Morgunblaðið - 28.09.2002, Síða 34

UMRÆÐAN
34 LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í
byrjun þessa mánaðar
lýsti Halldór Ásgrímsson,
utanríkisráðherra og for-
maður Framsókn-
arflokksins, því yfir að að-
almarkmið Framsóknarflokksins í
alþingiskosningunum sem verða í
vor ætti að vera að flokkurinn
leiddi næstu ríkisstjórn. Hann tók
jafnframt fram að ekki væri sjálf-
gefið að Framsóknarflokkurinn
yrði í næstu ríkisstjórn ef hann
fengi ekki góðan stuðning í kosn-
ingunum. Þessi yfirlýsing Hall-
dórs gefur tilefni til að spyrja
hvort líkur séu á að stjórnarskipti
verði eftir kosn-
ingarnar í vor.
Þess ber að
geta að Halldór
hefur áður lýst
því yfir að hann
hafi metnað til
að veita ríkisstjórn forystu, en
þessi yfirlýsing núna er talsvert
afgerandi og ekki óeðlilegt þó
menn velti fyrir sér hvaða leiðir
Halldór sér fyrir sér til að ná
þessu markmiði.
Fordæmi eru fyrir því að Fram-
sóknarflokkurinn hafi veitt rík-
isstjórn forystu í samstarfi við
Sjálfstæðisflokkinn, en það gerðist
síðast árið 1983–87. Pólitískar að-
stæður innan Sjálfstæðisflokksins
voru þá hins vegar gjörólíkar því
sem þær eru í dag. Davíð Oddsson
forsætisráðherra hefur afar sterka
stöðu og vandséð er hvers vegna
hann ætti gefa eftir sætið til Hall-
dórs Ásgrímssonar, ekki síst þar
sem Sjálfstæðisflokkurinn er
meira en helmingi stærri flokkur
en Framsóknarflokkurinn. Það
mætti hugsa sér að Halldór gæti
gert kröfu um að verða forsætis-
ráðherra ef Framsóknarflokk-
urinn bætti við sig fylgi í kosning-
unum á sama tíma og
Sjálfstæðisflokkurinn yrði fyrir
umtalsverðu fylgistapi. Eins og
staðan er í dag er hins vegar ekki
margt sem bendir til þess að
næstu kosningar verði Sjálfstæð-
isflokknum sérstaklega erfiðar.
Fylgi flokksins í skoðanakönn-
unum hefur verið mjög stöðugt allt
kjörtímabilið og raunar hefur það
oftast nær verið yfir kjörfylgi.
Það er því margt sem bendir til
þess að það geti orðið erfitt fyrir
Framsóknarflokkinn að ná mark-
miði sínu um að leiða ríkisstjórn í
samstarfi við Sjálfstæðisflokkinn.
Framsóknarflokkurinn hefur hins
vegar alltaf haft forsætisráðu-
neytið þegar vinstristjórnir hafa
verið myndaðar á Íslandi, meira að
segja þó að flokkurinn hafi tapað í
kosningum eins og gerðist 1978.
Það er því freistandi að álykta sem
svo að áhugi Halldórs og fram-
sóknarmanna á að mynda rík-
isstjórn með Samfylkingunni og
vinstri-grænum sé eitthvað meiri
nú en stundum áður.
Það hefur ekki farið á milli mála
að afstaða Halldórs og Davíðs í
Evrópumálum er ólík. Spurningin
er hins vegar hvort þessi ágrein-
ingur sé það alvarlegur að flokk-
arnir séu tilbúnir til að slíta sam-
starfinu vegna hans. Það er afar
ólíklegt að Samfylkingin og Fram-
sóknarflokkurinn geti myndað rík-
isstjórn án vinstri-grænna en and-
staða VG við að Ísland hefji við-
ræður um aðild að ESB er jafnvel
enn meiri en forsætisráðherra.
Væntanlega yrði því engin sam-
staða í slíkri stjórn um að breyta
stefnunni í Evrópumálum.
