Morgunblaðið - 28.09.2002, Blaðsíða 26

LISTIR
26 LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ er ekki að ráðist á garðinn þar
sem hann er lægstur að setja á svið
frægasta verk gervallra leikbók-
menntanna. Sveinn Einarsson hefur
að baki langan og farsælan feril sem
stjórnandi leiksýninga jafnt sem
tveggja öflugustu leikhússtofnana
landsins, Leikfélags Reykjavíkur og
Þjóðleikhússins. Á allra síðustu árum
hefur hann einbeitt sér að leikritun,
fræðimennsku á sviði leiklistar auk
vinnu með eigin leikhópi, Banda-
mönnum. Ein sýning hópsins var
unnin upp úr Amlóðasögu, en nor-
rænar sagnir um Amlóða urðu Shake-
speare að yrkisefni er hann skrifaði
Hamlet. Leikfélag Akureyrar, þriðja
öflugasta atvinnuleikhús landsins,
hefur einnig fengið að njóta krafta
Sveins og er áhorfendum í fersku
minni meitluð sýning hans á Pétri
Gauti í þýðingu Helga Hálfdanarson-
ar.
Það er athyglisvert að fylgjast með
hvernig leikstjóri sem býr að áratuga
reynslu í leiklistinni tekst á við efni-
viðinn. Sveinn leikur sér að því að
vera trúr hvorum tveggju höfundi og
þýðanda og um leið sjálfum sér. Sýn-
ingin ber því sterk höfundareinkenni
Sveins en líður hvergi fyrir hans skoð-
anir á leikritinu heldur dregur hann
af mikilli leikni fram kjarnann í verk-
inu og leggur umfram allt áherslu á
hið leikræna. Skipting á milli atriða er
hröð og iðulega eru leikarar komnir í
stöður þegar aðrir hverfa á braut. Það
er þrautin þyngri að setja svo marg-
brotið verk á svið svo allir sætti sig við
það en hér er einskis að sakna, öll eft-
irminnilegustu atriðin eru hér til stað-
ar þó að víða hafi verið stytt og snur-
fusað tímans vegna. Söguþráðurinn
og samhengi orsaka og afleiðingar
nýtur sín því betur og hver persóna er
dregin einföldum og skýrum dráttum.
Það sem er efst í huga að lokinni
frumsýningunni er hin tilfinningalega
nálægð sem einkennir hana. Leik-
myndin – hrá og fornleg með keim af
bikuðum viðarflekum – ber áhorfand-
ann aftur í heim fornaldarsagna
Norðurlanda, sem eru þær bók-
menntir sem hin elsta, glataða Am-
lóðasaga hlýtur að hafa tilheyrt. Bún-
ingarnir tilheyra ótilgreindri fortíð –
Elín Edda Árnadóttir leikur sér að
öllum tímaskalanum frá rómantísk-
um hugmyndum nítjándualdarmanna
um miðaldir, rókókóflúri, samtíma
Shakespeares og aftur í myrkari
tíma. Hinn dökku leiktjöld, litadýrð
búninganna og blæbrigði ljósanna,
sem hönnuð eru af Agli Ingibergs-
syni, skapa samspil birtu og skugga
sem eru sannfærandi bakgrunnur
verks þar sem svo stutt er á milli hyl-
djúprar örvæntingar og áhyggju-
lausrar léttúðar æskunnar. Tónlistin
sem flutt er í sýningunni er e.t.v. það
nýstárlegasta í sýningunni. Með ein-
földum hljóðfærum skapar Sverrir
Guðjónsson heim forneskju og feg-
urðar – það sem fer fram á sviðinu á
sér bergmál í hljóðheimum sem um-
lykja sýninguna. Tónlistin er alls
staðar nálæg, áleitin og undirstrikar
og endurspeglar tilfinningar þær sem
leikararnir túlka.
Eftirtektarvert er hve vel leikar-
arnir fara með texta Helga Hálfdan-
arsonar. Þrátt fyrir að Shakespeare-
þýðingar hans hafi lengi verið metnar
að verðleikum, enda ótrúlegt stór-
virki, er fegurð textans eins og hann
birtist í meðförum leikaranna í þess-
ari sýningu undirrituðum opinberun.
