Morgunblaðið - 06.10.2002, Page 6

FRÉTTIR
6 SUNNUDAGUR 6. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
VIKAN 29/9 – 5/10
ERLENT
INNLENT
 FRUMVARP til fjárlaga
gerir ráð fyrir 1,5% hag-
vexti á næsta ári. Tekju-
afgangur er áætlaður 10,7
milljarðar króna. Frum-
varpið var lagt fram á Al-
þingi í vikunni. Í frum-
varpinu er reiknað með að
jafnvægi verði á við-
skiptum við útlönd í ár og
á næsta ári, en það hefur
ekki gerst síðan 1995.
 EIMSKIPAFÉLAGIÐ
hefur gert samkomulag
við hóp hluthafa í Haraldi
Böðvarssyni hf. um kaup á
eignarhlut þeirra. Eftir
kaupin á Eimskipafélagið
62,3% í HB og myndast því
skylda til yfirtökutilboðs
til annarra hluthafa.
 ALLRI áhöfn rækju-
bátsins Arons ÞH sem
sökk norður af Grímsey á
mánudag var bjargað.
Báturinn sökk snemma á
mánudagsmorgni en
áhöfnin komst um borð í
rækjuskipið Sæþór EA
sem kom fljótlega á vett-
vang eftir að ósk eftir að-
stoð barst.
 SÖFNUN Rauða kross-
ins vegna hungursneyðar í
Afríku hófst í gær. Mark-
miðið er að safna 20 millj-
ónum. Um 1.500 sjálf-
boðaliðar aðstoða við
söfnunina.
 LÖGREGLAN lokaði
spilavíti í miðbæ Reykja-
víkur um síðustu helgi, en
samkvæmt lögum er bann-
að að reka spilavíti á Ís-
landi. Maðurinn sem rak
spilavítið rak annað spila-
víti í Ármúla fyrir tíu ár-
um. Hann situr nú í gæslu-
varðhaldi.
Mál geðsjúkra
í brennidepli
RÁÐHERRAR dóms- og heilbrigðis-
mála hafa lagt til að stuðnings- og að-
gerðarhópur sem ætlað er að leysa
bráðavandamál geðsjúkra, verði stofn-
aður. Faðir mannsins sem grunaður er
um morð á Klapparstíg í síðustu viku
sendi bréf til þriggja ráðherra í maí þar
sem hann óskaði eftir langtímalausn á
máli sonar síns, sem væri geðsjúkur.
Sagðist hann óttast að sonurinn kynni
að vinna óbætanlegt voðaverk. Geð-
hjálp segir neyðarástand ríkja vegna
úrræðaleysis heilbrigðiskerfisins til að
veita geðsjúkum nauðsynlega þjónustu.
Yfir 20 manns, sem eigi rétt á þjónustu í
geðheilbrigðiskerfinu, séu vistaðir á
sjúkrahúsum. Lögreglan í Reykjavík
segist nær daglega hafa afskipti af
fjölda geðsjúkra einstaklinga sem hafi í
engin hús að venda og vilji gista í fanga-
geymslum.
Stefnuræða
forsætisráðherra
BJARTARA er nú framundan í efna-
hagsmálum en ríkisstjórnin hefur þor-
að að vona. Þetta kom m.a. fram í
stefnuræðu Davíðs Oddssonar for-
sætisráðherra á Alþingi í vikunni. Sagði
hann að Íslendingar hefðu áfram góð
tækifæri til að vera í röð fremstu þjóða
heims, bæði hvað varðaði tekjur og vel-
ferð. Sagði hann verðbólguna komna í
takt við meðaltal samanburðarþjóð-
anna. Gert væri ráð fyrir góðum hag-
vexti á næsta ári og væru þá virkjana-
framkvæmdir ekki reiknaðar með. Þá
sagði hann viðskiptahalla engan verða á
þessu ári og framlög til heilbrigðismála
hafa hækkað um 10–11% frá árinu 1997.
Stjórnarandstaðan lagði áherslu á í
umræðum um stefnuræðuna að efna-
hagsástandið væri ekki núverandi rík-
isstjórn að þakka. Það mætti þakka að-
gerðum verkalýðshreyfingar, ytri
aðstæðum og einskærri heppni.
