Morgunblaðið - 05.07.2002, Blaðsíða 42

MINNINGAR
42 FÖSTUDAGUR 5. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Steinar Tómas-son fæddist í
Helludal í Biskups-
tungum hinn 27. nóv-
ember 1917. Hann
andaðist á hjúkrunar-
heimilinu Ljósheim-
um á Selfossi að
kvöldi 26. júní síðast-
liðinn. Foreldrar
hans voru hjónin Ósk
Tómasdóttir frá
Brattholti, f. 21. ágúst
1883, d. 7. maí 1968,
og Tómas Bjarnason
frá Hólum, f. 24. apríl
1886, d. 22. desember
1937. Þau bjuggu á nokkrum bæj-
um í Biskupstungum, en lengst af í
Helludal. Systkini Steinars eru:
Helga, f. 11.7. 1910, d. 11.5. 1997,
Sæunn, f. 1.10. 1911, d. 14.4. 1993,
Jóhann, f. 3.10. 1912, d. 12.11.
1912, Gestur, f. 24.4. 1914, d. 6.2.
1915, Bjarni, f. 17.6. 1915, d. 26.8.
1993, Tómas, f. 11.9. 1916, Magn-
ús, f. 22.4. 1919, d. 16.7. 1999, og
Eiríkur, f. 22.1. 1921, d. 28.9. 2000.
Steinar átti heimili í Helludal
alla ævi. Hann var í
farskóla í nokkra
mánuði á nágranna-
bæjum, en lauk
barnaskólagöngu
sinni í Reykholti eftir
að sá skóli tók til
starfa. Eftir ferm-
ingu var hann tvo
vetrarparta í skóla
Sigurðar Greipsson-
ar í Haukadal. Að
frátöldum nokkrum
ferðum til sjóróðra á
Suðurnesjum og í
Þorlákshöfn var ævi-
starf Steinars við
landbúnað. Hann tók ásamt Tóm-
asi bróður sínum við búinu í Hellu-
dal af móður þeirra um 1940 og bjó
þar síðan. Hélt hann heimili með
Ósk móður sinni og Margrét systir
hennar var þar einnig til heimilis.
Seinasta árið var Steinar á hjúkr-
unarheimilinu Ljósheimum á Sel-
fossi.
Útför Steinars verður gerð frá
Skálholtskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 14.
Góður drengur er genginn,
góður maður er dáinn.
Minnir hann oft á máttinn
maðurinn slyngi með ljáinn.
Allra okkar kynna
er ánægjulegt að minnast.
Mér finnst slíkum mönnum,
mannbætandi að kynnast.
(Kristján Árnason frá Skálá.)
Í dag fylgjum við til grafar föður-
bróður mínum Steinari Tómassyni
bónda í Helludal. Þegar dóttir mín
hringdi í mig frá Svíþjóð og sagði mér
að Kristofer frændi væri að reyna að
ná í mig vissi ég um leið hvers kyns
var. Ég fann kökkinn í hálsinum, tár
byrjuðu að streyma og upp komu
yndislegar minningar frá liðnum
tíma. Við systkinabörn Steinars
dvöldum til lengri og skemmri tíma
hjá honum og ömmu á meðan hennar
naut við. Í þá daga var ekkert kyn-
slóðabil, börn voru börn og fullorðnir
ráðgjafar og fyrirmyndir sem maður
lærði að virða og elska hvert á sinn
hátt. Faðir minn og Steini voru mjög
samrýndir bræður allt frá unga aldri,
af þeim sökum urðu Steini, Tumi,
Manga og amma partur af lífi okkar
systra rétt eins og mamma og pabbi.
Ég man eftir mér í fanginu á Steina
við eldhúsborðið í Helludal þar sem
við borðuðum egg, rúgbrauð og
drukkum kaffi með. Þá gat ég ekki
borðað hafragrautinn og get ekki enn
í dag. Einnig man ég eftir traustu
handtaki hans þegar ég gekk með
honum inná bing eða útí fjós og þegar
sterkar hendur hans lyftu manni upp
og báru mann þegar þreyttir fætur
gátu ekki meira.