Þetta er enn eitt dæmið um hve vel
Sveini Einarssyni tekst að gæða text-
ann lífi – hann hefur þroska og þor til
að taka réttar ákvarðanir og hið leik-
ræna hefur ávallt vinninginn ef valið
stendur á milli þess og hinnar bók-
menntalegu hliðar þessa sígilda
verks.
Það er eins og Sveinn hafi gert orð
Shakespeares að sínum þar sem
skáldið leggur í munn Hamlet vanga-
veltur sínar um hlutverk leikaranna
og hvernig þeim tekst að skapa með
látbragði sínu veröld sem í raun á sér
enga stoð í veruleikanum. „Undarleg
firn, að leikaranum tókst með skáld-
skap, aðeins draumi um kvöl, að knýja
sitt geð svo mjög til móts við hug-
arburðinn ...“ Þessi „draumur um
kvöl“ er útgangspunktur sýningar-
innar, Sveinn leggur áherslu á að
hvert eitt tilsvar sé trúverðugur hluti
af sjónarspili heildarinnar. Hér eru
lögmál leiklistarinnar í heiðri höfð,
allt sem sagt er hefur sinn stað í sam-
hengi hlutanna – leggur sitt til heild-
armerkingar verksins.
Ívar Örn Sverrisson vinnur eftir-
minnilegan leiksigur. Það er ekki
heiglum hent að takast á við þetta ný-
útskrifaður úr leiklistarskóla. Texta-
meðferð Ívars, blæbrigðaríkur leikur
þar sem leikið er á gervallt litróf til-
finninganna, látbragðið, fimin og þó
fyrst og fremst hvernig honum virðist
lagið að hitta með þessu öllu beint í
hjartastað áhorfenda – allt er þetta
ótrúleg reynsla að upplifa. Arnbjörg
Hlíf Valsdóttir sæmir sér vel sem
Ófelía honum við hlið. Hún skilar vel
hreinleika persónunnar, umkomu-
leysi og tærri þjáningu þegar lífið
verður henni of þung byrði. Hér er
lögð áhersla á ungæðislega háttu
æskunnar í andstöðu við spillingu og
valdafíkn hinna eldri. Jón Ingi Há-
konarson sem Hóras og Sigurður
Líndal sem Pólóníus skiluðu vel slík-
um andblæ þó að persónusköpun
þeirra sé miklum mun einfaldari en
aðalleikaranna. Hinrik Hoe Haralds-
son leikur af miklu öryggi ýmis smá-
hlutverk og Þorsteinn Bachmann og
Skúli Gautason eru aldeilis kostulegir
sem félagarnir Rósinkrans og Gullin-
stjarna. Leikur þeirra þriggja síðast-
töldu er gott dæmi um kímnina í sýn-
ingunni, sem kemur iðulega á óvart,
þar sem leikstjórinn hefur fundið nýj-
ar og spaugilegar túlkunarleiðir. Sig-
urður Karlsson og Hildigunnur Þrá-
insdóttir eiga einnig góða spretti sem
leikararnir, og Sigurður skilar graf-
aranum með glans en Hildigunnur
kemur skemmtilega á óvart sem ung-
lingurinn herskái, Fortinbras, í lokin.
Af eldri leikurum sýnir Þráinn
Karlsson eftirminnilega vel unninn
gamanleik. Ástæðan fyrir hve mein-
fyndinn Pólóníus er í meðförum hans
er hve persónusköpunin er gersam-
lega sjálfri sér samkvæm og persónan
sjálf gersneydd kímnigáfu. Það sópar
að Sunnu Borg sem Geirþrúði, hún er
t.d. stórkostleg þegar hún segir frá
láti Ófelíu. Útlit persónunnar segir
líka allt – hin fölnaða fegurðardrottn-
ing – ekkjan sem glepst um stund af
fagurgala bróðurmorðingjans. Hann
er leikinn af Jakobi Þór Einarssyni
sem sýnir vel hvernig örvæntingin
grípur Kládíus þegar böndin berast
að honum. Elmar Bergþórsson, Guð-
jón Ólafsson og Jón Birkir Lúðvíks-
son standa sig ágætlega í smærri
hlutverkum. Sýningin er óvenju
mannmörg og með fimmtán leikurum
tekst vel að skapa tilfinningu fyrir
fjölda í nálægðinni í sal Samkomu-
hússins sem á stóran þátt í hve sýn-
ingin er áhrifamikil.
