Morgunblaðið - 31.08.2002, Side 30

30 LAUGARDAGUR 31. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
V
IÐJAR vanans eru ýmsum fjötur um fót. Oft
er erfitt að leiða fólk inn á nýjar brautir eða
víddir vegna þess, hve margir óttast breyt-
ingar. Fleiri virðast frekar sjá hættur í
breytingum en tækifæri og almennt er lík-
lega auðveldara að fá fólk til að samþykkja óbreytt
ástand en breytingu, einkum ef það sér einhverja óvissu
fylgja henni fyrir það sjálft.
Þegar rætt er um breytingar, er þeim gjarnan harð-
lega mótmælt með því að benda á ávinning af óbreyttu
ástandi. Nærtækt dæmi úr samtímanum eru umræður
um nýja starfsaðstöðu fyrir rannsóknastarfsemina, sem
hefur verið stunduð í Tilraunastöð Háskóla Íslands í
meinafræði á Keldum síðan 1948.
Íbúðabyggð í Reykjavík hefur þrengt að stöðinni og
umlykur hana nú, eins og sjá má þegar litið er á húsin í
Grafarvogi og á Grafarholti. Þegar forráðamenn stöðv-
arinnar kynntu óskir um nýframkvæmdir við hana í
þágu dýrarannsókna, var þeim bent á, að ekki yrði unnt
að ráðast í þær á Keldum. Með framtíðaraðstöðu stöðv-
arinnar í huga væri skynsamlegt að taka ákvarðanir á
þeim forsendum, að starfsemin hlyti að flytjast annað, ef
skortur á húsnæði stæði í vegi fyrir þróun hennar og
góðri þjónustu.
Þegar umræður hófust um þekkingarþorp eða vís-
indagarða í Vatnsmýrinni við Háskóla Íslands og Land-
spítala – háskólasjúkrahús, kom í ljós, að bæði innan há-
skólans og sjúkrahússins var áhugi á því, að starfsemi á
Keldum flyttist í þetta umhverfi. Yrði það í senn til þess
að efla starfsemina þar og skjóta traustari stoðum undir
rannsóknastarf á Keldum. Þá hefur verið rætt, að dýra-
hald á vegum stöðvarinnar færist út fyrir höfuðborg-
arsvæðið og tengist ásamt dýrarannsóknum starfsemi
Landbúnaðarháskólans á Hvanneyri, sem starfar undir
handarjaðri landbúnaðarráðuneytisins eins og yf-
irdýralæknir og þeir, sem starfa á hans vegum á Keld-
um.
Framtíð Keldnastöðvarinnar verður einnig að skoða í
ljósi viðræðna, sem fram hafa farið um nokkurra miss-
era skeið milli fjármálaráðuneytis og Reykjavík-
urborgar um sölu á Keldnalandi frá ríki til bor
Ræðst verð og áhugi kaupanda að sjálfsögðu a
hvort verið sé að selja landið í heild eða einsta
úr því.
x x x
Vísindamenn eru sífellt að leita á vit framtíð
lega byggja þeir á því, sem er og var, en þá fyr
árangri, þegar þeir komast inn á nýjar brautir
ætla, að þeir, sem bera hag Keldna einkum fyr
telji spennandi tækifæri felast í nýrri aðstöðu
umhverfi. Flutningur á milli húsa eða á nýjan
ir að sjálfsögðu engu um inntak vísindastarfa
ig vísindamenn haga störfum sínum, nema þei
sjálfir.
Fjarlægðir hafa horfið í heimi rannsókna og
og þess vegna á ekki að skipta neinu, hvort me
Grafavoginum, á Hvanneyri, í Vatnsmýrinni e
York, þegar þeir stunda rannsóknir sínar. Á h
er almennt viðurkennt, að vísindagarðar á bor
sem er verið að undirbúa við Háskóla Íslands
mennt hið hagstæðasta starfsumhverfi fyrir v
menn og stuðli að nýsköpun með þvervísindal
vinnubrögðum.