Enn deilt um nýja
Íraksályktun
FULLTRÚAR Sameinuðu þjóðanna
náðu um það samkomulagi við stjórn-
völd í Írak, að vopnaeftirlit yrði hafið
aftur í landinu. Var því fagnað víða,
meðal annars í Rússlandi og arabaríkj-
unum, en Bandaríkjamenn og Bretar
höfnuðu því. Hvöttu þeir til, að SÞ
samþykkti nýja ályktun og nýjar regl-
ur um vopnaeftirlitið og hótuðu Írök-
um hernaði ef þeir færu ekki eftir
þeim. Frakkar, Rússar og Kínverjar,
sem hafa neitunarvald í öryggisráði
SÞ, hafa sett sig upp á móti nýrri
ályktun og bendir ekkert til, að þeir
hafi skipt um skoðun í því efni. Ígor Ív-
anov, utanríkisráðherra Rússlands,
ítrekaði í fyrradag, að Rússar teldu
enga þörf á nýrri ályktun og Vladímír
Pútín Rússlandsforseti hvatti til þess,
að vopnaeftirlitsmennirnir yrðu sendir
sem fyrst til Íraks. Svíinn Hans Blix,
yfirmaður vopnaeftirlitsnefndar SÞ,
kynnti samkomulagið við Íraka á fundi
öryggisráðsins á fimmtudag og lagði
þá áherslu á, að ekki væri að vænta
neins árangurs nema full samstaða
næðist í ráðinu um valdsvið og umboð
eftirlitsnefndarinnar. Enn er á kreiki
orðrómur um, að Bandaríkjastjórn
muni fallast á málamiðlun og styðja þá
stefnu Frakka, að fyrst verði sam-
þykkt ályktun um skilmálaeftirlitið en
síðar önnur um refsingar reyni Írakar
að bregða fæti fyrir eftirlitsmennina.
Fyrsta árásin
af þremur
JOHN Walker Lindh, Bandaríkja-
maður, sem var liðsmaður talibana í
Afganistan, segir, að árásin á Banda-
ríkin 11. september fyrir ári hafi átt að
vera sú fyrsta af þremur, sem al-
Qaeda-samtökin hafi ætlað að gera á
landið á skömmum tíma. Kemur það
fram í leynilegum gögnum, sem CNN
birti á fimmtudag. Átti önnur árásin að
verða í nóvember en sú þriðja í upphafi
þessa árs að því fram kom í yfir-
heyrslum yfir Lindh.
 GÖRAN Persson verð-
ur áfram forsætisráð-
herra Svíþjóðar en van-
traust á stjórn hans var
fellt á sænska þinginu
síðastliðinn miðvikudag.
Kvöldið áður féllust þing-
menn Græningja á að
draga til baka kröfu sína
um ráðherraembætti
gegn því, að stjórn jafn-
aðarmanna tæki upp á
sína arma ýmis stefnumál
þeirra.
 INNAN Evrópusam-
bandsins, ESB, hefur
náðst samkomulag um
málamiðlun í deilunni við
Bandaríkjamenn um Al-
þjóðasakamáladómstól-
inn. Á Bandaríkjastjórn
að vísu eftir að taka af-
stöðu til þess en það felst
í því að undanskilja
bandaríska hermenn og
sendimenn frá saksókn
en að því tilskildu, að
komi fram ákærur á þá,
verði þeir lögsóttir í
Bandaríkjunum.
 OPINBER, bandarísk
rannsóknarnefnd spáir
því, að undir lok þessa
áratugar kunni alnæm-
istilfelli í fimm fjölmenn-
ustu ríkjum heims, þar á
meðal á Indlandi og í
Kína, að vera orðin
margfalt fleiri en þau eru
nú í Afríku sunnanverðri
og heildarútbreiðslan í
heiminum mun meiri en
verstu spár hafa gert ráð
fyrir.
 UNNIÐ er að því inn-
an Evrópusambandsins
að samræma skatta á
áfengi og getur það
breytt miklu um verð-
lagningu þess, einkanlega
í Noregi og á Íslandi.
DAG Seierstad er virkur fé-
lagi í Sosialistisk Venstrep-
arti, norskum systurflokki
Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs, og starfar
með „Nei til EU“-hreyfing-
unni í Noregi sem berst
gegn aðild Noregs að Evr-
ópusambandinu. Er hann nú
kominn til Reykjavíkur í
þeim tilgangi að halda er-
indi á ráðstefnu samtakanna
Heimssýnar um Evrópu-
sambandið og sjávarútvegs-
mál, sem fram fer á Grand
Hóteli í dag, sunnudag. Í
samtali við Morgunblaðið
segist hann vantrúaður á að
mögulegt sé að ná betri nið-
urstöðu fyrir norskan sjáv-
arútveg en náðist í aðildarsamn-
ingunum 1994, kæmi til þess að
Noregur gerði þriðju atlöguna að
því að semja um aðild að ESB.
