Morgunblaðið - 28.09.2002, Blaðsíða 28

NEYTENDUR
28 LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
NÚ fer hver að verða síð-
astur að nýta gómsæt berin
sem víða er að finna í okkar
fallegu náttúru, segir Hjör-
dís Edda Broddadóttir, fram-
kvæmdastjóri Leiðbein-
ingastöðvar heimilanna.
September er að renna sitt
skeið á enda og orðið nokkuð
seint að fara í berjamó, í það
minnsta til þess að tína blá-
ber eða krækiber. Í mörgum
görðum finnast hins vegar
myndarleg reynitré og á
þeim er að finna stóra og fal-
lega berjaklasa, bendir hún
á.
„Við erum ekki vön að
borða reyniber enda eru þau ekki
góð á bragðið beint af trénu, bæði
römm og beisk. Þau eru hins vegar
þeim mun gómsætari í hlaup, sem
mörgum finnst ómissandi með villi-
bráðinni,“ segir Hjördís Edda.
Einnig eru reyniber tilvalin í
skraut, hvort sem um er að ræða
heilsársskreytingar eða jólaskreyt-
ingar og er þá annaðhvort hægt að
frysta berjaklasana strax eða vax-
húða þá. Vaxhúðaðir reyniberja-
klasar geymast vel í nokkur ár og
mikil prýði að þeim, segir hún enn-
fremur.
Hér fylgir uppskrift að reyni-
berjahlaupi sem Hjördís Edda
hvetur sem flesta til þess að prófa.
„Reyniberin þurfa að vera orðin
vel þroskuð þar sem óþroskuð ber
eru svo til bragðlaus. Til þess að
losna við remmubragðið er nauð-
synlegt að frysta berin áður en
hlaupið er búið til. Reyniber inni-
halda náttúrulegt hleypiefni og er
því óþarfi að nota sérstakt hleypi-
efni,“ segir hún.
Reyniberjahlaup
1 kg þiðin reyniber
750 g súr græn epli
1 lítri vatn
1 kg sykur
1 lítri saft
Hreinsið berin og eplin. Afhýðið
eplin og brytjið smátt. Sjóðið ber
og epli í vatninu í 20–30 mínútur.
Síið saftina (gott að nota bómullar-
grisju). Blandið sykrinum saman
við saftina og sjóðið í nokkrar mín-
útur. Takið prufur á undirskál,
kælið og prófið hlaupið. Hellið
hlaupinu þvínæst á hreinar og sótt-
hreinsaðar krukkur, lokið og herð-
ið þegar það hefur kólnað.
Fjöldi fyrirspurna
um ber og sultur
Hjördís Edda segir að Leiðbein-
ingastöð heimilanna, sem rekin er
af Kvenfélagasambandi Íslands, fái
fjölda fyrirspurna varðandi ber og
sultugerð á haustin. „Margir hafa
eflaust farið í berjamó og tínt tugi
kílóa þar sem berjauppskeran í ár
var sérlega góð. Fólk kemur heim
og stendur frammi fyrir því að
geta ekki nýtt þetta allt saman. Þá
ráðleggjum við fólki að frysta ber-
in. „Berjategundir eins og að-
albláber, krækiber, jarðarber, sól-
ber og rifsber geymast vel í frysti í
10–12 mánuði við ÷18 ºC. Best er
að frysta berin í hæfilega stórum
skömmtum sem hægt er að nýta
hverju sinni. Ber má frysta með
eða án sykurs, ég mæli þó með því
að hafa örlítið magn af sykri sam-
an við, ekki sleppa honum alveg,“
segir Hjördís Edda, en margar
berjategundir súrna við frystingu
og þá kemur sér vel að hafa sett
svolítið af sykri saman við, að
hennar sögn. Segir hún að að-
albláber súrni til að mynda minna
en bláber og henti því betur til
frystingar að þessu leyti.
