Morgunblaðið - 28.09.2002, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
A
LÞINGI verður sett á þriðjudag, 128. lög-
gjafarþingið og kosningaþing. Störf Al-
þingis í vetur taka að sjálfsögðu mið af því,
að efnt verður til þingkosninga 10. maí
2003. Tónninn í umræðum vetrarins verð-
ur sleginn daginn eftir þingsetningu, því að þá flytur
Davíð Oddsson forsætisráðherra stefnuræðu sína og
talsmenn annarra flokka láta ljós sitt skína. Fjárlög
fyrir árið 2003 eru fyrsta þingmálið. Á föstudag verður
fyrsta umræða um þau.
Fram að áramótum einnkennist starf Alþingis af
vinnu við fjárlagafrumvarpið. Fjárlaganefnd leiðir
verkið innan þings en í öllum nefndum eru sérstakir
kaflar frumvarpsins teknir til meðferðar. Verkaskipt-
ing milli fagnefnda, það er þingnefnda, sem fjalla um
einstaka málaflokka, og fjárlaganefndar hefur verið að
mótast undanfarin ár. Hefur ekki verið laust við tog-
streitu um það, hvort fjárlaganefnd eða fagnefnd á síð-
asta orðið um ráðstöfun fjár til verkefna. Formlega er
valdið fjárlaganefndar en efnislega telur fagnefndin sig
hafa betri forsendur til að velja og hafna.
Almennt viðkvæði er, að ríkisstjórn og þingmenn
sýni ekki nægilega aðgæslu við meðferð á skattfé al-
mennings á kosningaári. Mönnum hættir til að verða of
rausnarlegir í útgjöldum í þeirri trú, að þar með ávinni
þeir sér meiri hylli kjósenda. Vitundin um gagnrýni af
þessum toga er hins vegar rík hjá þingmönnum og hún
setur eyðsluþránni skorður.
x x x
Stærsti einstaki útgjaldaliður fjárlaga lýtur að heil-
brigðismálum og almannatryggingum. Á undanförnum
árum hefur hvað eftir annað verið gripið til úrræða í
því skyni að koma böndum á þessi útgjöld. Því miður
hafa hvorki þingmenn né aðrir haft erindi sem erfiði.
Rammar bresta og vá er sögð fyrir dyrum vegna fjár-
skorts.
Í umræðum um tugmilljarða fjárveitingar til heil-
brigðismála virðist stundum eins og mönnum fallist
hendur gagnvart viðfangsefninu. Það er svo stórt og
flókið, að ekki er við því að búast, að aðrir en
hafi sýn yfir það allt. Deilur snúast oft um ák
hópa lækna eða kaup á einstökum tækjum. V
er lýst með myndum af aðstöðuleysi í sjúkrah
lýsingu á því, hve lengi fólk þarf að bíða eftir
um.
Lesendur Morgunblaðsins, sem gefa sér tí
lesa allt í blaðinu um vanda heilbrigðiskerfisi
lausn hans, vita áreiðanlega ekki sitt rjúkand
ræðin vegna verkefna í þessum dýrasta mála
isins eru næstum jafnmörg og mennirnir, sem
þeim. Fyrir utan miklar umræður um heilbri
fjölmiðlum og við meðferð fjárlagafrumvarps
er málaflokkurinn vinsæll til upphlaupsumræ
þingi. Alltaf er unnt að finna eitthvert gagnrý
og draga mynd af því, sem vekur athygli fjölm
x x x
Á kosningaþingi verður mikið um harðar u
utan dagskrár eða í upphafi þingfunda. Þings
ila, að í 20 mínútur við upphaf þingfundar get
rætt um störf þingsins. Halldór Blöndal, fors
is, hefur túlkað ákvæðið svo rúmt, að þingme
blásið út um næstum hvað sem er undir þess
Léttir þetta oft á spennu í þinginu og dregur
ræðum utan dagskrár.
