Morgunblaðið - 17.05.2003, Blaðsíða 52

UMRÆÐAN
52 LAUGARDAGUR 17. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MARGAR nýlegar rannsóknir
sýna að offita er vaxandi vandamál
hjá vestrænum þjóðum og er
ástandið svo slæmt að Alþjóða heil-
brigðisstofnunin (WHO) hefur skil-
greint vandann sem faraldur. Ís-
land er ekki undanskilið því eins og
fram kemur í meistaraprófsverk-
efni Brynhildar Briem lektors við
KÍ (1999) hefur hlutfall of feitra
níu ára barna á Íslandi hækkað úr
0,2% í 4,8% og hlutfall barna yfir
kjörþyngd hefur hækkað úr 2% í
19% á tímabilinu frá 1938 til 1998.
Helstu orsakir þessa vandamáls
hjá börnum og unglingum eru tví-
þættar. Annarsvegar er hreyfing-
arleysi sem tengist því að tóm-
stundum er nú oftar en áður eytt
fyrir framan tölvuna eða sjónvarpið
og hinsvegar er mikil neysla kol-
vetnaríkra afurða, sérstaklega gos-
drykkja. Líkamlegar afleiðingar of-
fitu eru margar og má m.a. nefna
stóraukna hættu á hjarta- og æða-
sjúkdómum, sykursýki og skaðleg-
um áhrifum á beinvöxt og þroska
barna. Andlegar og félagslegar af-
leiðingar valda fólki þjáningum og
hafa oft mikil áhrif á lífsgæðin. Þar
má nefna sem dæmi slæma sjálfs-
mynd, félagslega einangrun og lært
hjálparleysi. Ljóst er að það er
ekki eingöngu vaxtarlagið sem hef-
ur áhrif á sjálfsmyndina heldur er
um marga samvirkandi þætti að
ræða. Umburðarlyndi gagnvart of
feitu fólki er hverfandi, neikvæð
viðhorf eru ríkjandi og áhersla á
grannt útlit er mikil. Of feitum ein-
staklingum eru oft eignaðir nei-
kvæðir eiginleikar á borð við að
vera latir eða heimskir sem birtist
t.d. í því að minni möguleikar eru á
að fá vinnu ef vaxtarlagið er ekki
samkvæmt tískunni.
Þessi viðhorf hafa ekki aðeins
áhrif á þá sem eru of feitir. Skila-
boðin um gildi þess að vera grann-
ur ná eyrum okkar allra. Í kjölfarið
virðist því miður fara vaxandi auk-
in og óraunsæ líkamsvitund meðal
barna og unglinga, sérstaklega hjá
stúlkum. Rannsóknir sýna að stúlk-
ur upplifa sig mun feitari en þær í
raun eru. Þessi upplifun helst í
hendur við neikvæða sjálfsmynd og
þar með upphefst hringrás sjálfs-
gagnrýni og vanlíðunar. Samhliða
aðgerðum sem sporna gegn offi-
tuþróuninni er nauðsynlegt að auka
umburðarlyndi fólks gagnvart mis-
munandi vaxtarlagi. Börnin læra
það sem fyrir þeim er haft, við
fæðumst ekki með viðhorfin. Í því
þjóðfélagi sem við lifum og hrær-
umst í er máttur fjölmiðla mikill.
Hvaða skilaboð felast í auglýs-
ingum sem sjást oft á sólarhring í
sjónvarpinu? Er það raunhæft að
eingöngu grannt fólk sjáist í aug-
lýsingum um sælgæti, snakk og
gos? Það eru ekki bara fjölmiðlar
sem hafa áhrif. Allir sem að upp-
eldi barna koma þurfa að líta í eig-
in barm og hugleiða hvaða viðhorf
þeir hafa til mismunandi vaxtarlags
og hvaða skilaboð börnin fá frá
þeim. Foreldrar, íhugið hvaða
skilaboðum þið eruð að miðla til
barnanna ykkar!! Látið þið í ljós
neikvæðar athugasemdir um lík-
ama ykkar eða annarra svo börnin
heyri? Horfið þið á jákvæðu þætt-
ina, hrósið þið þeim fyrir útlit eða
athafnir?
Stórir áhrifavaldar í lífi
barnanna eru skólar. Allir sem
koma nálægt skólastarfi þurfa að
íhuga framkomu sína og viðhorf og
hvaða skoðanir þeir láta í ljós svo
