Morgunblaðið - 31.08.2002, Qupperneq 27

HEILSA
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. ÁGÚST 2002 27
FRAMFARIR síðustu ára
á sviði taugasálfræði og at-
ferlisfræði hafa leitt í ljós
mikilsverðar upplýsingar
sem foreldrar, kennarar,
barnalæknar og sálfræð-
ingar geta nýtt sér til að
hnitmiða aðstoð við börn í
mismunandi vanda og fyr-
irbyggja geðraskanir.
Rannsóknir á hvaða þættir
það eru sem auka áhættu á
geðrænum erfiðleikum
barna eru mikilvægar af
mismunandi ástæðum:
1. Vitneskja um hvaða
þættir eru að baki ákveð-
inna erfiðleika auðveldar
skilning á hvernig þessi
erfiðleikar þróast.
2. Hægt er að sýna fram
á áhættuhópa.
3. Skilningur á mismun-
andi áhrifum álagsþátta
leiðbeinir um hvaða að-
gerðum þarf að beita við
mismunandi aðstæður til að fyrirbyggja geðræna erfiðleika.
4. Hægt er að nota rannsóknir til að ákvarða hvernig fjármagnið til mála-
flokksins skili sér í sem bestum árangri.
Margar nýlegar rannsóknir hafa sýnt fram á að bæði líffræðilegir og fé-
lagslegir/uppeldislegir þættir í æsku leiða til geðrænna erfiðleika barna –
án þess að um beint orsakasamband sé að ræða.
Hjá þeim börnum sem verða verst úti hafa yfirleitt, ef svo má segja,
„safnast saman“ erfiðleikar af ýmsum toga heima, í skólanum eða í sam-
félaginu, t.d. veikindi, fjölskylduerfiðleikar, einelti og ýmiskonar önnur erfið
reynsla. Margar rannsóknir sýna að sterkar líkur eru á að börn sem eiga í
svona „fjölþættum erfiðleikum“ séu í mikilli áhættu að farnast illa í lífinu al-
mennt. (Sjá P. Jörgensen: Risikobörn. Hvem er de – hvad gör vi? Kaup-
mannahöfn 1993). Mest áberandi áhættuþættirnir eru; áföll á meðgöngu eða
í fæðingu, arfgeng tilhneiging til geðrænna erfiðleika eða skapgerðarbrests,
ytri þættir eins og fátækt, vanörvun, misnotkun og vanræksla, ófullnægj-
andi tengsl við nánustu ættingja, geðsjúkdómar foreldra, vímuefnaneysla
og áföll af ýmsum toga.
Að fyrirbyggja geðræna erfiðleika
Mikilvægt er að vinna að því að fyrirbyggja geðræna erfiðleika og stuðla
að geðrænu heilbrigði með því að hlynna að börnum frá unga aldri, því geð-
rænir erfiðleikar fullorðinna tengjast ótvírætt erfiðleikum sem þeir hafa átt
við að stríða sem börn. Þekkingin á fyrirbyggjandi aðgerðum hefur aukist
mjög á undanförnum árum. Þannig vitum við í dag;
 að við höfum möguleika á að draga úr áhættuþáttum
 að við getum komið í veg fyrir geðræna erfiðleika (t.d. þunglyndi)
 að við getum kennt börnum félagsfærni; þ.e. innlifun, aðferðir til að
leysa úr vanda og hafa stjórn á eigin hvötum
 að mikilvægt er að gripið sé fljótt og hnitmiðað inn í málin ef áföll
verða eða börn lenda í kreppu á annan hátt.
Kristján Már Magnússon sálfræðingur.
 Landlæknisembættið í samstarfi við Manneldisráð – Ísland á iði – 2002 sjúkra-
þjálfunarskor Háskóla Íslands og Íþróttafræðisetur Kennaraskóla Íslands.
Heilsan í brennidepli
Geðraskanir
barna – áhættu-
þættir og aðgerðir
Hlynna þarf að börnum frá unga
aldri, því geðrænir erfiðleikar
fullorðinna tengjast erfiðleikum
sem þeir hafa átt við að stríða
sem börn.
Morgunblaðið/Ásdís
HITAMÆLAR, sem settir eru í
eyru og eru notaðir víða bæði á heim-
ilum og sjúkrahúsum, eru ekki nógu
nákvæmir til þess að megi reiða sig á
þá að því er fram kemur í nýrri rann-
sókn sem birtist í læknaritinu Lanc-
et.
Í greininni er því haldið fram að
hinir svokölluðu eyrnamælar nemi
ekki alltaf þegar börn eru með hita
og ónákvæmni þeirra geri að verkum
að varasamt geti verið að nota þá á
sjúkrahúsum vegna þeirrar kröfu,
sem þar er gerð um nákvæmni. Í
greininni segir að hinn hefðbundni
rasshitamælir sé mun nákvæmari,
að því er kemur fram á fréttavef
BBC.
Eyrnamælar virka þannig að þeir
nema innrauðar bylgjur frá vefjum
inni í eyranu og nota þær til að
reikna út líkamshitann. Mun þægi-
legra er að nota eyrnamælana en
hina hefðbundnu hitamæla og hafa
margir foreldrar og læknar nýtt sér
það.