Á Keldum varð einmitt til slíkt umhverfi á s
Ákvörðunin um að tengja ólíkar vísindagreina
um bar vott um mikla framsýni. Íslenskt hásk
indasamfélag hefur hins vegar breyst mikið sí
þess sem þróun byggðar og þörf fyrir ný dýra
sóknahús á Keldum valda því, að skynsamleg
fyrir því að skoða og síðan nýta sér þau nýju t
sem gefast við núverandi aðstæður.
x x x
Af fréttum má ráða, að starfsmenn á Keldu
allir sáttir við hugmyndir um að flytja á nýjan
sjálfu sér ekki nýtt, að deilt sé, þegar rætt er u
flytja opinbera starfsemi á milli húsa, bæjarhl
landshluta. Starfsmenn hins opinbera koma fr
öðrum hætti við vinnuveitanda sinn, þegar han
VETTVANGUR
Viðjar vanans, tæki
Eftir Björn Bjarnason
H
UGTÖKIN þróun og sjálf-
bærni eru mikið til umræðu
á ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna um sjálfbæra þró-
un, sem nú stendur yfir í Jó-
hannesarborg. Í gegnum árin hafa iðnríki
Vesturlanda haft meiri áhyggjur af sjálf-
bærni umhverfisins en ríki þriðja heimsins
meiri áhuga á efnahagslegri framþróun. Á
stórum umhverfisráðstefnum eru það yf-
irleitt sjónarmið fyrsta heimsins sem
verða ofan á.
Það sem mun ráða úrslitum í Jóhann-
esarborg er hvort heimurinn sé reiðubú-
inn að láta framþróun hafa forgang fram
yfir sjálfbærni.
Hvers vegna hafa iðnríkin svona mikinn
áhuga á sjálfbærni? Ástæðan er sú að
stöðugt dembist yfir okkur bænasöngur
um það hversu illa stödd náttúran sé. Auð-
lindir fara þverrandi. Íbúum jarðar fjölgar
stöðugt og því verður stöðugt minni fæða
til staðar. Dýrategundum er útrýmt í
stórum stíl. Skógar eru að hverfa. Loft og
vatn jarðarinnar verður stöðugt meng-
aðra. Maðurinn er í stuttu máli að ganga
frá jörðinni með framferði sínu og gæti út-
rýmt mannkyninu þegar upp er staðið.
Á þessu er hins vegar einn hængur. Það
virðast engar sannanir liggja að baki
bænasöngnum. Orka og auðlindir eru til í
meira magni en áður, ekki minna. Meira
er framleitt af matvælum á hvern jarð-
arbúa en nokkurn tímann fyrr í sögunni.
Færri svelta en áður.
Rétt er að nokkrar dýrategundir eru í
útrýmingarhættu. Hins vegar er búist við
að einungis 0,7% þeirra muni hverfa á
næstu árum en ekki 20-50% líkt og oftast
er haldið fram. Það virðist eiga við um
flesta umhverfismengun að umfang henn-
ar hefur annaðhvort verið ýkt eða þá að
hún er tímabundin og tengist frumstigum
iðnvæðingar. Besta leiðin til að bregðast
við mengun er því ekki að hægja á hag-
vexti heldur ýta undir hann.
Það að við á Vesturlöndum erum jafn
ginnkeypt fyrir bænasöngnum og raun
ber vitni, þrátt fyrir yfirgnæfandi sann-
anir um hið gagnstæða, má rekja til þess
hversu mikil áhersla hefur verið lögð á
sjálfbærni. Hvergi kemur þetta jafnskýrt
fram og varðandi loftslagsbreytingar.
Það liggur fyrir að hitastig jarðar hefur
hækkað og mun halda áfram að hækka ef
við dælum út koltvísýringi með bruna kol-
efnisorkugjafa. Hins vegar snýst umræðan
allt of mikið um það hvernig draga megi úr
útblæstri án tillits til kostnaðar.