„Ég hef verið að hvetja fólk til
þess að prófa nýjar leiðir, það er
hægt að gera svo margt annað við
berin en að nota þau í sultur og
saft. Ber eru gómsæt í kökur, bök-
ur, ostatertur, eftirrétti, líkjöra,
krap og eftirréttasósur, fryst jafnt
sem ófryst og berjategundir eins
og sólber, reyniber og hrútaber
henta vel í sósur með villibráð.“
Segir hún ekki gott að láta berin
þiðna of mikið því þá falli þau sam-
an og verði ólystug.
„Ber eru best hálfþiðin. Þau
henta sérstaklega vel út í súrmjólk,
skyr eða jógúrt. Um helgar er til-
valið að borða þau með ís ásamt
ferskum ávöxtum og hvernig væri
að útbúa heita berjasósu, sem er
sérlega gómsæt með eftirréttum.
Ber eru holl og góð og ættu að vera
í boði á hverju heimili.“
Sultugerð úr
frystum berjum
Hjördís Edda bendir einnig á að
auðveldlega megi búa til sultu eða
hlaup úr frystum berjum. Margir
haldi að hleypiefnið sem finnst í
rifsberjum eyðileggist við fryst-
ingu, en það sé ekki rétt. Hleypi-
efnið minnki ekki til muna og hægt
sé að geyma ber til sultugerðar í
frosti í nokkra mánuði.
„Hins vegar getum við alltaf lent
í því, sama hversu góð uppskriftin
er, að hlaupið vilji ekki
stífna. Þarna getur berjaupp-
skeran haft sitt að segja því
berin eru misjafnlega
snemma á ferðinni milli ára
og þroskast þar af leiðandi
ekki alltaf á sama tíma. Hvað
rifsberin varðar skiptir til
dæmis miklu að hafa nokkuð
af grænum berjum með og
stilkana því þar er mesta
hleypiefnið,“ segir hún.
Vilji hlaupið ekki stífna
segir Hjördís Edda um að
gera að setja það aftur í pott,
hleypa suðunni upp aftur og
bæta hleypiefni saman við.
Ráðleggur hún fólki að fara í
öllu eftir þeim leiðbeiningum sem
fylgja hleypiefninu.
„Sultugerð úr frystum berjum
hentar einnig vel fyrir þá sem vilja
draga úr sykurneyslu, eða þurfa
þess vegna sykursýki eða annarra
sjúkdóma. Sultur með sætuefni eða
sykurminni sultur hafa ekki jafn
gott geymsluþol þar sem sykur
hefur mikla rotvarnareiginleika.
Þá getur verið gott að eiga ber í
frysti, búa til sultu oftar og þá í
minna magni.
Einnig er hægt að nota rotvarn-
arefni, algengast er bensósúrt
natrón. Margar gerðir gervisykurs
eru á markaðnum og sum þola
suðu betur en önnur, það skiptir
því miklu að þekkja það sætuefni
sem verið er að nota hverju sinni.“
Mikilvægt að sótthreinsa
krukkurnar vel fyrir notkun
Loks minnir hún á mikilvægi
þess að þvo og sótthreinsa sultu-
krukkur vel rétt fyrir notkun.
„Þvoið og þurrkið krukkur og
lok. Sjóðið þær síðan annaðhvort í
potti eða í bökunarofni. Í potti:
Raðið lokunum í botninn á stórum
potti. Látið krukkur standa á
hvolfi ofan á, hellið köldu vatni yf-
ir, svo fljóti yfir lokin. Sjóðið í
minnst 10 mínútur.
Í bökunarofni: Raðið krukkum
og lokum eins og í pottinum. Stillið
ofninn á 150ºC og bakið í 10 mín-
útur. Hita þarf krukkurnar með
ofninum.
Látið krukkurnar þvínæst
standa á hreinu viskastykki og
breiðið annað yfir þar til sultunni
er hellt út í.