börnin heyri. Með samstarfi for-
eldra og skóla er hægt að vinna
öflugt forvarnarstarf, sporna við
neikvæðum viðhorfum og því að of-
fita haldi áfram að breiðast út og
valda fólki á öllum aldri heilsutjóni
bæði líkamlegu og andlegu. Skólinn
verður að vera vakandi yfir breytt-
um háttum í þjóðfélaginu og bregð-
ast við þeim. Það þarf að stuðla að
aukinni hreyfingu barna og hollu
mataræði.
Margir skólar vinna gott starf en
betur má ef duga skal. Forvarn-
arstarfið þarf að flétta inn í sem
flestar námsgreinar og í raun er til
þess ætlast skv. Aðalnámskrá
grunnskóla. Í almenna hluta henn-
ar segir: Almenn menntun felur í
sér að leggja í samvinnu við heim-
ilin rækt við heilbrigði og hollar
lífsvenjur. Í aðalnámskrá, lífsleikni
er t.d. talað um alhliða þroska
nemenda, sjálfsþekkingu og lífsstíl.
Þarna er hægt að vinna með við-
horf, sjálfstyrkingu og fleira.
Hjálpa börnum og unglingum að
gagnrýna skilaboð fjölmiðla, með
því að velta fyrir sér spurningum á
borð við: eru allir þeir sem eru
grannir hamingjusamir en allir þeir
sem eru feitir óhamingjusamir?
Hægt væri að hjálpa yngri börn-
unum að vinna fræðsluefni um
hvernig hollt nesti er samansett og
þau síðan sýnt foreldrum sínum.
Aðalnámskrá fyrir íþróttir, líkams-
og heilsurækt segir að íþrótta- og
hreyfinám hafi ekki aðeins góð
áhrif á líkamlega heilsu hvers nem-
anda heldur einnig jákvæð áhrif á
andlega og félagslega líðan. Já-
kvæð upplifun íþróttakennslu í
skólum getur lagt grunninn að
heilsusamlegum lífsstíl hvers nem-
anda.
Eftir sem áður er eitt af því mik-
ilvægasta að allir þeir sem koma að
starfi með börnum og unglingum,
uppalendur, kennarar o.fl. taki sín
eigin viðhorf í gegn, temji sér heil-
brigðan lífstíl og sýni metnað sinn í
að vera börnunum góðar fyr-
irmyndir. Öll erum við ólík að vaxt-
arlagi og alls ekki á að steypa alla í
sama mót og gera alla granna
heldur stuðla að heilbrigði á sál og
líkama.
Lengi býr að
fyrstu gerð
Eftir Aðalheiði Harðardóttur,
Dagbjörtu Brynju Harðardóttur,
Hjördísi Stefánsdóttur,
Júlíu Björnsdóttur og Ritu Didriksen
Höfundar eru nemendur á lokaári í
kennslufræði til kennsluréttinda í
Háskólanum á Akureyri.
F.v. Júlía Björnsdóttir, Aðalheiður Harðardóttir, Hjördís Stefánsdóttir,
Rita Didriksen og Dagbjört Brynja Harðardóttir.
„SAMFYLKINGIN vann sögu-
legan sigur í kosningunum,“ segja
samfylkingarmenn, „við fengum yfir
30% atkvæða.“ Varla
breyta þessi prósent
gangi sögunnar? Það
gæti hins vegar skipt
máli upp á gang sög-
unnar hvernig hinir
tuttugu þingmenn
nýta stöðu sína.
Varla hefðu þeir nýtt stöðu sína til
góðs ef Samfylkingin hefði álpast inn
í ríkisstjórn undir forsæti Halldórs
Ásgrímssonar. Eða reiknaði Össur
með því, þegar hann bauð Halldóri
upp á þetta, að Halldór mundi kú-
venda utanríkisstefnu sinni? Sam-
fylkingin lýsti því yfir fyrir kosningar
að afstaða íslensku ríkisstjórn-
arinnar til innrásarinnar í Írak væri
hneyksli. Víst væru það svik við kjós-
endur Samfylkingarinnar að kú-
venda nú eftir kosningar og lýsa sig
reiðubúna til að sigla undir fána
bandarískrar stríðsstefnu. Fjöldi
jafnréttissinna kaus Samfylkinguna,
af því flokkurinn stillti konu upp sem
sínu forsætisráðherraefni. Þetta
jafngilti kosningaloforði. Verði hún