Með því að samþykkja Kyoto-sáttmála
ársins 1997 hafa Evrópuríki sett sér það
markmið að minnka koltvísýringsútblástur
sinn niður í magn ársins 1990 á árabilinu
2008-2012. Það þýðir 30% minni útblástur
en raunin hefði verið árið 2012 án aðgerða.
Jafnve
verði tek
Sameinuð
hækka um
Búist er v
á iðnríkin
Þrátt f
grípa til r
breytinga
ingar fra
grípa til
koltvísýr
Þróun ekki sjá
Eftir Bjørn Lomborg
Victor Manuel, sem er tuttugu og fimm ára g
ÁVÖXTUN LÍFEYRISSJÓÐA
VERND HEIMILDARMANNA
Hleranir dönsku lögreglunnará samtölum blaðamanns Jyl-landsposten við samstarfs-
mann sinn hafa vakið harðar deilur.
Viðkomandi blaðamaður, Stig Matth-
iesen, skrifaði fréttaskýringu um
múslíma í Danmörku. Var þar meðal
annars fjallað um þann orðróm að til
væri listi með nöfnum þekktra
danskra gyðinga, sem gengi milli
manna í röðum herskárra múslíma í
Danmörku, og fyrirheit um verðlaun
ef þeir yrðu myrtir.
Dagblaðið lét lögreglu þegar í té
nokkur nöfn málsmetandi gyðinga í
dönsku samfélagi sem samkvæmt
heimildum þess mætti ætla að gætu
verið á listanum. Ekkert er hins veg-
ar vitað um hvort slíkur listi er til í
raun og segir einn heimildarmaður
Matthiesens í greininni að orðróm-
urinn um morðhótanirnar gæti jafn-
vel verið frá „gyðingunum sjálfum
kominn til þess að vinna samúð“.
Lögreglan krafðist þess að dag-
blaðið léti af hendi nöfn heimildar-
manna Matthiesens. Þegar blaðið
neitaði leitaði lögreglan á náðir dóm-
stóla, sem féllust á kröfu hennar.
Blaðið áfrýjaði málinu þá til Eystri
landsréttar í Kaupmannahöfn, þar
sem það er nú til meðferðar.
Um leið og greinin birtist, 11.
ágúst, hófust hins vegar hleranirnar.
Jørgen Ejbøl, ritstjóri Jyllands-
posten, segir að það sé ósamræm-
anlegt lýðræðislegu réttarríki að
lögregla hleri frjálsa fjölmiðla og
bætir við: „Ef mannslíf eru í húfi og
við höfum upplýsingar um það mynd-
um við vitaskuld koma þeim upplýs-
ingum samstundis til lögreglu um
leið og við vernduðum heimildir okk-
ar.“
Samband blaðamanns og heimild-
armanns byggist á trausti. Ef heim-
ildarmaður býr yfir upplýsingum,
sem eru þess eðlis að það varði al-
mannahag að þær komi fram, en vill
ekki láta nafns síns getið þarf að
fjalla þannig um málið að böndin
berist ekki að honum. Bregðist
blaðamaður því trausti missir hann
trúverðugleika sinn. Sama má segja
um þann fjölmiðil, sem ekki stendur
vörð um þetta samband.
Rannsóknarlögregla ríkisins
krafðist þess um miðjan síðasta ára-
tug að Agnes Bragadóttir, einn af
fréttastjórum Morgunblaðsins, gæfi
upp heimildir, sem hún hafði byggt á
í greinaflokki sínum í Morgun-
blaðinu um endalok Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga. Héraðs-
dómur komst að þeirri niðurstöðu að
henni bæri að gefa upp nafn heimild-
armannsins, en Hæstiréttur sneri
þeim dómi við og staðfesti grundvall-
arrétt blaðamanna til þess að vernda
heimildir sínar. Talað hefur verið um
að sá dómur hafi verið sigur fyrir
blaðamennsku hér á landi.
