Morgunblaðið - 28.09.2002, Qupperneq 35

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 2002 35
A
LÞJÓÐLEGUR
hjartadagur
verður haldinn
á morgun,
sunnudaginn
29. september. Tilgangurinn
er að auka vitund almenn-
ings á leiðum til að draga úr
líkunum á að fá hjarta- og
æðasjúkdóma. Heilbrigt
hjarta er eitt af grundvall-
aratriðum til að hafa mögu-
leika á að njóta lífsins sem
best.
Hjartavernd hefur séð
um skráningu á tíðni krans-
æðastíflu hérlendis og hef-
ur hún lækkað hérlendis
undanfarna tvo áratugi.
Þrátt fyrir mikla lækkun á
tíðni þessara sjúkdóma undanfarna tvo áratugi var kransæðastífla önnur al-
gengasta dánarorsök Íslendinga árið 1996. Ótalinn er sá fjöldi sem fær þessa
sjúkdóma og lifir af. Þriðja hvert dauðsfall í heiminum má rekja til hjarta-
sjúkdóma og heilablóðfalla.
Baráttan við hjarta- og æðasjúkdóma heldur áfram.
Hjartavernd og Landsamtök hjartasjúklinga vekja athygli á deginum hér-
lendis með því að hvetja alla til að hugsa vel um hjartað.
Hvernig hugsar þú vel um hjartað?
Áhættuþáttum hjarta- og æðasjúkdóma er oft skipt í tvennt. Annars vegar
þáttum sem við getum ekki breytt eins og aldri, kyni og erfðum. Hins vegar
þáttum sem við getum breytt. Mikilvægt er að einbeita sér að þáttum sem við
getum breytt. Konur verða að gera sér grein fyrir að hjartasjúkdómar til-
heyra ekki einungis heimi karla. Konur jafnt sem karlar ættu að láta mæla
kólesteról, blóðþrýsting og blóðsykur þar sem þetta eru þættir sem hafa for-
spárgildi um hættuna á að fá þessa sjúkdóma.
Leiðin að heilbrigðu hjarta
 Sleppa reykingum.
 Fylgjast með líkamsþyngd og forðast aukakílóin.
 Huga að hollu mataræði.
 Hreyfa sig daglega, helst í samtals 30 mínútur.
 Láta mæla kólesteról, blóðþrýsting og blóðsykur eftir fertugt
(fyrr ef um ættarsögu er að ræða).
Hjartavernd, heilsugæslustöðvar, apótek og fleiri aðilar bjóða upp á mæl-
ingar af þessu tagi.
Góðir hlutir gerast hægt
Hver lítil breyting á lífsstíl í rétta átt er sigur og hvatning um að halda
áfram. Ekkert jafnast á við reglulega hreyfingu og hollt mataræði. Ef þú
reykir er reykleysi fyrsta skrefið.
Offita er að verða einn stærsti áhættuþátturinn. Algengustu fylgikvillar
offitu eins og háþrýstingur, fullorðinssykursýki og hækkað kólesteról eiga
stóran þátt í hárri tíðni hjartasjúkdóma og heilablóðfalla.
Vísbendingar eru um að offita hjá börnum fari vaxandi og ef ekkert verður
að gert er hætt við aukinni tíðni þessara sjúkdóma í framtíðinni.
Ert þú í áhættuhópi?
Mittismál og líkamsþyngdarstuðull (BodyMassIndex/BMI) eru tvær ein-
faldar leiðir til að meta offitu/ofþyngd. BMI er reiknaður út frá hæð og
þyngd samkvæmt formúlunni: Þyngd/ hæð2 (kg/m2 ). BMI undir 25 telst
eðlilegt. Mittismál hjá konum <80 cm og körlum <94 cm telst eðlilegt.
Að lokum
Flestir þekkja leiðina að heilbrigðu hjarta. En það er ekki nóg að vita, það
verður líka að framkvæma.
Gerum alla daga að hjartadögum.
