Morgunblaðið - 06.09.2003, Qupperneq 39

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 2003 39
Á 35. LANDSFUNDI
Sjálfstæðisflokksins sem
haldinn var 28.–30. mars
síðastliðinn var sam-
þykkt stjórnmálaályktun
í íþrótta-, æskulýðs- og
tómstundamálum:
„Landsfundur hvetur
stjórnvöld til að marka
stefnu og styðja við upp-
byggingu íþróttamannvirkja sem
flokkast geta sem þjóðarleikvangar.“
„Landsfundur fagnar framtaki
ráðherra flokksins í eflingu afreks-
íþrótta, m.a. með skipan sérstakrar
nefndar um afreksíþróttir, nýjum
styrk fyrir hópíþróttir og góðum fjár-
hagsstuðningi við Afrekssjóð ÍSÍ.
Þátttaka Íslands í alþjóðlegum stór-
mótum er mikil landkynning á er-
lendri grundu og því eðlilegt að ríkið
taki myndarlega þátt í þeim verk-
efnum. Því hvetur landsfundur til
þess að styrkveitingar til afreks-
íþrótta verði auknar enn frekar. Jafn-
framt hvetur landsfundur til aukins
stuðnings við ÍSÍ vegna sérsambanda
ÍSÍ.“ Það var eindreginn vilji þeirra
sem sátu fundi þessarar nefndar að
komið yrði á samstarfi milli ríkis,
sambands íslenskra sveitarstjórna og
sérsamband, einmitt til þess að
tryggja uppbyggingu þjóðar-
leikvanga. Við lítum á að Laugar-
dalurinn sé þjóðarleikvangur knatt-
spyrnunnar og eins og formaður KSÍ
Eggert Magnússon hefur bent á þarf
hann að geta mannað a.m.k. 14.000
manns í sæti. Við höfum dregist aftur
úr, nú er tækifærið til að stíga fram.
Þetta er samstarfsverkefni verður
ekki leyst nema í samvinnu. Ríki,
sveitarfélög og sérsamböndin þurfa
að taka höndum saman og leysa þessi
mál. Við skulum byrja á Laug-
ardalnum og klára það verkefni, þar
hafa menn unnið sína heimavinnu og
halda síðan áfram og skapa þjóð-
arleikvanga sem þjóðin getur verið
stolt af.
Þjóðarleikvangur knatt-
spyrnunnar í Laugardal
Eftir Ásgerði Halldórsdóttur, Guðrúnu Brynju Vilhjálmsdóttur og Sigurð Aðalsteinsson
Höfundar eru í stjórn íþróttaráðs
Sjálfstæðisflokksins.
Sigurður
Aðalsteinsson
Guðrún B.
Vilhjálmsdóttir
Ásgerður
Halldórsdóttir
Íöðrum þætti var vikið að þvíað notkun forsetningannaaf og að er stundum á reiki,t.d. gera e-ð að gefnu tilefni
(?af gefnu tilefni) eða gera e-ð af
ásettu ráði (?að ásettu ráði). Í slík-
um dæmum og hliðstæðum segir
málkennd til um notkunina en til
hliðsjónar má hafa í huga að for-
setningin að er hér staðarleg
(hvar) (í tíma og rúmi) en forsetn-
ingin af vísar jafnan til hreyfingar
(hvaðan). Eins og áður gat gætir
þess nokkuð í talmáli að hefðinni
sé ekki fylgt í þessu efni og skulu
hér nefnd tvö dæmi.
Í dagblaði rekst ég á eftirfar-
andi auglýsingu um leik Fylkis og
Grindavíkur: Brimsaltur stór-
leikur! Það verður bragð af þess-
um toppslag … Mér finnst textinn
býsna hnitmiðaður en ekki galla-
laus. Venja er að tala um bragð að
einhverju en ekki ?bragð af ein-
hverju, sbr. málsháttinn: Bragð er
að þá barnið finnur. Málsháttur
þessi er kunnur í ýmsum af-
brigðum, t.d. bragð er að þegar
barnið finnur (17. öld) og bragð er
að ef sjálfur finnur (16. öld), en
ávallt með myndinni bragð er að
(e-u). Með sama hætti er venja að
tala um að óbragð sé að e-u enda
vísar forsetningin að hér til kyrr-
stöðu (hvar). Allt önnur hugsun
liggur að baki er menn finna lykt
af e-u (hvaðan) en trúlega eru það
einmitt slík orðasambönd sem
toga í, ef svo má segja, og valda
óvissu.