Þau atriði sem Sveinn Einarsson
leggur áherslu á eru sígild: uppreisn
hinnar óspilltu æsku gegn úr sér
gengnum gildum hinna eldri og fyr-
irlitning þeirra á spillingu og klækj-
um þeirra sem með völdin fara. Eftir
þau hjaðningavíg sem einkenna leiks-
lokin eru allir fallnir, uppreisnar-
gjarnir og gruflandi æskumenn jafnt
sem þeir sem gegn var risið. Við tekur
hinn sterki maður, Fortinbras, sem
lætur verkin – umfram allt valdið –
tala. Þessi varnaðarorð Shakespeares
eiga hvergi betur við en á þessari öld
– sem sýnir hve sígild hugsun hans er.
Þökkum Sveini Einarssyni að hafa
fært þetta verk hans í svo sannfær-
andi búning og Helga Hálfdanarsyni
fyrir að hafa fært hugsun hans svo
frábærlega yfir á vora tungu.
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Ívar Örn Sverrisson vinnur eftirminnilegan leiksigur.
LEIKLIST
Leikfélag Akureyrar
Höfundur: William Shakespeare. Þýðing:
Helgi Hálfdanarson. Leikstjóri: Sveinn
Einarsson. Höfundur tónlistar: Sverrir
Guðjónsson. Leikmynda- og búninga-
hönnuður: Elín Edda Árnadóttir. Ljósa-
hönnun: Egill Ingibergsson. Leikarar:
Arnbjörg Hlíf Valsdóttir, Elmar Bergþórs-
son, Guðjón Ólafsson, Hildigunnur Þrá-
insdóttir, Hinrik Hoe Haraldsson, Ívar Örn
Sverrisson, Jakob Þór Einarsson, Jón Ingi
Hákonarson, Jón Birkir Lúðvíksson, Sig-
urður Karlsson, Sigurður Líndal, Skúli
Gautason, Sunna Borg, Þorsteinn Bach-
mann og Þráinn Karlsson. Föstudagur
27. september.
HAMLET
Draumur um kvöl
Sveinn Haraldsson
ÍSLENSKIR leikhúsgestir muna
sjálfsagt margir eftir sýningu Þjóð-
leikhússins á Listaverkinu eftir
Yasminu Reza. Þetta franska verð-
launaleikrit frá 1994, sem fjallaði um
vináttu þriggja karlmanna og gildi
samtímalistar, sló í gegn í bráð-
skemmtilegri uppfærslu Guðjóns
Pedersens sem lagði áherslu á kóm-
íska þætti þess og tókst að draga
fram áður óþekktar hliðar á þremur
vinsælum karlleikurum.
Lífið þrisvar sinnum er verk af allt
öðrum toga. Það lýsir samskiptum
fjögurra einstaklinga, tvennra hjóna,
eina kvöldstund þegar önnur hjónin
sækja hin heim – kvöldið áður en von
er á þeim. Þau sækja heldur illa að,
gestgjafarnir eru ótilhafðir, hafa stað-
ið í stríði við að koma einkasyninum í
svefn og eiga fátt ætilegt í eldhúsinu.
Þessar aðstæður gefa heilmikið tilefni
til skondinna uppákoma en þær eru
þó ekki aðalatriðið hér heldur er höf-
undur líka að leika sér með formið og
möguleika þess. Yasmina Reza skipt-
ir verkinu í þrjá þætti þar sem hver
þáttur lýsir mögulegri útkomu á
heimsókninni. Annar og þriðji þáttur
er því í meginatriðum endurtekning á
þeim fyrsta, þó með ýmsum breyting-
um sem varða bæði samskipti fólksins
svo og form leikritsins sem slíks; ann-
ar þáttur er styttri en sá fyrsti, og sá
þriðji er stystur. Höfundur hefur
sjálfur líkt verkinu við tónverk þar
sem fjórar raddir hljóma í kringum
eitt þema, með snöggum taktbreyt-
ingum.