Séu krukkur ósótthreinsaðar
geta myglusveppir myndast og
tekið sér bólfestu í sultunni, sem
skerðir geymsluþolið. Sykurmagn
hefur einnig áhrif á geymsluþolið,
eftir því sem sykurmagnið er
meira því meira eykst geymsluþol-
ið. Þar með dregur úr líkum á að
myglusveppur myndist og taki að
framleiða eiturefni. Eiturefni
myglusveppsins er ekki stór-
hættulegt en getur valdið óþæg-
indum í maga og þörmum,“ segir
Hjördís Edda Broddadóttir fram-
kvæmdastjóri Leiðbeiningastöðvar
heimilanna að endingu.
Römm og beisk
en gómsæt í hlaup
Mörgum sést yfir rauð og falleg reyniber úti í garði
Reyniber þykja góð í hlaup með villibráð.
UMRÆÐAN
FRAMLEIÐSLA, já, síaukin
framleiðsla á áli á nú að leysa flest
okkar efnahagsvandamál í einu vet-
fangi að heita og gott ef ekki gera
okkur að einni auðugustu þjóð í
víðri veröld, en til þess að svo megi
verða er óhjákvæmilegt að færa
stórar fórnir og valda slíkum spjöll-
um á náttúru landsins að hún muni
aldrei nokkru sinni bíða þess bæt-
ur. Mér er í sannleika sagt spurn
hver treystir sér til að bera ábyrgð
á jafn geigvænlegu og varanlegu
skemmdarverki? Í öllu falli ekki ég
og mínir sálufélagar. En hverjir þá?
Það skyldu þó aldrei vera skamm-
sýnir stundargróðamenn, sem
skeyta hvorki um skömm né heið-
ur?
Sumir spekingar fullyrða að við
eigum engra annarra kosta völ.
Þorskstofninn sé á hraðri niðurleið.
Úti sé síldarævintýri. Tilraunir með
loðdýrarækt hafi misheppnast að
verulegu leyti og fiskeldi muni aldr-
ei skila umtalsverðum tekjum í
þjóðarbúið. Öruggari og skjót-
fengnari gróði sé því í rauninni ekki
í sjónmáli en sá sem hafa má af
framleiðslu á áli og engu öðru en
áli, þeim dýrðlega málmi, og það út
um allar jarðir.
Aðrir spekingar halda því hins
vegar fram eða öllu heldur spá því
að fyrr en langtum líði verði dagar
álsins taldir, þar sem að koltrefjar
muni reynast bæði betri og léttari
en það. Þær eru að vísu örlitlu dýr-
ari í framleiðslu enn sem komið er,
en það er víst aðeins tímaspursmál
hvenær það vandamál verður leyst.
Þar með yrði álævintýrið úti líkt og
síldarævintýrið. Endalok álsins eru
því fyrirsjáanleg fyrr eða síðar. En
þrátt fyrir þetta verður Íslending-
um ekki haggað. Þeir eru alltaf við
sama álvershornið.
Eftir að Norsk Hydro hafði
sprungið á limminu, sennilega eftir
óþægilegan þrýsting heima fyrir,
var Finnur Ingólfsson sendur hið
snarasta út af örkinni af Valgerði
Sverrisdóttur iðnaðarráðherra.
Með þessu boði hennar þóttist hann
í rauninni hafa himin höndum tekið,
enda mun hann hafa litið á þetta
sem kærkomna tilbreytingu frá
daglegu og dauðleiðinlegu blýanta-
nagi í Seðló og ekki verður annað
sagt en hann hafi verið vandanum
fyllilega vaxinn, þar sem það tók
hann mun skemmri tíma að finna
Álkóa en það tók Leif heppna að
finna Ameríku. Það eru eiginlega
áhöld um það hvor þeirra var
heppnari eða óheppnari eftir því
hvernig á það er litið.