Kapphlaup þingmanna um að verða fyrstir
vekja máls á einhverju, sem hátt ber í þjóðfél
oft mikið og skondið. Þar bítast stjórnarands
menn gjarnan innbyrðis um það, hver lagði fy
fram beiðni um umræður utan dagskrár um e
mál, ekki síst ef unnt er að gera það að hitam
hefjandi hefur lengri ræðutíma en almennir þ
og líklegra er, að ljós fjölmiðla beinist að hon
en öðrum þátttakendum í umræðunum.
Þessi leið til að vekja á sér athygli verður n
fyrstu vikum þings, þegar frambjóðendur í p
þurfa að láta á sér bera. Hún verður einnig fa
draga fram mál, sem talin eru einstökum ráð
ámælis. Loks er þetta kjörin leið til að láta um
VETTVANGUR
Velferðarmál á kosn
Eftir Björn Bjarnason
H
IN nýja herfræðikenning
George W. Bush Banda-
ríkjaforseta gerir ráð fyrir
að þótt Bandaríkin reyni að
afla stuðnings við stefnu
sína á alþjóðlegum vettvangi muni
Bandaríkin ekki hika við að grípa til að-
gerða upp á eigin spýtur til að verja sig
ef þörf kröfur. Margir bandamenn
Bandaríkjanna segjast vera andvígir
þeirri ofuráherslu á einhliða aðgerðir sem
einkenni stefnu Bandaríkjanna. Hins veg-
ar færði jafnvel Bill Clinton forseti rök
fyrir því að Bandaríkin yrðu að vera
reiðubúin að grípa til aðgerða ein ef ann-
ar valkostur væri ekki til staðar. Umræð-
an um einhliða aðgerðir og marghliða að-
gerðir, sem margar þjóðir koma að, hefur
því einkennst af of miklum einföldunum.
Bandaríkin eru bundin af alþjóðlegum
reglum sem skerða athafnafrelsi þeirra
en þjóna jafnframt hagsmunum þeirra
með því að skylda önnur ríki til að fara
eftir skýrum reglum og virða ákveðin
gildi. Að auki hvetur það ríki til að
mynda bandalag með Bandaríkjunum að
eiga þess þá kost að geta látið í ljós skoð-
anir sína á og haft áhrif á stefnu Banda-
ríkjastjórnar. Aðild Bandaríkjanna að
fjölmörgum fjölþjóðlegum stofnunum, allt
frá Sameinuðu þjóðunum til NATO, kann
að skerða sjálfsforræði Bandaríkjanna.
Ef við lítum á þetta sem ákveðna stjórn-
arskrárlega málamiðlun af hálfu Banda-
ríkjanna er hinn fjölþjóðlegi þáttur lykill-
inn að langlífi yfirburða Bandaríkjanna,
þar sem þessi stefna dregur úr hvatanum
til að mynda bandalög gegn þeim.
Það er hins vegar stigsmunur á fjöl-
þjóðastefnu og hún er ekki alltaf æskileg.
Rétt eins og önnur ríki verða Bandaríkin
stundum að grípa til einhliða aðgerða.
Hvernig á því að taka ákvarðanir um
hvenær og hvernig þær eiga við?
Ekkert ríki getur útilokað einhliða að-
gerðir þegar tilvist þeirra er í húfi. Ríkj-
um er heimilt að grípa til sjálfsvarnar
samkvæmt 51. grein stofnsáttmála Sam-
einuðu þjóðanna og forvarnaraðgerðir
geta verið nauðsynlegar þegar mikil og
augljós ógn stafar af hryðjuverkasam-
tökum. Hernaðaraðgerðir Bush forseta í
Afganistan voru að mestu leyti einhliða
en voru framkvæmdar með blessun
bandamanna innan NATO og í krafti
ályktana af hálfu Sameinuðu þjóðanna.