Það er líka fróðlegt að velta fyr-
ir sér hvort sjálfstæðismenn eigi
aðra kosti þegar kemur að mynd-
un ríkisstjórnar en að leita eftir
áframhaldandi samstarfi við fram-
sóknarmenn. Davíð Oddsson hefur
ekki dregið af sér í pólitískum
skylmingum við Össur Skarphéð-
insson, formann Samfylking-
arinnar. Það hefur vakið athygli
margra hversu persónulegur Dav-
íð hefur stundum verið í gagnrýni
á Össur. Á síðasta landsfundi
Sjálfstæðisflokksins ræddi Davíð
nokkuð um Össur, án þess þó að
nefna hann á nafn. Hann kallaði
Össur „vindhana“ og færði rök fyr-
ir því að hann væri „einn minnsti
nákvæmnismaður nútímastjórn-
mála“. Hann sagði að „þessi stað-
reyndafælni stjórnmálamaður“
hefði verið staðinn að „ótrúlegum
hringlandahætti“. Ekki er óeðli-
legt að álykta sem svo að þessi
harða gagnrýni geti dregið úr lík-
um á að Sjálfstæðisflokkur og
Samfylking myndi ríkisstjórn eftir
kosningar. En kannski skiptir
gagnrýni Davíðs á Samfylkinguna
ekki öllu máli í þessu samhengi því
það hlýtur að vera mjög erfitt fyrir
forystu Samfylkingarinnar, sem er
að reyna að byggja upp trúverð-
ugan flokk sem gæti ógnað stöðu
Sjálfstæðisflokksins, að ganga til
samstarfs við hann um leið og
hann hefur tækifæri til þess.
Sjálfstæðismenn virðast því að-
eins eiga þann möguleika, ef
Framsóknarflokkurinn vill ekki
framlengja stjórnarsamstarfið, að
ganga til samstarfs við vinstri-
græna. Slíkt samstarf er alls ekki
óhugsandi. Flokkarnir eiga sam-
leið í Evrópumálum og ekki er víst
að umhverfismál valdi erfiðleikum
ef endanleg niðurstaða verður
komin varðandi byggingu Kára-
hnjúkavirkjunar þegar kæmi að
myndun ríkisstjórnar.
Það verður fróðlegt að sjá
hvernig hin pólitísku átök munu
verða á næstu mánuðum. Margir
spá hörðum átökum. Fylgi vinstri-
grænna hefur dalað mikið í skoð-
anakönnunum í sumar og búast
má við að forystumenn flokksins
muni nýta hvert tækifæri til að
endurheimta fyrri stöðu. Fylgi
Samfylkingarinnar hefur hins veg-
ar verið að aukast eftir afar dapurt
gengi. Líklegt er að talsmenn
flokksins muni beina spjótum sín-
um að Sjálfstæðisflokknum í vet-
ur, en margir hafa talið sig sjá
merki um að flokkurinn hafi
ákveðið að hlífa framsóknar-
mönnum við gagnrýni, væntanlega
vegna þess að þeir vonast eftir að
framsóknarmenn muni ganga til
samstarfs við Samfylkinguna eftir
kosningar. Þá verður ekki síður
fróðlegt að fylgjast með samstarfi
stjórnarflokkanna í vetur. Sam-
starfið hefur verið traust en allt
getur gerst í pólitík.
Verða
stjórnar-
skipti í vor?
Þá verður ekki síður fróðlegt að fylgjast
með samstarfi stjórnarflokkanna í vet-
ur. Samstarfið hefur verið traust en allt
getur gerst í pólitík.
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is
ORSÖK er það sem veld-ur einhverju. Valdur ersá sem veldur. Í Rit-málsskrá OHÍ eru sex
dæmi um kynjadýrið orsakavald.
Það á aðeins við í einu dæmi.
Kristmann Guðmundsson í Þok-
unni rauðu: „Óðinn orsakavald-
ur …“ Það er lóðið. Allt á sér or-
sök, eins og við lítum á heiminn.
Hins vegar kemur mönnum ekki
saman um frumorsökina, orsök-
ina sem orsakaði orsakirnar. En
hún er eini orsakavaldurinn sem
vit er í. Guð hefur verið kallaður
frumorsök. Jafnvel ekkert annað
og það þykir nú mörgum kulda-
leg guðfræði; þá gegnir Guð ekki
öðru hlutverki en að sparka mó-
verkinu í gang. Að því búnu snýr
hann sér til veggjar.
Í norrænni goðafræði er Óðinn
á toppnum. Maður með slíkan
gáfnakomplex að hann gaf annað
augað til að verða alvitur! En
hann og bræður hans sköpuðu
heiminn. Fyrir þann tíma voru
engar orsakir, svo vitað sé. Þeir
eru þess vegna sannkallaðir or-
sakavaldar. Sama gildir um aðra
guði sem þykjast hafa startað
heiminum. Það getur vel verið
rétt. Heimurinn ber þess mörg
merki að hann kunni að hafa orð-
ið til í hópvinnu.
Orsakavaldur er þess vegna
tignarheiti, það er vegsauki að
vera slíkur valdur. Það hefur þó
farið eins og með Fálkaorðuna.