ekki forsætisráðherra hlýtur flokk-
urinn nú að reyna að uppfylla þessi
loforð sín við jafnréttissinna með öðr-
um hætti. Að gera hana að flokks-
formanni er bara sýndarmennska í
þessu sambandi.
Nú virðast málin þróast þannig að
Framsókn hafnar tilboði Össurar, og
bjargar Samfylkingunni frá því að
vera tjóðruð inni í afturhaldssamri
ríkisstjórn.
Það líður að nýjum samningum
milli launþegahreyfingarinnar og at-
vinnurekenda. Eftir alla umræðuna
um fátækt og svo stórhækkun hárra
launa æðstu embættismanna er lág-
launafólk víst til að knýja á um stór-
hækkun lægstu launa, strax. Sam-
fylkingin hefði þurft að lofa því í
stjórnarsáttmála, hvort sem væri
með Sjálfstæðisflokki eða Framsókn,
að beita áhrifum sínum meðal for-
kólfa ASÍ til að halda aftur af slíkum
kauphækkunum, „svona upp á stöð-
ugleikann“.
Að gera íslenskt samfélag betra
Vilji hinir mörgu þingmenn Sam-
fylkingarinnar beita sér fyrir sögu-
legum breytingum í íslenskum
stjórnmálum ættu þeir að styðja og
hvetja til baráttu almennings fyrir
fjölmörgum framfaramálum, sem
reyndar vildu gleymast í kosninga-
baráttunni.
Hver eru hin stóru mál? Lægstu
laun eru allt of lág. Þetta er ein helsta
meinsemd samfélags okkar. Þau
verða ekki bætt nema með harðri
baráttu. Bág lífskjör bænda? Það var
varla minnst á þá í kosningabarátt-
unni. Og utanríkisstefnan. Verðum
við áfram hækja stríðsstefnunnar?
Einkaeign fárra á veiðiheimildunum
er að eyðileggja landsbyggðina. Það
þarf að blása til skipulegrar sóknar
landsmanna til að fá veiðiheimild-
irnar í eigin hendur. Öll þessi mál
bíða okkar, og mörg fleiri. Samstarf í
ríkisstjórn núna með Sjálfstæð-
isflokki eða Framsókn mundi sann-
arlega ekki færa okkur sigra í þess-
um málum.
Hlutverk vinstrimanna
Til að koma slíkum baráttumálum
áleiðis er ekki ráðið að gráta úrslitin
eða fagna þeim. Ekki heldur að
smokra sér inn í ríkisstjórnir um
óbreytt ástand.
Barátta fyrir því að koma mönnum
á þing er ekki eina baráttuleiðin. Við
eigum líka leið fjöldabaráttunnar.
Leið verkalýðsins sjálfs til að bæta
kjör sín strax, með sigri í komandi
kjarabaráttu. Leið grasrótarbaráttu
til að styrkja landsbyggðina. Barátta
grasrótarinnar sl. ár gegn stríði var
árangursrík, hér sem annars staðar,
þótt hún nægði ekki til að hindra
árásina á Írak. Hún sýndi þó fram á
hversu langt má komast og hún færði
þjóðir heimsins saman þótt leiðtog-
arnir færu stríðsleiðina. Hið sama má
segja um baráttu grasrótarinnar
gegn náttúruspjöllum. Það náðist
mikill árangur þótt sigur ynnist ekki
í þetta sinn.
Nú þegar Samfylkingunni hefur
verið bjargað frá því að lenda í klóm
Framsóknar eða Sjálfstæðisflokks er
lag til að blása til annarrar baráttu.
Ekki fyrir hagsmuni flokks eða
flokksleiðtoga, heldur fyrir hagsmuni
fólksins sjálfs. Fjöldabaráttan mun
skila okkur mestu. Þingmenn sem
eru á fullu kaupi við að vinna í pólitík
eiga að hjálpa til í fjöldabaráttunni,
bæði sem talsmenn og sem skipu-
leggjendur. Þannig gætum við unnið
sögulega sigra.
Og hvað svo,
sigurvegarar
kosninganna?
Eftir Ragnar Stefánsson
Höfundur er jarðskjálftafræðingur,
í flokksráði Vinstrihreyfingarinnar
– græns framboðs.
 


 

   


 

           





   

  

  
 
!"" #

 "