Vísindamenn við barnalækninga-
stofnun Liverpool-háskóla báru
saman hitamælana og niðurstöður
þeirra eru afgerandi. Í einu tilviki
mældist hiti með rassmæli 38°, en
eyrnamælirinn sýndi allt frá 37° til
39°. Eyrnamælir gæti því ýmist sýnt
að ekkert væri að eða sjúklingur
væri með háan hita þegar í raun væri
um vægan hita að ræða. Vísinda-
mennirnir reyndu einnig að beita
þeirri tækni, sem notuð er í eyrna-
mælum, í rassmæli og kom þá einnig
fram ónákvæmni.
Eyrna-
mælar eru
sagðir óná-
kvæmir
Morgunblaðið/Arnaldur
Nýleg rannsókn breskra vísindamanna á eyrnahitamælum þykir hafa
leitt í ljós að þeir séu mun ónákvæmari en rasshitamælar.
Fullkomnaðu
verkið
með
þakrennukerfi
þakrennukerfi
BLIKKÁS EHF.
SKEMMUVEGUR 36
200 KÓPAVOGUR
SÍMI 557 2000 - FAX 557 4111
Fagm
enns
ka
í
fyrir
rúmi
Söluaðilar um land allt
Spurning: Margir kannast við
þynnkuna sem getur komið dag-
inn eftir áfengisneyslu. Hvað er
þetta og er ekki hægt að gera
eitthvað til að losna við óþæg-
indin?
Svar: Þynnka (timburmenn) er
samsafn líkamlegra og andlegra
óþæginda sem koma eftir óhóf-
lega áfengisdrykkju. Aðeins eitt
öruggt ráð er til við þynnku en
það er að drekka ekki áfengi eða
þá mjög í hófi.
Ekki er til nein nákvæm vís-
indaleg skilgreining á þynnku og
furðulítið er til af vönduðum
rannsóknum miðað við hversu al-
gengt vandamálið er. Einkennin
eru hins vegar vel þekkt og ber
þar hæst verki í höfði og maga,
ógleði, lystarleysi, niðurgang,
þreytu, svima, kvíða, skjálfta,
hjartslátt og almenna vanlíðan.
Við þetta bætist oft vond sam-
viska og gremja út í sjálfan sig
fyrir að hafa hagað sér svona
óskynsamlega.
Orsakir þynnku eru marg-
þættar og að ýmsu leyti óljósar.
Áfengi hefur margvísleg áhrif á
öll líffæri og ýmis önnur efni í
áfengum drykkjum geta haft
áhrif og átt þátt í þynnku. Við
áfengisdrykkju eykst sýrumynd-
un í maganum og áfengi hefur
þar að auki ertandi áhrif og
þetta leiðir til roða og bólgu í
slímhúð magans. Afleiðingin get-
ur verið magaverkir og ógleði
daginn eftir. Áfengi hefur marg-
vísleg áhrif á taugaboðefni í heil-
anum sem geta leitt til svitakófa,
skjálfta og viðkvæmni fyrir ljósi
og hljóði daginn eftir. Áfengi
eykur útskilnað vökva í nýrum,
þetta veldur vökvatapi og þornun
sem skýrir munnþurrk og þorsta
og líklega einnig höfuðverkinn
sem fylgir þynnkunni. Höfuð-
verkurinn stafar líklega þar að
auki af útvíkkun æða í heilanum.
Æðar í hjartanu víkka einnig og
skýrir það að einhverju leyti
hjartslátt og hjartsláttartruflanir
sem gjarnan fylgja þynnku.
Eftir hóflega neyslu áfengis
verður yfirleitt engin þynnka og
besta ráðið er að neyta áfengis í
hófi eða alls ekki. Fjölmörg ráð
eru til sem eiga að fyrirbyggja
þynnku en þau duga yfirleitt
ekki. Forðast ber að drekka á
fastandi maga og gott er að
borða með áfenginu. Sennilega
hjálpar einnig að drekka mikinn
vökva til að vinna gegn vökva-
tapinu en þó ber að forðast kaffi
og aðra drykki sem innihalda
koffín vegna þess að það eykur
vökvatapið. Til er rannsókn sem
sýndi að viský, koníak, rauðvín
og romm gáfu frekar þynnku en
hvítvín, vodka og gin. Í fyrr-
nefndu drykkjunum geta verið
ýmis aukaefni eins og tréspíri,
önnur alkóhól og fleiri eiturefni
sem að líkindum geta stuðlað að
þynnku. Sumir trúa því að þegar
drukknir eru sama kvöldið marg-
víslegir léttir og sterkir drykkir
gefi það verri þynnku en ef
drukkin er ein tegund og kann
þetta að vera rétt.
Þegar þynnkan herjar á fólk
eru til fjölmörg ráð sem flest eru
gagnslaus vegna þess að það er
aðallega tíminn sem læknar.
Verkjatöflur eru ýmist ertandi í
maga eða slæmar fyrir lifrina og
ætti helst að forðast slíkt. Sumir
fá sér afréttara, þ.e. drekka aft-
ur áfengi til að slá á óþægindin.
Áfengi slær vissulega á sum af
óþægindunum en að fá sér af-
réttara er það heimskulegasta
sem hægt er að gera vegna þess
að einungis er verið að fresta
þynnku sem óhjákvæmilega
verður miklu verri en sú fyrri.
Sennilega er best að drekka
ríkulega vatn og einhverja
drykki sem fara vel í maga og
síðan neyta matar sem er léttur
og næringarríkur eins og t.d.
jógúrt og bananar.
Hvað er þynnka?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Hófdrykkja
besta ráðið
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt: Vikulok. Fax
5691222. Einnig geta lesendur sent fyrir-
spurnir sínar með tölvupósti á netfang
Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hot-
mail.com.