Áhugaverðar heimasíður
www.worldheartday.com
www.hjarta.is/utgafa.htm (þar eru fræðslubæklingar Hjartaverndar
um reykingar, kólesteról, offitu, heilablóðfall/háþrýsting),
www.hjarta.is/tenglar.html
www.lhs.is
www.doktor.is (Smásjá vikunnar er tileinkuð hjartadeginum).
Leið að heil-
brigðu hjarta
Þrátt fyrir mikla lækkun á tíðni þessara
sjúkdóma undanfarna tvo áratugi var
kransæðastífla önnur algengasta dán-
arorsök Íslendinga árið 1996.
ÞAÐ er órói og upplausn innan
heilsugæslukerfisins. Það hefur
ekki farið framhjá nokkrum manni.
Ástæður eru margvíslegar, en fyrst
og fremst þær, að heilsugæslunni
sem grunnþjónusta í heilbrigðis-
kerfinu, hefur ekki verið sinnt sem
skyldi á síðustu árum af stjórnvöld-
um. Fjármunir hafa runnið annað
og heilsugæslan hefur ekki megnað
að sinni þeirri lögbundnu þjónustu,
sem henni er ætlað. Löng bið er eft-
ir viðtali við lækna sem aftur hefur
leitt til þess að sjúklingar sækja
annað; til sérfræðinga sem hafa
samning við Tryggingastofnun rík-
isins. Læknar og annað starfsfólk
heilsugæslunnar er óánægt með
kjör sín og starfsumhverfi. Geta
ekki þrátt fyrir góðan vilja mætt
þörfum sjúklinga fljótt og vel, auk
þess sem kjörum heilsugæslulækna
hefur hrakað í samanburði við koll-
ega þeirra – aðra sérfræðinga í röð-
um lækna.
Ég hygg að flestir séu þeirrar
skoðunar, að heilsugæsluna beri að
efla, þannig hún geti sinnt því hlut-
verki sem henni er ætlað – að vera
almennt fyrsti viðkomustaður fólks
sem heilbrigðisþjónustu leitar. Það
sé síðan hlutverk heilsugæslunnar
að vísa þeim áfram, sem frekari að-
hlynningar eða lækninga þarfnast.
Þetta hefur ekki gengið upp, nema
að hluta til. Þegar svo er komið að
það tekur daga eða jafnvel vikur að
fá tíma hjá heilsugæslulækni, þá
sækir fólk beint til sérfræðinga utan
heilsugæslunnar. Svo einfalt er það.
Stinga höfðinu í sandinn
En hvað er til ráða? Ekki það að
stinga höfðinu í sandinn og gera síð-
an ekki neitt. Það hafa verið við-
brögð heilbrigðisráðherra Fram-
sóknarflokksins með stuðningi
samstarfsmanna sinna í ríkisstjórn-
inni, sjálfstæðismanna. Afstöðu- og
aðgerðarleysið stuðlar ekki að lausn
þessara vandamála – heldur hefur
stóraukið þau hin síðustu ár. Verkin
sýna merkin: Heilsugæslan er í
kreppu.
Nú er svo komið í mínum
heimabæ, Hafnarfirði, að heilsu-
gæslustöðinni þar verður að
óbreyttu lokað eftir tvo mánuði. All-
ir heilsugæslulæknar þar hafa sagt
upp störfum. Svör ráðuneytis heil-
brigðismála við þeirra málaleitan
hafa einkennst af fálæti – og erf-
iðlega hefur gengið að fá svör við er-
indum. Við svo búið má ekki standa.
Vandamálin leysast ekki af sjálfu
sér.
Heilsugæslulæknar hafa krafist
þess að njóta jafnræðis á við aðra
sérfræðinga í læknastétt og fá að
vinna innan heilsugæslustofnana
og/eða starfa samkvæmt samning-
um við Tryggingastofnun ríkisins –
vera þannig sjálfstætt starfandi. Og
vissulega er það rétt, að það fyr-
irkomulag hefur verið við lýði í ís-
lensku heilbrigðiskerfi um árabil.