Steini var dulur maður og fátalaður
en ef börn áttu í hlut þá kom í ljós
hans innri maður. Öll hans ást og um-
hyggja fyrir öðrum kom berlega í ljós
og annan eins dýravin hef ég ekki
þekkt. Það var alveg sama hvaða dýr
átti í hlut, músin í fjósinu eða þrest-
irnir í trjánum, hann hændi þau öll að
sér. Hundarnir hans, Hektor, Bangsi,
Moli og Muli, hestarnir og ærnar, allt
þetta var hans líf og yndi. Mér hefur
alltaf fundist það vera foréttindi að
hafa fengið að vera honum samferða
og einnig er það mér dýrmætt að
börnin mín og þá sérstaklega strák-
arnir fengu að kynnast honum. Hann
kallaði yngri son minn alltaf Lóuson
og fannst honum það mjög fyndið
þegar hann var minni, enda lærðist
honum fljótt að líka vel við þennan
stóra mann sem eldaði besta lamba-
kjöt sem hann hafði smakkað og bak-
aði heimsins besta rúgbrauð.
Ég vil þakka Steina fyrir samfylgd-
ina og allan rabarbarann sem ég sótti
á hverju sumri austur í Helludal og
allar skemmtilegu samræðurnar sem
fram fóru á meðan rabarbarinn var
slitinn upp. Ég vil líka þakka kaffi-
stundirnar sem við áttum saman þeg-
ar við bara sátum og drukkum kaffi
og nutum þagnarinnar, enda er þögn-
in besti vinurinn i skarkala dagsins.
Megir þú eiga góða heimkomu kæri
frændi og ég bið að heilsa öllum sem
þú hittir á grænum grundum skap-
arans.
Ég þakka þau ár sem ég átti,
þá auðnu að hafa þig hér.
Og það er svo margs að minnast,
svo margt sem um hug minn fer.
Þó þú sért horfin úr heimi,
ég hitti þig ekki um hríð.
Þín minning er ljós sem lifir
og lýsir um ókomna tíð.
(Þórunn Sig.)
Að lokum vil ég þakka Kristofer
fyrir allt sem hann hefur gert fyrir
föðurbróður okkar, sem ég veit að var
gert með glöðu geði og ást í hjarta.
Þar til næst, elsku Steini.
Ólafía Hafdísardóttir
(Lóa Magg.).
Sú rödd var svo fögur, svo hugljúf og hrein,
sem hljómaði til mín úr dálitlum runni;
hún sat þar um nætur og söng þar á grein
svo sólfögur ljóð um svo margt sem ég unni,
og kvöld eftir kvöld hóf hún ástarljóð ein –
ó, ef að þú vissir, hvað mikið hún kunni.
Þetta ljóð Þorsteins Erlingssonar
og lag Jóns Laxdals söng Steinar
móðurbróðir minn oft þegar ég var
lítil fyrir meira en hálfri öld og það er
eins og undirleikur við bernskuminn-
ingarnar frá Helludal, sem var minn
fyrsti samastaður í tilverunni. Þá
voru þeir teknir við búi Steinar og
Tómas bróðir hans og einnig var Ei-
ríkur, yngsti bróðirinn, þar til heim-
ilis. Þessir tveir voru þó oft í vinnu
útífrá en Steini sá þá um búið og hann
hélt alla tíð heimili með Ósk móður
sinni og Margréti systur hennar.
Ef ég ætti að lýsa Steina í einni
setningu þá væri hún: Hann var góð-
ur maður. Börnin finna fljótt hvað að
þeim snýr og engan hef ég þekkt sem
börn hændust eins skilyrðislaust að
og hann. Ekki af því að hann væri
með einhverjar kúnstir og mikið
skraf, nei, það þurfti ekki nema eitt
augnatillit og þau voru orðin einlægir
aðdáendur og vinir. Hann átti svo
gott með að setja sig á þeirra plan,
ræða málin af alvöru og skilningi eða
taka þátt í glensi og gríni. Og alltaf
var þess gætt að enginn yrði útundan
eða færi sér að voða.
Ein af mínum fyrstu minningum
frá Helludal er sú hvað hann hélt
traustu taki í höndina á mér þar sem
við fórum um hafraakur fyrir neðan
veginn. Stráin voru miklu hærri en ég
og ekki vildi hann að barnið villtist í
höfrunum! Hann fór í krók og krumlu
við mig, eins og áreiðanlega marga
aðra krakka. Og ég man að ömmu
þótti nóg um þegar við glímdum á eld-
húsgólfinu og auðvitað felldi ég hann.
Þá hef ég verið svona fjögurra ára.
Seinna kynntust svo börnin mín
Steina og héldu mikið upp á hann. Og
lítil sonardóttir sem stundum fær að
fara með ömmu í sveitina, tók því með
gleði að koma við hjá honum á Sel-
fossi, sem við ævinlega gerðum. Hún
fann þetta sama hjá honum og öll
önnur börn.