Í máli því, sem upp er komið í
Danmörku, stangast hins vegar á tvö
grundvallaratriði. Annars vegar er
það réttur blaðamannsins til að
vernda heimild sína, hins vegar sú
siðferðislega skylda að koma í veg
fyrir morð. Að vissu leyti er sam-
band blaðamanns og heimildar-
manns eins og skriftabarns og
prests. Það er hins vegar ekki þar
með sagt að það eigi að láta heimild-
armanninn komast upp með að nota
fjölmiðil blaðamannsins til að koma
málstað sínum á framfæri og njóta
um leið nafnleyndar til að fremja
óhæfuverk. Á milli ábyrgs fjölmiðils
og yfirvalda á að ríkja sá trúnaður að
því megi treysta að fjölmiðillinn láti
ekki koma sér í þá stöðu að hann
hylmi yfir með morðingja eða vit-
orðsmönnum hans. Rökin fyrir því að
fjölmiðlar þurfi að geta veitt nafn-
lausum heimildarmönnum vernd eru
þau að hægt sé að draga fram mik-
ilvægar upplýsingar um gang mála í
þjóðfélaginu. Brot á þeirri vernd
getur stefnt heimildarmanninum í
hættu og jafnvel blaðamanninum
einnig. Lögreglan hefur sínar eigin
leiðir til þess að afla upplýsinga og
þær felast ekki í því að stytta sér leið
með því að hlera símtöl blaðamanna.
Í Viðskiptablaði Morgunblaðsins ífyrradag birtist tafla, þar sem
gerð var grein fyrir ávöxtun fjár-
muna lífeyrissjóða landsmanna á
árinu 2001 og var byggð á skýrslu
Fjármálaeftirlits um þetta efni, sem
út kom nú í ágústmánuði. Heildar-
niðurstaðan er sú, að raunávöxtun
lífeyrissjóðanna var neikvæð um
1,9%. Hins vegar var mikill mismun-
ur á afkomu lífeyrissjóðanna inn-
byrðis.
Nú er ekki hægt að búast við því,
að lífeyrissjóðir skili góðri afkomu á
hverju einasta ári og ekki má gleyma
því að afkoma margra lífeyrissjóða
hefur verið býsna góð mörg undan-
farin ár. Að sjálfsögðu endurspegl-
ast árferðið að töluverðu leyti í af-
komu sjóðanna.
Þótt ekki sé hægt að ætlast til
beztu ávöxtunar ár hvert er þó hægt
að gera eftirfarandi kröfur til þeirra,
sem stjórna málefnum lífeyrissjóð-
anna:
Í fyrsta lagi að þeir séu varkárir í
fjárfestingum. Það er ábyrgðarhluti
að fjalla um þá peninga, sem fólk ætl-
ar að byggja afkomu sína á í ellinni.
Í öðru lagi er eðlilegt að hver og
einn sjóðfélagi í séreignarsjóðum
geti sjálfur tekið ákvörðun um hvaða
sparnaðarleiðir hann vill fara með
séreign sína.
Í þriðja lagi er hægt að gera kröfu
til þess, að félagsmenn lífeyrissjóð-
anna fái reglulegar og skjótar upp-
lýsingar um framvindu mála hjá
sjóðunum.
Allt er þetta með mismunandi
hætti hjá lífeyrissjóðunum. Hjá sum-
um þeirra eru þessi málefni í góðu
lagi, hjá öðrum er ekki staðið jafnvel
að málum.
Neikvæð þróun í ávöxtun lífeyris-
sjóðanna síðustu misseri ætti að
verða til þess að auka aðhald með
stjórnendum þeirra og að kröfur
aukist um reglulega upplýsingamiðl-
un til sjóðfélaga.