Enda þótt amerískir Álkóar séu
aufúsugestir hér á „farsælda“-fróni,
virðast þeir ekki vera sérlega vel
þokkaðir annars staðar í heiminum.
Þess er skemmst að minnast að
þjóðir með mun lakari efnahag eins
og t.a.m. Víetnamar, Mexíkanar og
Brasilíumenn gáfu þeim langt nef.
Af þessu sést best að þeir hafa
langtum sterkari taugar til ætt-
lands síns en mörlandinn fégráðugi,
sem tók álrisanum úr Vesturheimi
opnum örmum. Auðsætt er að
virkjunarsinnar með Landsvirkjun
í fararbroddi vita ekki hvað þeir
gjöra. Í heilagri ritningu stendur:
„Fyrirgefið þeim af því að þeir vita
ekki hvað þeir gjöra.“ Óhugsandi er
að heimfæra ofangreind orð upp á
þessa spellvirkja, sem með vænt-
anlegum framkvæmdum jafnt við
Kárahnjúka sem Þjórsárver víla
það ekki fyrir sér að misþyrma
sjálfri Fjallkonu Íslands og það
svona hrottalega. Þeim verður aldr-
ei nokkurn tímann fyrirgefið það
óhæfuverk:
Og allt þetta tal um að öll ís-
lenska þjóðin muni græða svo mikið
á þessu er blekking ein. Með leyfi
að spyrja: Hver er ástæðan fyrir
því að verði á raforku til Álkóa er
haldið leyndu? Það skyldi þó aldrei
vera vegna þess að fámenn valda-
klíka fær drjúgan skilding í sinn
vasa fyrir að selja þeim raforkuna
fyrir smánarverð? Spyr sá sem ekki
veit. Fregnir herma að Álkóar séu
þegar búnir að loka álverum í
heimalandi sínu eins og t.d. í Or-
egon, Norður-Karólínu og Texas.
Aðalástæðan fyrir því mun talin
vera óhagstætt eða með öðrum orð-
um of hátt orkuverð. Að mínu viti
ætti öllum sönnum Íslendingum,
sem því miður fer sífækkandi, að
vera ljóst að gróðinn af þessum
spellvirkjunum, ef nokkkur verður,
er ekki fórnanna virði. Hugsið ykk-
ur bara sívaxandi loftmengun álver-
anna, sem fylgja myndi í kjölfarið.
Margt spaklegt er haft eftir
æðstu ráðamönnum landsins, þeim
Davíð Oddssyni og Halldóri Ás-
grímssyni. Fyrst langar mig til að
vitna í ummæli hins fyrrnefnda um
Hálslón, sem samkvæmt mælingum
hans er lítið lón, en það mun þó
vera tæplega 60 km². Ef þessum
reiknimeistara dytti nú í hug að
reyna að telja landsmönnum trú um
að Þingvallavatn, stærsta stöðuvatn
Íslands, 83 km², væri lítið myndu
ekki flestir trúa honum? Þótt stór
hluti þjóðarinnar, já, alltof stór
hluti hennar, trúi hverju orði, sem
þessi spekingur lætur út úr sér,
fylli ég ekki þann flokk. Ég leyfi
mér nefnilega þann munað að
hugsa sjálfstætt og án nokkurrar
innrætingar frá „gáfumönnum“ í
forsætisráðuneytinu.
Sá síðarnefndi lét fyrir alllöngu
orð falla eitthvað á þá leið að hann
myndi sjá til þess að aldrei yrði
hróflað við Dettifossi. Já, miklir
menn erum við, Hrólfur minn. Hér
væri ekki úr vegi að geta þess að
undirritaður heitir í höfuðið á afa
hans og alnafna. Svo er guði fyrir
að þakka að ég á ekki fleira sameig-
inlegt með utanríkisráðherra.
Virkjum af viti og hófsemd, en í
guðanna bænum gerum það ekki
eins og óðir álfar út úr álveri.