Jafnvel þegar málið snýst ekki um líf
og dauða geta einhliða aðgerðir stundum
orðið öðrum hvatning til að gera mála-
miðlanir sem ýta undir fjölþjóðlega hags-
muni. Á tímum Reagan-stjórnarinnar
myndaði viðskiptalöggjöf, þar sem ein-
hliða refsiaðgerðum var hótað ef aðrir
neituðu að semja, þær aðstæður sem
nauðsynlegar voru til að fá önnur ríki til
að stuðla að myndun Heimsviðskipta-
stofnunar
verið byg
Það ge
fjölþjóðle
ekkert s
stæðar b
má nefn
ingaskipu
áttunda á
stjórnum
legra dæ
komu í ve
Fjölþjóðastefna og e
Eftir Joseph S. Nye
© The Project Syndicate.
Bush Bandaríkjaforseti hlýðir á Kofi Annan, framkv
undur telur mikilvægt að Bandaríkin leiti fjölþjóðleg
STAÐA ÍSLENZKRAR
ERFÐAGREININGAR
Uppsagnir 200 starfsmannaÍslenzkrar erfðagreiningarí gær eru mikið áfall fyrir
þennan stóra hóp starfsfólks og
fjölskyldur þess. Margir raunvís-
indamenn, sem ella hefðu átt erfitt
með að fá vinnu á Íslandi sem
hæfði menntun þeirra, hafa fengið
störf hjá Íslenzkri erfðagreiningu.
Starfsemi fyrirtækisins hefur orðið
mörgu ungu fólki hvatning til að
leggja fyrir sig náttúruvísindi.
Gera má ráð fyrir að erfitt atvinnu-
ástand verði á næstunni hjá t.d.
meinatæknum og náttúrufræðing-
um í kjölfar þessara umfangsmiklu
uppsagna, enda liggja störf fyrir
fólk með slíka menntun ekki á
lausu annars staðar eins og staðan
er nú í efnahagslífinu.
Um leið eru þessir atburðir auð-
vitað ákveðið áfall fyrir þjóðfélagið.
Íslenzk erfðagreining hefur mætt
velvilja hjá stórum hluta þjóðarinn-
ar m.a. vegna þess að fyrirtækið
hefur stuðlað að einhverri merki-
legustu nýsköpun í íslenzku at-
vinnulífi um áratuga skeið og skap-
að verðmæt störf fyrir vel mennt-
að, ungt fólk; störf sem þjóðfélagið
hefur þurft á að halda. Það er óhjá-
kvæmilegt að það veki neikvæðar
tilfinningar hjá almenningi þegar
þeim störfum fækkar um þriðjung á
einni morgunstund.
Framhjá hinu verður ekki litið að
eftir því sem bezt verður séð voru
þessar aðgerðir nauðsynlegar í
ljósi stöðu fyrirtækisins. Þrátt fyr-
ir að eiga verulega sjóði, skila um-
talsverðum tekjum og hafa náð að
mörgu leyti merkilegum árangri í
vísindarannsóknum sínum hefur
deCODE Genetics, móðurfyrirtæki
Íslenzkrar erfðagreiningar, farið
illa út úr þróun verðs á bandaríska
hlutabréfamarkaðnum. Sú mikla
lækkun, sem orðið hefur á gengi
bréfa deCODE eftir að þau voru
skráð á NASDAQ-markaðnum, er
langt frá að vera eitthvert eins-
dæmi, þvert á móti er hún nokkuð
dæmigerð fyrir þróun á verði líf-
tæknifyrirtækja.
Eins og Kári Stefánsson, for-
stjóri Íslenzkrar erfðagreiningar,
segir í viðtali við Morgunblaðið í
dag, er án efa mjög torvelt við
þessar kringumstæður að sækja fé
til rekstrar á hinn alþjóðlega hluta-
bréfamarkað. Þess í stað verða for-
svarsmenn ÍE að treysta á þær
tekjur, sem fyrirtækið getur haft af
rannsóknum sínum og laga rekst-
urinn að þeim tekjum þannig að
þær standi undir honum. Samning-
ur Íslenzkrar erfðagreiningar við
bandaríska lyfjafyrirtækið Merck,
sem greint var frá í gær, er liður í
því að auka tekjur fyrirtækisins á
næstu árum og um leið ákveðin við-
urkenning á árangri þess hingað
til.
