Íslendingar að
sækja um aðild að Evr-
ópusambandinu? Um
þetta hafa verið birtar
skýrslur og útreikning-
ar sem virðast stangast
á. Hverju eiga óbreytt-
ir kjósendur, sem ekki
geta sannreynt tölurn-
ar, að trúa? Og nú hef-
ur orðið til bandalag
gegn Evrópuaðild, þar
sem hatrammir and-
stæðingar á flestum
öðrum sviðum ganga í
eina sæng. Á hvaða for-
sendum verður þetta
bandalag til? Um hvað
snýst málið?
Ef þetta er einfalt bókhaldsdæmi
eins og þegar reiknað er út hvort
kaupa skal togara eða ekki, þá geta
hagfræði- og þjóðhagsstofnanir
ákveðið þetta fyrir okkur og við hirt
gróðann (eða borið tapið). Einu sinni
hefði kannski verið spurt hvort
menn vildu heldur búa við erlent eða
innlent auðvald. Sami rassinn undir
þeim báðum, hefði þá kannski verið
svarað. En málið er auðvitað ekki
svona einfalt. Það er pólitískt, meira
að segja heimspólitískt,
eftir því sem mál geta
verið það hér á landi.
Það snýst um það hvar
Ísland á að „staðsetja
sig“ í umheiminum. Og
það snýst um hagsmuni
og völd, eins og pólitísk
mál gera eðli sínu sam-
kvæmt.
Svo undirritaður
leikmaður reyni að
forma spurningarnar í
eigin kolli, þá virðist
honum sem málið verði
að meta á þremur
mælikvörðum, ef svo
má orða það: Fjárhags-
legum, valdstjórnarlegum og menn-
ingarlegum.
Um fjárhagsdæmið verður hinn
óbreytti borgari á endanum að segja
pass, þótt hann reyni af veikum
mætti að rýna til botns í hinum hag-
fræðilegu skýrslum. Hann hefur
hins vegar rétt og kannski örlitla
getu til að spyrja sjálfan sig og aðra
um valdstjórnarþættina og menn-
ingarþættina.
Hvers eðlis og hversu mikið er það
(raunverulega) vald sem hugsanlega
flyttist úr landi með Evrópuaðild?
Hvaða innlendu aðilar hafa það vald
núna, og hverjir myndu taka við því?
Er þetta ekki líka spurning um af-
stöðu gagnvart Ameríku? Ef Íslend-
ingar hafna Evrópu, verða þeir þá of
háðir Ameríku? Er það tilviljun að
utanríkisráðherrann virðist horfa
meira til Evrópu en forsætisráð-
herrann? Er forsætisráðherrann að
hugsa um innlenda hagsmuni, eins
og honum ber að gera, og er utanrík-
isráðherrann að hugsa um stöðu Ís-
lendinga í heiminum? Er þetta bara
eðlilegur áherslumunur og verka-
skipting ráðuneyta?
Ég hef enn ekki minnst á menn-
ingarlegar röksemdir, en þær hafa
jafnan vegið þungt í mótun íslenskra
stjórnmálahugsjóna. Vilja Íslending-
ar halda áfram að vera jafn menn-
ingarlega ofurseldir Ameríku og þeir
hafa verið að undanförnu og verða
það kannski enn meira en áður? Er
hugsanlegt að okkur gengi betur að
reka sjálfstæða menningarpólitík
innan Evrópusambandsins en utan
þess?
Eða er „hin leiðin“ til, að Íslend-
ingar verði raunverulega sjálfstæðir
og ekki háðir neinum? Getum við
staðið utan bandalaga?
Þegar allt kemur til alls verðum
við auðvitað að treysta dómgreind
forystumanna okkar, en óskandi er
að þeir skýri málefnin á sem einfald-
astan hátt fyrir okkur, óbreyttum
þegnunum, og skilji hismið frá
kjarnanum.
Evrópuaðild – Ameríku-
aðild, eða „hin leiðin“?
Kristján Árnason
Evrópumál
Ef Íslendingar hafna
Evrópu, segir Kristján
Árnason, verða þeir þá
of háðir Ameríku?
Höfundur er prófessor í íslenskri
málfræði við Háskóla Íslands.
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050
S
U
N
D
F
Ö
T
undirfataverslun
Síðumúla 3-5