Þó er það svo að þessar aðstæður
og svona formtilraunir eru hvorugt
nýjar fréttir, hvoru tveggja er þekkt
úr eldri verkum leikbókmennta (og
kvikmynda). Það sem er mest spenn-
andi við þetta verk eru þau persónu-
legu samskipti sem þau lýsa, hvernig
persónurnar fjórar takast á sem ein-
staklingar og sem hjón, hvernig þau
„leika hlutverk“ sín og detta út úr
þeim og missa grímurnar þegar að-
stæðurnar bera þær ofurliði.
Henri (Stefán Karl Stefánsson) er
vísindamaður (stjarneðlisfræðingur)
sem hefur átt í kreppu – hann hefur
ekki birt grein um rannsóknir sínar í
þrjú ár en eygir nú von um birtingu
svo og stöðuveitingu. Hann er giftur
Soniu (Steinunn Ólína Þorsteinsdótt-
ir) sem er lögfræðingur og hörð í horn
að taka (a.m.k. að því er virðist í
fyrstu) og virðist undir hælnum á
henni, reyndar er ekki laust við að
hún fyrirlíti hann fyrir dáðleysi og
það hvernig hann flaðrar upp um koll-
ega sinn Hubert (Sigurður Sigurjóns-
son), harðsvíraðan kvennamann sem
hefur „meikað það“ í vísindaheimin-
um og gæti, ef hann kærði sig um,
greitt götu hans. Hubert er kvæntur
Inés (Ólafía Hrönn Jónsdóttur),
heimavinnandi húsmóður sem hann
nýtur að niðurlægja og gera lítið úr.
Hann getur, að hennar sögn, ekki
skemmt sér nema á hennar kostnað
þegar þau eru innan um annað fólk.
Yasmina Reza stefnir þessum fjór-
um einstaklingum saman í aðstæðum
sem draga fram veikleika þeirra og
misbresti – og óvænta kosti. Vísinda-
mennirnir sem rannsaka ómælisvídd-
ir alheimsins reynast uppteknir af fá-
ránlegum smáatriðum og hégóma og
sú persóna sem minnsta menntunina
hefur (Inés) reynist búa yfir mesta
innsæinu og hafa skemmtilegustu
sýnina á hlutverk mannsins í heim-
inum. Verkið er vissulega vel skrifað á
köflum og samskipti einstaklinganna
taka á sig óvæntar víddir.
Í ljósi þessa og ekki síður í ljósi vel
heppnaðrar uppfærslu á Listaverkinu
verður það þó því miður að segjast
eins og er að Lífið þrisvar sinnum
nær ekki flugi í uppfærslu Viðars
Eggertssonar og er það nokkurt
undrunarefni, ekki síst í ljósi þess að
hann er með frábæra leikara í öllum
hlutverkum. En það var líkt og leik-
ararnir fyndu sig illa í hlutverkum
sínum. Sigurður Sigurjónsson var sá
eini sem náði að skapa fullkomlega
trúverðugan karakter á sviðinu, hann
var harðsvíraður út í gegn, virkilega
óþolandi andstyggilegur í garð eigin-
konu sinnar, óvæginn í garð kollegans
og öruggur í daðri sínu við húsfreyj-
una. Hinir leikararnir þrír áttu vissu-
lega góða spretti en sýndu einnig
veikleika í túlkun sem maður á ekki
venjast frá þeirra hendi.
Steinunn Ólína var fín í
fyrsta þætti og samspil
þeirra Sigurðar með
miklum ágætum. En hún
varð veikari með hverj-
um þætti og var orðin svo
til litlaus í lokaþættinum.
Ólafía Hrönn fór hægt af
stað en náði sér á strik í
öðrum þætti þar sem hún
var sérlega sterk í tragí-
kómískri túlkun sinni á
hinni lítilsvirtu eiginkonu
sem sér í gegnum eigin-
mann sinn, þekkir alla
klæki hans en á bágt með
að verjast. Stefán Karl
virtist ekki geta gert upp
við sig hvort hlutverk
hans væri gamanhlut-
verk eða á alvarlegum
nótum og voru sveiflur hans þar á
milli ekki trúverðugar, jafnvel ekki
þótt fram kæmi í lokaþættinum að
hann ætti við stöðugar geðsveiflur að
stríða. Þá var ölvun hans í öðrum
þætti of skyndileg og ýkt.