Hún þótti svo mikil vegsemd á
sínum tíma að menn hefðu getað
gengið í henni einni fata. En
heimur versnandi fer. Nú er hér
stærsta Fálkabyggð í heimi og á
sumum samkomum liggur við að
maður hnerri af fiðri. Eins hefur
orsakavaldurinn útvatnast. Hann
er einfaldlega notaður eins og
óbreytt orsök. En orsökin nægir
um flest sem hefur valdið ein-
hverju. Sá sem vill kenna ein-
hverju um ófarir sínar og getur
ekki fundið því mannsnafn þarf
ekki annað en svipast um eftir
orsökinni. Hún olli ógæfunni.
Hann getur m.a.s. kallað hana
ógæfuvald. Auðvitað geta menn
verið feimnir við að kalla hlut-
skipti sitt ógæfu. Sá sem hefur
gift sig eða hrakist út í málrækt
getur til dæmis talað um örlaga-
vald.
– – –
Svíar drógust gegn Íslend-
ingum.
Já, mér leiðist líka fótbolti. Í
orðabók Menningarsjóðs þýðir
dragast að „hreyfa sig hægt“. Ég
nota orðið um mann sem kemst
varla úr sporunum fyrir leti eða
þreytu nema enn meira ami að.
En ekki batnar það: Svíar dregn-
ir gegn Íslendingum. Sem sagt
lémagna. Og lengi getur vont
versnað: Svíar og Íslendingar
dregnir saman. Ekki skrítið þótt
Norðurlandabúar þyki daufgerð-
ir.
– – –
Hagsmunir viðskiptavinanna
ávallt í fararbroddi. Þetta var
haft eftir verð-
bréfasala. Þá
fór um mig.
Þar sem far-
arbroddur er,
þar er ferðalag
framundan.
Mér væri rórra
ef hagsmunir
mínir væru
ávallt í fyrirrúmi. Það er pláss
framarlega á skipi. Í nútímamáli
er það sett í fyrirrúm sem á að
ganga fyrir öðru. Ef verð-
bréfasali setur hagsmuni mína í
fararbrodd verður mér fyrst fyrir
að segja við hagsmunina það sem
ég segi svo oft við dótturdóttur
mína: Kyssa afa bless. Í fyrir-
rúminu yrðu aurarnir kannski
ávaxtaðir. Þegar þeir eru komnir
í fararbrodd og ferðinni heitið út
á markaðinn veit ég að þeir
stinga af um leið og þeir koma
auga á gróðavænlegri eiganda.
– – –
Að standa upp þýðir í stórum
dráttum að rísa á fætur. Að
standa uppi er notað um þann
sem er almennt ódottinn. Hann
stóð upp sem sigurvegari er oft
sagt um íþróttamann sem hefur
borið sigurorð af öðrum kepp-
endum. Í mörgum góðum sögum
vega menn hver annan þar til
einn stendur uppi. Hann fer þá
með sigur af hólmi, svo fremi
sem hann er ferðafær. Ég held
það hefði komið á mann ef sagt
hefði verið um afarmenni þetta
að hann stæði einn upp. Maður
hefði þóst illa svikinn: Bölvaður
lúsablesinn sat þá hjá og tuggði
strá þar til hinir voru fulldrepnir.
Þá stóð hann upp – sem sigur-
vegari. Víst má hugsa sér kepp-
endur sitja á bekk eftir keppni
og bíða þess að sigurvegararnir
verði kallaðir. Þá standa þeir
upp. Skák- og spilamenn geta
líka sprottið sigri hrósandi úr
sæti. Að öðru leyti held ég að
menn ættu að reyna að standa
uppi ef þeir hafa unnið. Þeir sem
töpuðu voru lagðir að velli. Þá er
ekki mikil reisn í því að sitja yfir
þeim. Maður stendur uppi svo
það sjáist almennilega hver hefur
unnið. Þetta er hvort eð er
sjaldnast notað um kyrrsetu-
íþróttamenn.
– – –
Lífið er mestanpart vonbrigði.
Þó rofar stöku sinnum til: „Það
mátti ekki tæpara standa að ekki
færi allt til andskotans en þó fór
vel að lokum.“ Það er að segja til
andskotans. Oft munar ekki
nema hársbreidd í máli manna að
ekki verði stórslys, sprenging eða
heimsstyrjöld. Þessi litli munur
veldur því að fólk sem annars
veiðir alltaf flugu í glas og fer
með hana út í garð virðist hafa
vonast eftir hálfgerðum heims-
slitum. Samt er það einmitt hann
sem á að skilja milli feigs og
ófeigs. Þegar tæpt stendur eða
ekki má tæpar standa, mjóu,
litlu, aðeins hársbreidd eða ekki
nema hársbreidd munar, ellegar
lítið vantar á er einmitt bil á
milli þess sem varð og hins sem
hefði getað orðið. Það var nærri
orðið en sem betur fór stóð ein-
mitt tæpt eða munaði mjóu. Svo
fremi að einhverju munar þá
verður ekkert af því sem á eftir
kemur. Stöku sinnum fer maður
yfir strikið með óopinberu leyfi
og segir Það munaði engu. En
menn segja líka fullum fetum Ég
er dauður þegar þeir koma heim
úr vinnunni.