Steini var einlægur náttúruunn-
andi. Eitt lítið blóm vakti aðdáun
hans ekki síður en stórbrotið lands-
lag. Helludalsjörðin býr yfir mörgum
fallegum stöðum sem hann þekkti og
hafði ánægju af að sýna öðrum. Hann
hlúði að og bætti við gróðurinn, um
það bera vitni skógarlundirnir sem
hann plantaði og annaðist. Dýravinur
var hann líka og hændi að sér allar
skepnur sem hann umgekkst. Sauð-
féð var honum afar kært og hjörðin
hans var óvenju skrautleg, því hann
setti gjarnan á mislit lömb.
Ég verð að minnast á hvílíka alúð
og natni Steini sýndi Ósk móður sinni
og Margréti systur hennar sem voru
orðnar rosknar konur þegar ég man
eftir, amma fædd 1883 og Manga
1876. Það var aðdáunarvert hve þessi
stóri og mikli maður var lipur að snú-
ast við gömlu konurnar, ætíð bros-
andi og með gamanyrði á vörum. Þær
höfðu gömul gildi í heiðri og Steini
virti það. Hann las t.d. alltaf upphátt
Passíusálmana á föstunni. Ég gleymi
aldrei hvað það var notalegt að hlusta
á hann lesa í skini steinolíulampans.
Hann kunni sálmana áreiðanlega að
mestu utan bókar, en líka ógrynni af
öðrum sálmum og alls konar kvæð-
um. Þarna ríkti ást á ljóðum og söng.
Steini var vel á sig kominn þegar
hann var uppá sitt besta, sterkur og
góður verkmaður. Hann var léttur á
fæti og fór mikið fótgangandi. Ótald-
ar eru ferðirnar sem hann átti gang-
andi inn í óbyggðir um haust og fram
á vetur meðan hann vissi að ekki voru
fullar heimtur á fé. Gilti þá einu hvort
það var hans sjálfs eða annarra. Eftir
að gömlu konurnar féllu frá bjó hann
einn í sínum bæ. Hann hélt góðri
heilsu og kröftum lengi vel og sinnti
bæði inni- og útistörfum. Var hvort
tveggja jafn vel og snyrtilega af hendi
leyst.
Ekki var Steini mikið fyrir að trana
sér fram, en í góðum hópi gat hann
verið hrókur alls fagnaðar. Auk þekk-
ingar sinnar á bundnu máli las hann
mikið af alls konar fróðleik og var
víða vel heima, hafði skoðun á málum
og seldi hana ekki fyrir stundarvin-
sældir. Fyrr á árum sótti hann sam-
komur til jafns við aðra, ekki síst ef
farið var á hestum. En þegar árunum
fjölgaði átti hann erfiðara með að ná
sér upp eins og gengur. Hann hafði
þó alltaf gaman af að hitta fólk og
vera í góðum félagsskap.
En fjarri er nú söngur þinn, sólskríkjan mín,
og sumur þíns vinar hin fegurstu liðin;
hann langar svo oft heim á Þórsmörk til þín,
hann þráir svo ljóðin og vornæturfriðinn, –
hann harmar í skóginum hrjósturlönd sín,
hann hlustar sem gestur á náttgalakliðinn.
Það er mikið farið þegar heilsan
bregst. Þar kom líka að kraftar þrutu
og Steini gat ekki lengur búið einn og
hugsað um féð sitt. Það má þó segja
að hann hafi staðið meðan stætt var.
En tími breytinganna var runninn
upp og Helludalsmenn brugðu búi.
Eftir nokkra viðdvöl í Reykholti hjá
Tómasi bróður sínum dvaldi Steini á
hjúkrunarheimilinu Ljósheimum á
Selfossi nærri tvö síðustu árin. Ber að
þakka því ágæta fólki sem þar starfar
góða umönnun og hlýlegt viðmót.
Lengst af gat hann vitjað átthaganna
öðru hvoru með aðstoð Kristófers
frænda síns og átti alltaf sitt lögheim-
ili í gamla bænum í Helludal. Fylgdist
hann vel með því sem gerðist í sveit-
inni og hjá frændfólkinu. Nú undan-
farið var þó mjög dregið af Steina og
síðustu vikurnar hitti ég hann ætíð
rúmliggjandi. Hann sýndi þó sama
æðruleysið og áður. Það var alltaf
eitthvað eftir af léttu lundinni og stutt
í brosið.