Hins vegar hafa margir bent á, að
þetta margþætta hlutverk sérfræð-
inga meðal lækna hafi leitt til þess
að alla yfirsýn hafi vantað í íslenskt
heilbrigðiskerfi. Skipulag hafi verið
flókið, leiðirnar langar, sjúklingar
hafi fyllst óöryggi, auk þess sem
kostnaður hafi verið mikill og oft ill-
viðráðanlegur. Nýleg skýrsla Rík-
isendurskoðunar leiddi í ljós að
sumir læknar eru starfandi á fjöl-
þættum vettvangi og sækja sínar
launatekjur, stundum óhóflegar,
eftir mörgum leiðum – þótt greið-
andinn sé sá sami, skattgreiðendur í
landinu. Ýmislegt hefur verið reynt
til að koma böndum á þessi mál, en
erfiðlega gengið. Þarna þarf að taka
til höndum.
Aukning eða tilflutningur?
Heilsugæslulæknar hafa bent á
að verði valfrelsi þeirra og um leið
sjúklinga ekki stóraukið í grunn-
heilbrigðisþjónustunni, þá muni hún
enn frekar dragast saman. Ung-
læknar séu hættir að sækja fram-
haldsnám í heilsugæslulækningum
og um síðir verði þannig draumsýn-
in um öfluga, fjölþætta og trausta
heilsugæslu martröð ein.
En hverjar yrðu afleiðingar þess,
ef heilsugæslulæknar nytu þess
sama og sérfræðingar aðrir í lækna-
geiranum, þannig að þeir fengju
samninga við TR og væru hluta úr
deginum fastir starfsmenn heilsu-
gæslustöðva, en hinn hlutann sjálf-
stætt starfandi, sem gætu síðan
sent reikninga á TR fyrir unnin
læknisverk? Vafalaust er að þjón-
ustan myndi batna með því að að-
gengi sjúklinga myndi aukast. Um
það þarf ekki að deila. En yrði um
leið sprenging í útgjöldum hins op-
inbera? Yrði þar um að ræða hreina
viðbót í útgjöldum skattgreiðenda
til heilbrigðismála og kerfið stjórn-
lausara en fyrr, þar sem yfirsýn
væri lítil?
Heilsugæslulæknar ýmsir halda
því fram, að þessar breytingar
myndu ekki endilega þýða aukin
heildarútgjöld í þessum málaflokki.
Vissulega myndi heimsóknum
heilsugæslulækna fjölga og þar með
kalla fram aukinn kostnað á vett-
vangi heilsugæslunnar. Hins vegar
myndi að öllum líkindum draga úr
enn dýrari heimsóknum til sérfræð-
inga í ýmsum sérgreinum læknis-
fræðinnar. Þessi rök eru veigaþung.
Hvort unnt sé að spá um slíka þróun
með einhverri vissu, t.d. með tilvís-
an til reynslu annarra, nákvæmri
þarfagreiningu eða öðrum leiðum,
er svo annað mál. Það þarf að skoða
nánar.
Góða þjónustu fyrir alla
Heilbrigðismál eru mikilvægur
málaflokkur og varða okkur öll. Við
viljum verja miklum peningum til
þeirrar þjónustu, þannig hún stand-
ist háar gæðakröfur. Þróun í mála-
flokknum er hröð, þjóðin eldist, ný
lyf koma á markað, nýjar uppgötv-
anir verða til innan læknisfræðinn-
ar, svo fátt eitt sé nefnt. En um leið
er vitaskuld tekist á um grundvall-
argildi í stjórnmálum, s.s. eins og
hver eigi að borga. Á það að vera
hlutverk samfélagsins að standa
undir langstærstum hluta kostnað-
ar, eða er réttlætanlegt að hver ein-
staklingur greiði stóran fyrir veitta
þjónustu beint úr eigin vasa?