Að lokum þetta. Að undanförnu
hefur gróðafíknin gengið svo fram
af landsmönnum, að jafnt vígður
maður í Dómkirkjunni hér í
Reykjavík sem óvígður norður í
Hóladómkirkju hafa ekki getað
orða bundist og flutt þrumuræður
af því tilefni og höfðu báðir lög að
mæla. Ber þetta ekki allt að sama
brunni, þ.e. að Mammons-brunnin-
um gamla, er freistað hefur svo
margra, en þeir sem gæta sín ekki á
honum og bergja þar ótæpilega á
vatninu verða seint samir upp frá
því. Nærtækt dæmi um slíkt eru
svonefndir fimmmenningar, sem
falið var það verkefni af banka-
stofnun í eigu ríkisins að gleypa
SPRON með húð og hári og áttu
svo hver um sig að fá litlar fimm
milljónir fyrir viðvikið. Væri ekki
þjóðráð að koma upp einskonar
meðferðarheimili fyrir þessa illa
höldnu Mammons-sjúklinga og
reyna að losa þá við þessa skæðu
veiru, en það yrði áreiðanlega eng-
inn hægðarleikur.
Ég á heima
í ál-landinu,
ál-landinu góða
Eftir Halldór
Þorsteinsson
Höfundur er skólastjóri Málaskóla
Halldórs og leiðsögumaður.
„Allt tal um
að öll ís-
lenska
þjóðin muni
græða svo
mikið á þessu er
blekking ein.“
MATVÆLAEFTIRLIT Umhverf-
is- og heilbrigðisstofu Reykjavíkur
hefur tekið saman niðurstöður
vegna eftirlits með ís úr vél frá í
sumar þar sem segir að 53% fyr-
irtækja hafi verið með fullnægjandi
niðurstöðu úr fyrri sýnatökuumferð.
Fram kemur að 16% hafi fengið
senda athugasemd og að niðurstöð-
ur hafi reynst ófullnægjandi hjá
31%.
„Flestir þeirra sem voru með
ófullnægjandi niðurstöður fóru yfir
viðmiðunarmörk, bæði varðandi
heildargerlafjölda og fjölda kólí-
gerla. Endurtekningarsýni voru
tekin á þeim 16 stöðum þar sem
niðurstöður voru ófullnægjandi í
fyrri sýnatökuumferð. Af þeim
reyndust fjórir staðir enn með ófull-
nægjandi niðurstöður og var sala á
ís úr vél stöðvuð tímabundið á þeim
stöðum,“ segir ennfremur.
Rýmri viðmiðunarmörk eru notuð
fyrir heildargerlafjölda nú en í
fyrra, þegar stuðst var við gildandi
reglugerð um mjólk og mjólkurvör-
ur. „Ný mjólkurreglugerð er vænt-
anleg á næstunni og í drögum að
henni hafa verið sett sérstök við-
miðunarmörk fyrir ís úr vél. Þar
eru viðmiðunarmörk fyrir heildar-
gerlafjölda rýmkuð til samræmis
við það sem gerist í Noregi og Sví-
þjóð. Viðmiðunarmörk fyrir kólí-
gerla og saurkólígerla eru áfram
þau sömu og áður.“
Einnig segir að séu niðurstöður
fyrstu sýnatöku síðasta árs metnar
út frá sömu viðmiðunarmörkum og
nú eru notuð teljist 37% sýnanna þá
fullnægjandi. Hér sé því um „um-
talsverða framför að ræða frá nið-
urstöðum síðasta árs“.
Loks segir að útkoman gefi tilefni
til að ætla að eftirlit með sölu á ís
úr vél geti skilað árangri. „Niður-
stöðurnar gefa einnig til kynna að ís
úr vél sé það vandmeðfarin vara að
stöðugs aðhalds þurfi með til þess
að viðhalda viðunandi ástandi.“
Ófullnægjandi hjá 31% ísbúða