Forsendurnar sem Seierstad
byggir þessa spá sína á eru að-
allega þessar: Það hafi ekkert
breytzt í grundvallaratriðum sem
gefi tilefni til að ætla að ESB yrði
tilbúnara til þess nú en þegar síð-
ustu samningaviðræður fóru fram
(árið 1994) til að sýna Noregi
nokkra undanlátssemi í samnings-
kaflanum um sjávarútvegsmál.
Staðan í ESB-löndunum sé nú sú,
að þar sé veiðigeta fiskiskipaflot-
ans allt of mikil og þær hugmyndir
sem nú liggja fyrir um endurbæt-
ur á sameiginlegu sjávarútvegs-
stefnu ESB gangi að miklu leyti út
á leiðir til að minnka flotann og
fækka sjómönnum. Að mati Seier-
stads skapar þetta þeim mun meiri
pólitískan þrýsting á að floti ESB
fái veiðiheimildir í norskri lögsögu,
ef farið yrði út í aðildarviðræður
eina ferðina enn, en eins og kunn-
ugt er voru Norðmenn búnir að
ganga frá aðildarsamningi við
ESB (eða Evrópubandalagið eins
og það hét þá) fyrst árið 1972, sem
var felldur í þjóðaratkvæða-
greiðslu mikið til vegna óánægju
stórs hluta þjóðarinnar með sjáv-
arútvegskaflann, og þessi saga
endurtók sig árið 1994.
„Við Norðmenn njótum ekki
neins velvilja í Brussel,“ segir
Seierstad, og að það styrki sig
jafnframt í þeirri trú að vonlítið sé
að mögulegt verði að fá fram betri
samning um sjávarútvegsmálin en
síðast.
Seierstad viðurkennir hins veg-
ar fúslega að Íslendingar stæðu að
mörgu leyti örðuvísi að vígi
ákvæðu þeir að fara út í aðild-
arviðræður. Sá skortur á velvilja
sem Norðmenn skorti eftir „neiin
tvö“ eigi ekki við um Ísland, hlut-
fallslegt vægi sjávarútvegs í ís-
lenzku efnahagslífi sé miklu meira
en í Noregi og hverfandi lítill hluti
fiskistofna í íslenzkri landhelgi er
sameiginlegur með landhelgi nú-
verandi ESB-ríkja. Hvort þessi at-
riði dygðu Íslendingum til að ná
fram viðunandi niðurstöðu væri að
hans mati þó ekki hægt að segja
fyrir um. Þeir kostir sem Íslend-
ingar nytu með því að standa utan
ESB væru að hans mati þó sér-
staklega miklir á sjávarútvegssvið-
inu. Það væri til dæmis sérlega
þýðingarmikið að halda valdinu til
alþjóðlegrar samningagerðar, sem
myndi færast yfir til stofnana ESB
við inngöngu í sambandið.
Hagsmunastaða fiskeldisins í
Noregi er þó allt önnur en útgerð-
arinnar. Samtök norskra fiskeld-
isfyrirtækja eru hlynnt ESB-aðild
Noregs, þar sem það myndi
tryggja afurðum þeirra mun
tryggari stöðu á Evrópumarkaðn-
um en nú er.
Binda meiri vonir en
áhyggjur við ESB-aðild
Maciej Dlouhy, formaður lands-
sambands pólska útgerðarmanna,
er einnig til Íslands kominn til að
halda erindi á ráðstefnu Heims-
sýnar. Í samtali við Morgunblaðið
útskýrir hann, að það sem útvegs-
menn og aðrir sem hafi hagsmuna
að gæta í sjávarútvegi í Póllandi
hafi mestar áhyggjur af í tengslum
við inngöngu landsins í Evrópu-
sambandið beinist að vanhæfni
eigin ríkisstjórnar til að sinna
hagsmunamálum sjávarútvegsins
sem skyldi. Pólskir útvegsmenn
bindi almennt meiri vonir en
áhyggjur við upptöku sameigin-
legrar sjávarútvegsstefnu ESB í
Póllandi.
Segja má að pólskur sjávarút-
vegur takmarkist við veiðar í lög-
sögu Póllands í Eystrasalti. Um
fimm úthafsveiðiskip eru eftir í
eigu Pólverja, sem hafa stundað
veiðar á alþjóðlegum hafsvæðum
og innan rússnesku lögsögunnar,
aðallega í Okhotsk- og Berings-
hafi, en nú er svo gott sem búið að
loka þeim miðum fyrir veiði er-
lendra skipa og því á pólski út-
hafsveiðiflotinn óvissa framtíð fyr-
ir sér.