Að leiðarlokum vil ég þakka Stein-
ari frænda mínum fyrir sólríku
bernskuárin, þakka grunninn sem
hann lagði og stuðninginn sem hann
veitti mér alla tíð. Minningin lifir og
fylgir okkur sem þekktum hann. Við
Guðni og fjölskyldan þökkum fyrir
samfylgdina.
Inga Kristjánsdóttir.
Stór og sterkur maður, með pott-
loks-húfu á höfðinu og hund sér við
hlið. Með laust og mjúkt handtak.
Þetta er sú mynd sem kemur upp í
hugann þegar ég hugsa um Steina
frænda.
Hann var sérstaklega barngóður
maður og mér þótti alltaf mjög spenn-
andi að koma til hans í gamla bæinn í
Helludal. Þar ríkti hann eins og vörð-
ur um fortíð fjölskyldunnar í húsi sem
virtist aldrei breytast. Það var eins og
hver hlutur þar ætti sér sögu sem að-
eins hin eldri kynslóð kunni.
Í litla eldhúsinu var einn veggur
þakinn gömlum dagatölum. Ég hugs-
aði oft um það þegar ég skoðaði
myndirnar á þeim, hvernig ætli þetta
eða þetta þarna ár hafi liðið hjá Steina
og í þessu húsi. En ég var alltof feimin
til að spyrja. Sat bara hljóð við eld-
húsborðið og naut þess að drekka
mjólk úr pínulitlu mjólkurglasi sem
Steini tók alltaf sérstaklega fram fyr-
ir börn sem þar bar að garði. Manni
fannst alltaf að maður væri svolítið
stærri, af því að glasið passaði nefni-
lega svo vel í litlar hendur.
Steini kom auðvitað líka oft að
Gýgjarhóli að heimsækja ömmu,
Helgu systur sína. Þar átti hann alltaf
sitt fasta sæti við borðsendann í eld-
húsinu.
Við systkinin kynntumst Steina
þegar hann var ennþá við góða heilsu
og bjó búi sínu í Helludal. En það
voru alltaf ný börn að kynnast hon-
um. Ég hef frétt að litlu frænku minni
hafi þótt mjög gaman að heimsækja
Steina á Ljósheima. Þau hafi setið og
talað mikið saman.
Mér þykir miður að hugsa til þess
að Helgi Bjartur sonur minn hafi ekki
náð því að kynnast Steina. Þeim hefði
örugglega komið vel saman.
Viktoría Guðnadóttir.
Þegar ég kveð hann Steina minn
eftir langa og ómetanlega samfylgd
og lít til baka er af mörgu að taka.
Sægur af myndum og minningabrot-
um streyma fram í hugann. Við vor-
um mjög nánir allt frá mínum fyrstu
bernskusporum. Steini tók varla
minni þátt í að ala mig upp en for-
eldrar mínir og var ég hreint ekki
minna hændur að honum en þeim.
Steini var mér því miklu meira en
venjulegur föðurbróðir. Samskipti
okkar voru alla tíð einstaklega ljúf og
tengslin sterk, aldrei bar þar skugga
á. Mér finnst því að með fráfalli
Steina sé að ljúka ákveðnum kafla í
mínu lífi og ekki laust við að manni
finnist undarlegt að hugsa sér lífið án
hans. En kallið er komið og undan því
verður ekki skorast.
Fljótt læra börnin að meta mann-
gæsku og hlýju. Ef til vill endurspegl-
ast hjartalag fólks einna best í því
hversu vel því tekst að laða að sér
blessuð börnin. Steini bjó yfir þessum
hæfileika í ríkum mæli. Það var eitt-
hvað í hans fari sem heillaði börnin.
Hann kunni að setja sig í spor þeirra
og skynjaði vel hvernig þeim leið.