Við jafnaðarmenn teljum mikil-
vægt að umræðan um þessi mál
verði á málefnalegum grunni og taki
mið af þeim grundvallargildum, að í
íslensku heilbrigðiskerfi sé hæft og
ánægt starfsfólk, sem veiti almenn-
ingi góða og hagkvæma þjónustu,
sem standi öllum Íslendingum opin
burtséð frá aldri og efnahag. Það er
mergurinn málsins. Á þeim grunni
mun afstaða okkar byggjast til
hinna flóknu og fjölþættu álitamála
heilbrigðisþjónustunnar.
Heilsugæsla í kreppu
Eftir Guðmund Árna
Stefánsson
„Nú er svo
komið að
heilsugæslu-
stöðinni í
Hafnarfirði
verður að óbreyttu lok-
að eftir tvo mánuði.“
Höfundur er alþingismaður Sam-
fylkingarinnar.
hægt að fá fullnaðarúrlausn á sjö
vikum. Sveitarstjórnarkosningar
eru laugardaginn í síðustu vikunni í
maí. Úrslit ættu sem sagt að vera
ljós áður en liðnar eru þrjár vikur af
júlí, og uppkosning, ef þarf, gæti far-
ið fram fyrir miðjan ágúst. Ný sveit-
arstjórn tæki svo við 15 dögum síðar
skv. lögum.
Kosningarnar í Borgarnesi voru
kærðar 26. maí sl. Kjörnefnd úr-
skurðaði 12. júní, að kosningarnar
ættu að standa. Úrskurður ráðu-
neytisins kom hins vegar ekki fyrr
en 31. júlí, og héraðsdómur 25. sept-
ember. Verði málinu áfrýjað til
Hæstaréttar kemur dómur tæplega
fyrr en í lok október. Og fallist
Hæstiréttur á sjónarmið Páls Pét-
urssonar, verður tæplega kosið fyrr
en um miðjan síðari hluta nóvember
og ný sveitarstjórn ekki tekin við
fyrr en um miðja jólaföstu. Hver
maður sér, að málarekstur af þessu
tagi tekur allt of langan tíma.
Rétt er að hafa í huga, að í kosn-
ingamálum á hver sök, sem vill. Það
er nær einsdæmi í íslenzkri löggjöf,
en nauðsynlegt til að tryggja lýðræði
í landinu. Hins vegar má þetta
ákvæði um actionem popularis ekki
verða til þess að koma í veg fyrir, að
rétt kjörinn sveitarstjórn geti
stjórnað eða að það dragist á langinn
að fá slíka stjórn kjörna. Þess vegna
verða frestirnir að vera skammir.
Höfundur er í yfirkjörstjórn Reykja-
víkurkjördæmis syðra.
Öryggisdagur sjómanna
Miðbakkinn í Reykjavíkurhöfn
laugardaginn 28. september 2002
Dagskrá við Miðbakkann hefst kl. 13:00
Eftirtalin skip verða opin almenningi til sýnis:

Sæbjörgin, skólaskip Slysavarnaskóla sjómanna.

Bjarni Sæmundsson, rannsóknarskip
Hafrannsóknastofnunar.

Varðskipið Ægir.
Landhelgisgæslan sýnir björgun úr sjó.
Í Sæbjörgu verða kynningar á námi tengdu
sjómennsku og starfsemi fagfélaga,
kaffi og veitingar um borð.
Samgönguráðuneytið,
Siglingastofnun Íslands, Landssamband íslenskra
útvegsmanna, Slysavarnafélagið Landsbjörg,
Landhelgisgæslan, Samband íslenskra kaupskipaútgerða,
Vélstjórafélag Íslands, Sjómannasamband Íslands,
Landssamband smábátaeigenda, Reykjavíkurborg og
Farmanna- og fiskimannasamband Íslands.
Sjómenn! Munum björgunaræfinguna
þriðjudaginn næstkomandi kl. 13:00!
Ástrós Sverrisdóttir, fræðslufulltrúi Hjartaverndar.
Alþjóðlegur hjartadagur