Í pólsku Eystrasaltslögsögunni,
sem er um 9% af heildaryfirborði
Eystrasaltsins (um 34.400 ferkm.),
eru gerð út frá pólskum höfnum
417 nótaveiðiskip og 815 bátar
undir 50 m, auk fjölda smábáta. Að
sögn Dlouhys eiga alls um 40–
50.000 manns afkomu sína undir
sjávarútveginum, þar af eru um tí-
undi hluti áhafnir fiskiskipanna.
Flest voru þau áður í eigu stórra
samyrkjuútgerða ríkisins en eru
nú nær öll komin í hendur einka-
aðila. Dlouhy útskýrir, að þegar
útgerðin var einkavædd eft-
ir fall kommúnismans hefði
verið skynsamlegra að nota
tækifærið og úrelda fleiri
skip en gert var, í stað þess
að selja þau einkaaðilum,
sem nú eru skuldum vafðir
en hafa ekki aðgang að
nægum kvóta til að geta náð
endum saman. Gizkar
Dlouhy á að á bilinu 40–50%
allra útgerðarmanna vilji
úrelda skip sín og hætta í
greininni og bindi vonir við
að styrkjakerfi sameigin-
legrar sjávarútvegsstefnu
ESB muni gera þeim þetta
kleift.
Um sjávarútvegsþátt
ESB-aðildarviðræðna Pól-
lands segir Dlouhy: „Við upphaf
viðræðnanna hétu fulltrúar sjáv-
arútvegsráðuneytisins í Varsjá
okkur því, að samið yrði um að
minnsta kosti þriggja ára aðlög-
unarfrest varðandi aðgang fiski-
skipa frá öðrum ESB-löndum að
pólsku lögsögunni. Þegar til kom –
kaflanum um sjávarútvegsmál var
lokað til bráðabirgða í júní sl. –
féll pólska stjórnin frá öllum kröf-
um um undanþágur og aðlögunar-
fresti fyrir pólska sjávarútveginn.
Þetta olli mikilli reiði manna í
greininni, reiði sem beindist gegn
stjórninni í Varsjá.“ Má slá því
föstu, að þar sem pólska stjórnin
telur landið eiga meiri hagsmuna
að gæta að mati Dlouhys sé nú
brýnast að pólsk stjórnvöld gangi
frá þróunaráætlun fyrir sjávarút-
veginn. Hún yrði að uppfylla kröf-
ur ESB og opna þannig útgerð-
armönnum aðgang að styrkjakerfi
sambandsins eftir að Pólland er
gengið í það. Þetta hafi enn ekki
gerzt; vandamálið sé aðallega það,
að í ráðuneytunum í Varsjá sitji
menn sem hafi ekkert vit á mál-
unum; í þær stöður sem skipti máli
séu skipaðir pólitískir vinir ráð-
herranna í stað fagmanna. „Ef
þessi áætlun kemst ekki á lagg-
irnar fyrir árslok gæti svo farið að
við fáum ekki aðgang að styrkja-
kerfi ESB fyrr en eftir árið 2006,“
segir Dlouhy. Að mati Dlouhys
tekur það meira en hálft ár að
gera slíka áætlun, þannig að hún
taki tillit til alls þess sem taka
þarf með í reikninginn að höfðu
samráði við alla hagsmunaaðila.
Þau drög sem nú sé verið að vinna
að í sjávarútvegsmáladeild land-
búnaðarráðuneytisins í Varsjá
byggist ekki á réttum upplýsing-
um, þau vinni embættismenn sem
ekki þekki til raunverulegra að-
stæðna í greininni. Útkoman geti
því ekki orðið fullnægjandi.
Í samantekt má segja, að vanda-
málin sem Pólverjar standi frammi
fyrir á sjávarútvegssviðinu í
tengslum við fyrirhugaða aðild að
ESB séu að samkeppnishæfni
pólsks sjávarútvegs sé mun minni
en innan núverandi ESB-landa.
Um norskan sjávarútveg gildi aft-
ur á móti hið gagnstæða; þar í
landi sé greinin samkeppnishæfari
en megnið af þeim sjávarútvegi
sem nú er rekinn innan ESB.
Vantrúaður á að
betri árangur geti
náðst en 1994
Dag Seierstad, er starfar með „Nei til EU“-hreyfingunni í
Noregi, og Maciej Dlouhy, formaður samtaka pólskra útgerð-
armanna, eru nú í Reykjavík á ráðstefnu um Evrópusambandið og
sjávarútvegsmál. Í samtölum við Morgunblaðið lýsa þeir hags-
munastöðu sjávarútvegsins í löndum sínum gagnvart ESB.
Maciej
Dlouhy
Dag
Seierstad
ESB og hagsmunastaða sjávarútvegs í Noregi og Póllandi