Þá velti ég fyrir mér hvort Snorri
Freyr Hilmarsson hefði ekki mátt
fara einfaldari leið í búningahönnun
sinni. Stífar hárkollur þeirra Stein-
unnar Ólínu og Ólafíu Hrannar gerðu
þær óeðlilegar, og glansandi þröng
dragtin virtist hamla Ólafíu Hrönn
nokkuð. Þá voru lituð gleraugu per-
sónanna einföld og ódýr tákn og frem-
ur hallærisleg. Leikmynd Snorra
Freys var á hinn bóginn ágæt í sínum
nútímalega einfaldleika og skapaði
verkinu umgjörð við hæfi.
Í heild verður að segjast að þessi
sýning var fremur slök uppfærsla á
ágætu leikverki og stenst engan veg-
inn þær væntingar sem til hennar
voru gerðar, sérstaklega þegar litið er
til þess úrvals leikhúslistamanna sem
þarna starfa saman. En eitthvað gekk
ekki upp og verður það varla ein-
göngu skrifað á frumsýningarstress –
miklu fremur var eins og leikstjórinn
og leikararnir hefðu ekki skýra sýn á
persónurnar og samskipti þeirra.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Höfundur: Yasmina Reza. Íslensk þýðing:
Kristján Þórður Hrafnsson. Leikstjóri:
Viðar Eggertsson. Leikarar: Ólafía Hrönn
Jónsdóttir, Sigurður Sigurjónsson, Stefán
Karl Stefánsson og Steinunn Ólína Þor-
steinsdóttir. Rödd barnsins: Sigurður
Þórhallsson. Búningar og leikmynd:
Snorri Freyr Hilmarsson. Lýsing: Páll
Ragnarsson. Stóra svið Þjóðleikhússins
27. september
LÍFIÐ ÞRISVAR SINNUM
Svo bregðast
krosstré…
Soffía Auður Birgisdóttir
„Í heild verður að segjast að þessi sýning var
fremur slök uppfærsla á ágætu leikverki.“
Morgunblaðið/Sverrir
Sýna í
Skaftfelli
ÞRÍR listamenn frá Finnlandi
og Þýskalandi þau Tallervo
Kalleinen, Niina Braun og Ulu
Braun munu opna sýningu í
Skaftfelli – miðstöð myndlistar
á Austurlandi, í dag kl. 20. Sýn-
ingin stendur til 20. október og
er opin laugardag og sunnudag
kl. 14–18.
Félags- og þjónustumiðstöð Ár-
skógum 4 Bjarni Þór Þorvaldsson
opnar sína fimmtu einkasýningu kl.
14. Bjarni gengur undir lista-
mannsnafninu Thor og sýnir að
þessu sinni 50 verk, málverk og
teikningar. Sýningin er opin alla
virka daga kl. 8.30–16.30 til 1. nóv-
ember.
Seltjarnarneskirkja Landsvirkj-
unarkórinn og Skærgårdskoret frá
Noregi halda sameiginlega tónleika
kl. 17.
Gallerí Fold, Kringlunni Listakon-
urnar Ingibjörg Klemenzdóttir og
Sigríður G. Sverrisdóttir verða við
störf milli 13 og 15 fyrir framan
galleríið.
Kaffi Sólon Harpa Karlsdóttir
opnar sýningu kl. 17. Þar verða
sýnd 13 olíuverk unnin á tímabilinu
1989–2002. Sýningin er til 18. októ-
ber.
Hótel Búðir, Snæfellsnesi Upp-
lestrarhópurinn Slagtog flytur orð
og tóna kl. 16. Birgir Svan les
stuttar smásögur, trúbadúrinn
Gísli Magnússon flytur tónlist,
Hafliði Vilhelmsson les úr óútkom-
inni skáldsögu, „Varði goes to Eur-
ope“, rafgítar og lestur ljóða, Þór
Stefánsson les ljóð og sonnettur og
Unnur Sólrún Bragadóttir les ljóð.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is