Á annað dæmi af svipuðum toga
rakst ég þar sem fjallað var um
útihátíðir. Greinarhöfundi var tíð-
rætt um ofbeldi og drykkjuskap
sem vill loða við samkomur sem
þessar og sagði síðan: ?… brjóta
tennur og nef og stinga mann og
annan í ölæðinu algjörlega af til-
efnislausu. Hér hefði vitaskuld átt
að standa að tilefnislausu, sbr.
gera e-ð að ástæðulausu, ráðast á
e-n að fyrra bragði og fjölmargar
aðrar hliðstæður. Það fylgir því
vandi og ábyrgð að skrifa í dag-
blöð og koma fram í útvarpi og
sjónvarpi og vafalaust er fjölmiðla-
mönnum oft vandi á höndum. Þeir
þurfa oft og tíðum að vinna hratt
og telja sig þá kannski ekki hafa
tíma til að bera sig eftir björginni,
fletta upp í orðabókum til að fá
skorið úr álita-
málum sem upp
hljóta að koma.
Sjálfur fletti ég
upp orðunum
tilefnislaus og
ástæðulaus í Íslenskri orðabók en
hafði ekki erindi sem erfiði, enda
vart við því að búast þar sem hér
er um að ræða málfræðilegt ferli
eða málfræðilegt orðasamband en
slíkt er ekki rakið sérstaklega í því
verki. Öðru máli gegnir um hið
ágæta verk Orðastað eftir Jón
Hilmar Jónsson. Þar eru slík
dæmi rakin, t.d.: að ástæðulausu
(bls. 32), að fyrra bragði (bls. 62),
að tilefnslausu (bls. 562) og mörg
önnur hliðstæð dæmi.
Úr handraðanum
Flestir munu þekkja sögnina
dufla við e-n (‘daðra við e-n, gefa
e-m undir fótinn’) en sú merking
mun vera frá 19. öld. Í Ritmáls-
skrá Orðabókar Háskólans er að
finna dæmin dufla við stelpur og
… dufla og dansa fram á nótt. Í
eldra máli merkir sögnin að dufla
(dubla) ‘tvöfalda’, sbr. sögnina
dobla (einnig redobla) í nútíma-
máli, og er hún oft notuð um ten-
ingakast, fjárhættuspil, t.d.: dufla
með teningum og dufla um pen-
inga en hvort tveggja er gamalt í
íslensku. Það sem um var duflað
var lagt við borð > ‘lagt undir’ og
er svipað orðafar að finna í fornu
máli. Í Jónsbók (lögbók Íslendinga
frá 1281) er lagt bann við fjár-
hættuspili, dufli, en þar segir: Ef
menn dufla eða kasta teningum
um peninga, sé uppnæmt konungs
umboðsmanni allt það er á borði/
við borð liggur. Þessa afstöðu er
víða að finna, til gamans má til-
greina dæmi frá 16. öld.: Í þeirri
borg … var einn mjög ósálugur
(‘ófrómur, illur’) maður sá er mjög
lagðist [í] dufl og önnur ónyt-
samleg spil og töfl um peninga. Af
þessum dæmum má ljóst vera að
duflarar hafa þótt vafasamir
náungar, hálfgerðir ‘bögubósar’,
og iðja þeirra (dufl) lítt til eft-
irbreytni. Þessi neikvæða hlið á
duflinu, öllu heldur hin neikvæða
merking, færist síðan yfir á annars
konar iðju eða fyrirtæki, sem ekki
hefur heldur þótt til fyrirmyndar,
og það er þessi merking og notkun
sagnarinnar sem flestir þekkja
núna.