– – –
Mér sárnar ef því er ekki á
móti mælt að ég sé asni. Maður
hélt sig eiga eitthvað inni hjá
þessu pakki sem maður hefur
unnið með árum saman. En ég
tek gleði mína aftur ef því verður
ekki á móti mælt að ég sé asni.
Þá get ég ekki einu sinni mót-
mælt sjálfur, hafa skal það er
sannara reynist og málið er út-
rætt. Hér þýðir verða það sem er
hægt. Adam og Eva heyrðu hlið-
ið að Eden skella að baki sér. Ef-
laust verður deilt um það enn um
sinn hvort þeirra sagði: „Klúður,
mar. Nú verður ekki aftur snú-
ið.“
Oft munar ekki
nema hárs-
breidd í máli
manna að ekki
verði stórslys,
sprenging eða
heimsstyrjöld
asgeir@mbl.is
ÍSLENSKT MÁL
Eftir Ásgeir Ásgeirsson
ENN einu sinni hafa dómstólar
fellt úr gildi úrskurð félagsmálaráð-
herra um gildi kosningar til sveit-
arstjórnar. Ég hafði þann starfa,
þegar Jóhanna Sigurðardóttir var
félagsmálaráðherra, að hnekkja
ólögmætum aðferðum hennar við
sameiningu sveitarfélaga og fara
með vitlausa úrskurði frá henni fyrir
dómstóla. Ég sannfærðist þá um, að
sú leið, sem kjósendur verða að fara,
ef þeir vilja ógilda kosningar, er allt-
of tímafrek og til báginda fyrir sveit-
arfélögin.
Skv. núgildandi lögum um kosn-
ingar til sveitarstjórna hafa kjósend-
ur sjö daga frest til að kæra kosn-
ingu frá því, að úrslitum kosninga er
lýst. Viðkomandi sýslumaður skipar
þá þriggja manna nefnd til úrskurða
um kæruefnið. Kjörstjórn hefur viku
til að tjá sig um kæruna og kjör-
nefndin síðan aðra viku til að úr-
skurða. Samtals eru þetta 21 dagur
hið lengsta. Úrskurði kjörnefndar
má síðan skjóta til félagsmálaráðu-
neytis innan viku. Félagsmálaráð-
herra getur hins vegar gefið sér
mjög góðan tíma, þ.e. honum eru
engin sérstök tímamörk sett umfram
almenna fresti í stjórnsýslulögum.
Síðan má fara með málið fyrir dóm-
stóla, og er þar hefð að málið hafi
flýtimeðferð, en tekur þó a.m.k. tvo
til þrjá mánuði.
Ég er þeirrar skoðunar, að mál-
skot til félagsmálaráðherra sé arfur
frá liðinni tíð, og það eigi einfaldlega
að afnema það. Kjörstjórn fellir sinn
úrskurð, – hann er kæranlegur til úr-
skurðarnefndar sýslumanns, og ef
menn fella sig ekki við niðurstöðuna,
á einfaldlega að fara með málið beint
til dómstóla. Miðað við reynslu, spar-
ast margir mánuðir í tíma, og hægt
væri að stytta málsmeðferð enn
meira með því að stytta málshöfð-
unarfresti og mæla fyrir um for-
gangsmeðferð. Eins og fyrr segir, er
miðað við, að ekki þurfi að líða meira
en þrjár vikur frá því að úrslitum
kosninga er lýst, þar til kjörnefnd
hefur úrskurðað. Fyrir kjörnefnd-
inni hafa sjónarmið aðila komið
fram. Því þarf málshöfðunarfrestur
ekki að vera meira en 3–4 dagar, og
það ætti að vera hægt að flytja málið
og dæma það í héraði á hálfum mán-
uði. Málshöfðunarfrestur til Hæsta-
réttar ætti ekki að vera meira en 2–3
dagar og hægt að ljúka málinu þar á
hálfum mánuði. Þannig ætti að vera
Dómurinn um Borgar-
neskosningarnar
Eftir Harald
Blöndal
„Ég er þeirr-
ar skoðunar,
að málskot
til félags-
málaráð-
herra sé arfur frá liðinni
tíð …“