Ekki hafði hann síður lag á að hæna
að sér skepnur, sama hvort um var að
ræða hunda, kindur, hross eða jafnvel
svín. Reyndar held ég að ég megi full-
yrða að allir, ungir sem aldnir sem
nutu þess að kynnast Steina mínum
hafi fundist hann heillandi maður á
allan hátt þó hann ætti það til að virka
svolítið þurr á manninn við fyrstu
kynni. Það stafaði af því að hann var í
eðli sínu hlédrægur. Hann var ekki
fyrir það gefinn að trana sér fram en
það sem hann lagði til málanna var
ævinlega vel ígrundað. Hann var ekki
vanur að segja neina vitleysu og eitt
af því sem hann lagði sig fram um að
kenna mér var að það er stundum
betra að hafa færri og málefnalegri
orð um hlutina en flaum af innihalds-
lausum orðum. ,,Það er dýrmætt að
gæta sín á að segja ekki eitthvað sem
maður getur séð eftir að hafa sagt.“
Þessu heilræði mun ég seint gleyma
en Steini lagði mér það þegar ég var
nálægt fermingu. Það skal ósagt látið
hvernig manni hefur gengið að haga
sér eftir því.
Steini var hrókur alls fagnaðar í
góðra vina hópi, ekki síst í þau fáu
skipti sem hann bragðaði áfengi, þá
var tekið til við að kæta andann og
syngja af slíkri innlifun að manni
fannst allt annað hverfa í skugga hans
meðan á þeirri gleði stóð. Hann var
orðheppinn og kjarnyrtur og talaði og
skrifaði betri íslensku en margur
menntamaðurinn. Hann var minnug-
ur og tók vel eftir því sem fyrir augu
bar hverju sinni.
Steini gerði ekki víðreist um ævina,
en náði þó að ferðast talsvert um
landið á efri árum. Við frændurnir
lögðum nokkrum sinnum land undir
fót. Ógleymanlegt er sumarið 1995 er
við fórum um Vestfirði þvera og endi-
langa og sama sumar fórum við vítt
og breitt um Austurland. Þessar ferð-
ir standa mjög ofarlega í enduminn-
ingasafni okkar Steina. Hann naut sín
virkilega vel í þessum ferðum og það
fór fátt framhjá honum.
Þeir sem nutu þess að kynnast
Steina fundu fljótt hvað hann var
raungóður, heilsteyptur og fölskva-
laus, hann mátti ekkert aumt sjá og
tók ævinlega málstað þeirra er minna
máttu sín.
Það eru forrétindi að hafa fengið að
njóta samfylgdar við slíkan mann í öll
þessi ár.
Það þurfti ekki að undra að bú-
skapur yrði ævistarf Steina. Ég
reikna með að ekki hafi neitt annað
komið til greina í hans huga. Búskap-
ur var hans líf og yndi og átthagarnir
og heimili hans var honum kært.
Hann ólst upp með foreldrum sínum
og systkinum í Helludal og átti þar
lögheimili alla sína tíð. Síðustu tvö ár-
in dvaldi hann að mestu á hjúkrunar-
heimilinu Ljósheimum á Selfossi.
Hann hefði eflaust kosið að dvelja í
Helludal til hinstu stundar en ekki
verður á allt kosið í þessu lífi. Liðlega
tvítugur tók hann við búsforráðum
ásamt Tómasi föður mínum. Hann
hélt heimili með móður sinni og Mar-
gréti móðursystur sinni til fjölda ára
og deildi lífi sínu með þeim. Þegar
heilsu þeirra systra fór að hraka ann-
aðist hann þær af mikilli alúð. Ég
hygg að það hafi verið honum mikil
viðbrigði þegar þær féllu frá með
stuttu millibili þegar hann var rúm-
lega fimmtugur, eftir það bjó hann
einn í bænum sínum.
STEINAR
TÓMASSON
S. 555 4477
555 4424
Erfisdrykkjur
MIKIL áhersla er lögð á, að
handrit séu vel frá gengin, vél-
rituð eða tölvusett. Sé handrit
tölvusett er æskilegt, að disk-
lingur fylgi útprentuninni. Það
eykur öryggi í textameðferð og
kemur í veg fyrir tvíverknað. Þá
er enn fremur unnt að senda
greinarnar í símbréfi (569 1115)
og í tölvupósti (minn-
ing@mbl.is). Nauðsynlegt er, að
símanúmer höfundar/sendanda
fylgi.
Um hvern látinn einstakling
birtist formáli, ein uppistöðu-
grein af hæfilegri lengd, en aðr-
ar greinar um sama einstakling
takmarkast við eina örk, A-4,
miðað við meðallínubil og hæfi-
lega línulengd, - eða 2.200 slög
(um 25 dálksentimetra í blaðinu).
Tilvitnanir í sálma eða ljóð tak-
markast við eitt til þrjú erindi.
Greinarhöfundar eru beðnir að
hafa skírnarnöfn sín en ekki
stuttnefni undir greinunum.
Frágangur afmælis-
og minningargreina