Má ljóst vera
að duflarar
hafa þótt vafa-
samir náungar
jonf@hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson
10. þáttur
LAUGARDAGINN 23. ágúst sl.
birtist á miðopnu Morgunblaðsins
grein eftir þingmann breska
íhaldsflokksins á
Evrópuþinginu,
Daniel Hannan,
undir fyrirsögninni
„Stærsta ESB-
goðsögnin“. Þar
kvartar þingmað-
urinn yfir því sem
hann kallar „staðlaáráttu Evrópu-
sambandsins“. Svo virðist greinin,
sem væntanlega hefur verið þýdd
upp úr The Daily Telegraph, þar
sem þingmaðurinn er dálkahöf-
undur, vera ætluð sem innlegg í
baráttu breskra íhaldsmanna gegn
því að Bretar taki upp evru sem
gjaldmiðil í stað pundsins. Þá virð-
ist sem íhaldsmaðurinn sé enn í
heilagri baráttu gegn metrakerf-
inu sem staðli fyrir mál og vog
innan ESB. Í þessari baráttu er
þingmaðurinn ekki mjög vandur
að virðingu sinni og býr til lyga-
sögur um ákveðna staðla Evrópu-
sambandsins. Það virðist vera vin-
sælt meðal andstæðinga ESB að
búa til slíkar gróusögur, vænt-
anlega í því skyni að skapa ein-
hvers konar grýlu úr sambandinu
sem ætlað er óupplýstu fólku til að
smjatta á yfir bjórkollunni, hvort
sem hún nú inniheldur hálfan lítra
eða hálfpott („pint“). Mér er hins
vegar óskiljanlegt hverjum Morg-
unblaðið ætlar slíkar gróusögur
með því að þýða þær og birta á
mest áberandi stað í blaðinu.
Við erum enn og aftur komin að
hinni frægu goðsögn um að skrif-
finnar í Brussel hafi sett reglu-
gerð um hvernig agúrkur megi
rækta – stærð og lögun. Orðrétt
segir breski íhaldsþingmaðurinn (í
þýðungu Morgunblaðsins): „Ég
rakst á reglugerð 1677/88 sem
kveður á um leyfilegan heild-
arboga á agúrkum og nákvæmt
mál er ennfremur tekið fram, 10
mm bogi fyrir hverja 10 cm í
lengd.“ Þetta er hins vegar tóm
lygi! Reglugerð 1677/88 segir til
um hvernig flokka skuli agúrkur
fyrir sölu til neytenda, ásamt
kröfu um pökkun þeirra. Þar er
gert ráð fyrir að agúrkur séu
flokkaðar í þrjá gæðaflokka og eru
fyrrnefndar tölur um boga og
lengd ein af lýsingum 2. flokks.
Þar sem ég geri ráð fyrir að
blaðamenn Morgunblaðsins séu
sæmilega læsir á enska tungu vil
ég benda þeim (og öðrum er vilja
heldur „hafa það er sannara reyn-
ist“) á að einfalt er að fara á Netið
og skoða þessa reglugerð, en hún
heitir „Common standards of
quality for cucumbers regulations“
og íhaldsþingmaðurinn var svo
vinsamlegur að gefa lesendum upp
númerið á.
Eflaust geta menn deilt um á
hvað skuli settir staðlar og reglu-
gerðir. Yfirleitt þjóna staðlar og
reglugerðir af þessu tagi þeim til-
gangi að auðvelda neytendum
kaup sín, að þeir viti hvaða gæði
þeir eru að kaupa hvar sem þeir
annars eru staddir. Þetta er ein af
meginforsendum sameiginlegs
innri markaðar í Evrópu og snert-
ir ekki aðeins neytendavernd held-
ur einnig alla löggjöf fyrir slíka
vernd um ábyrgð framleiðenda og
seljenda allrar vöru. Ef menn
kaupa vöru af ákveðnum gæða-
flokki skal hún hafa þau gæði.
Fyrr á tímum hafði hvert land
og jafnvel hver borg sitt eigið mál
og vog. Það var svo sannarlega
ekki til að auðvelda viðskipti landa
á milli. Íslendingar studdust t.d.
lengi vel við alin sem mælieiningu,
sem var frá fingurbroddi löngu-
tangar að olnboga. Það var fyrst á
síðari hluta 18. aldar að Danakon-
ungur varð haldinn þeirri „staðla-
áráttu“ að fastsetja mál fyrir alin
(síðar kölluð „dönsk alin“).