Fyrstu viðbrögð á bandaríska
hlutabréfamarkaðnum, þar sem
gengi deCODE hækkaði um 16% í
gær, benda til að þessar tvær frétt-
ir af fyrirtækinu, um fækkun
starfsmanna og nýjan samstarfs-
samning, hafi jákvæð áhrif. Þar
vestra líta menn uppsagnir 200
starfsmanna auðvitað allt öðrum
augum en hér í okkar litla sam-
félagi og sjá þær væntanlega fyrst
og fremst sem hagræðingu og
lækkun rekstrarkostnaðar hjá fyr-
irtækinu.
Hér heima er hins vegar líklegt
að umræður um Íslenzka erfða-
greiningu verði neikvæðari á næst-
unni vegna fjöldauppsagnanna.
Sumir munu færa rök fyrir því að
þær sýni að fyrirtækið sé illa statt
og verðskuldi t.a.m. ekki þá 20
milljarða króna ríkisábyrgð vegna
stofnsetningar nýrrar lyfjaþróun-
ardeildar, sem Alþingi hefur heim-
ilað fjármálaráðherra að veita fyr-
irtækinu að uppfylltum ákveðnum
skilyrðum. Aðrir munu hins vegar
halda því fram að með þessum að-
gerðum nú sé Íslenzk erfðagreining
að styrkja rekstur sinn með þeim
hætti að það sé minni áhætta en
ella að veita fyrirtækinu ríkis-
ábyrgðina. Það á eftir að koma í
ljós hvort það gengur eftir og
skiptir þá miklu hvort þær forsend-
ur eru réttar, sem forsvarsmenn ÍE
gefa sér, að þrátt fyrir hina miklu
fækkun starfsmanna geti fyrirtæk-
ið haldið sömu framleiðni í rann-
sóknum og áður vegna aukinnar
sjálfvirkni og bættrar tækni.
Íslenzk erfðagreining er umdeilt
fyrirtæki og atburðir gærdagsins
munu sízt verða til að skapa frið
um það á næstunni. Deilur um fyr-
irtækið hafa ekki sízt snúizt um
réttmæti þess að veita því einka-
leyfi til gerðar og reksturs gagna-
grunns á heilbrigðissviði. Um laga-
setninguna um gagnagrunninn urðu
harðvítugri deilur en um flest önn-
ur þingmál undanfarna áratugi. Til
þess að geta lifað í sátt við sam-
félagið, sem fyrirtækið starfar í,
þarf það ekki sízt að sýna fram á að
það geti rekið gagnagrunninn með
þeim hætti sem það hefur lofað og
hagnýtt hann til rannsókna og upp-
götvana, sem gagnast læknavísind-
unum. Staðreyndin er hins vegar sú
að gagnagrunnurinn er ekki orðinn
að veruleika og á næstunni hljóta
menn að ganga eftir svörum um
það hvað tefji málið og hvaða
hindranir séu í veginum.
Íslenzk erfðagreining er auðvitað
háð flestum sömu lögmálum og
önnur fyrirtæki. Það verður að laga
sig að aðstæðum í umhverfi sínu og
vera reiðubúið að draga saman
seglin ef svo ber undir. Mörg stór
og öflug fyrirtæki, sem standa vel í
dag, hafa á einhverjum tíma þurft
að draga saman reksturinn með
svipuðum hætti og ÍE gerir nú,
þótt ekki hafi áður verið fækkað
um jafnmörg störf í einu hjá ís-
lenzku fyrirtæki. Staðreyndin er sú
að þótt starfsmönnum fækki úr 650
í 450 er Íslenzk erfðagreining
áfram stórt og kraftmikið fyrir-
tæki, sem hefur miklar tekjur og
skilar verulegum árangri með
starfi sínu, bæði í þágu vísindanna
og íslenzks atvinnulífs.