Þótt menn séu andsnúnir sam-
starfi Evrópuþjóða eins og það
birtist í ESB þjónar það varla
málstað þeirra að breiða út lyga-
sögur, goðsagnir ef menn vilja
kalla það svo, ætlaðar til að hafa
áhrif á illa upplýst fólk.
Um ESB-
goðsagnir
Eftir Kristján E. Guðmundsson
Höfundur er framhaldsskólakennari.
MIKIL umfjöllun hefur verið í
fjölmiðlum síðustu vikur um nýhafn-
ar hvalveiðar Íslendinga og hefur
nokkurs misskiln-
ings orðið vart varð-
andi málflutning
Samtaka ferðaþjón-
ustunnar.
Samtök ferðaþjón-
ustunnar hafa ítrek-
að beint því til
stjórnvalda að undirbúningur hugs-
anlegra hvalveiða hefjist ekki nema í
samráði og þokkalegri sátt við hið al-
þjóðlega umhverfi vegna mikillar
andstöðu erlendis við hvalveiðar og
ennfremur að hvalveiðar verði ekki
hafnar, hvorki í atvinnu- eða svoköll-
uðu vísindaskyni, án samráðs við at-
vinnugreinina og var einróma tekið í
sama streng á Ferðamálaráðstefn-
unni 2002. Nú þegar hvalveiðar voru
hafnar í síðasta mánuði var und-
irbúningur stjórnvalda lítill sem
enginn, engin upplýsingaherferð í
helstu viðskiptalöndum okkar og
ekkert samráð var við ferðaþjón-
ustuna. Samtök ferðaþjónustunnar
fréttu af tilviljun af ákvörðun rík-
isstjórnarinnar.
Samtök ferðaþjónustunnar hafa
aftur á móti aldrei tekið þátt í þeim
umræðum hvort siðferðislega sé rétt
eða rangt að veiða hvali. Sú umræða
snertir einfaldlega ekki hagsmuni
greinarinnar. Samtökin hafa fyrst og
fremst reynt að verja viðskiptahags-
muni ferðaþjónustunnar og hafa
bent á að á helstu mörkuðum hennar
erlendis er mikil andstaða við hval-
veiðar og stjórnvöld vöruð við að
fórna ekki meiri hagsmunum fyrir
minni. Ljóst virðist að helstu tals-
menn hvalveiða treysta því að þessar
vísindaveiðar séu upphafið á hval-
veiðum í atvinnuskyni þótt öllum
nema þeim sé ljóst að ekki er hægt
að koma hvalkjötinu neins staðar í
verð erlendis. Japanir veiða nóg ofan
í sig og Norðmenn farnir að henda
kjöti. Íslendingar agnúast gjarnan
út í tvískinnung erlendra þjóða og
dálæti margra þeirra á hvölum.
Samtök ferðaþjónustunnar hafa því
miður engin áhrif á skoðanir þessara
þjóða og álit einhverra manna innan
sjávarútvegsins að það sé ferðaþjón-
ustunni að kenna að umfjöllun um
hvaladrápin sé á forsíðum erlendra
blaða er svo barnaleg að hún er ekki
svaraverð. Það vita allir sem vilja
vita að allir helstu fjölmiðlar heims-
ins eru með fulltrúa hér á landi og
hvalveiðar eru mikið fréttaefni. Þar
að auki getur hver skynsamur mað-
ur séð að það eru ekki hagsmunir
ferðaþjónustunnar að fréttir af hval-
veiðum séu meðhöndlaðar með þess-
um hætti erlendis – þvert á móti.
Stærsti hluti ferðamanna sem
koma til Íslands er fólk sem vill njóta
víðáttu og hinnar hreinu, lifandi
náttúru á ferðalögum sínum. Það
fólk er líklegast til að vera andvígt
hvalveiðum vegna umhverfis-
verndar.
Samtök ferðaþjónustunnar vona
að sjálfsögðu að áhrif hvalveiða á
viðskipti við erlendar þjóðir verði
ekki jafnmikil og margir óttast en
það mun ekki koma í ljós fyrr en síð-
ar. Þessi áhrif koma hægt og deg-
inum ljósara að hvalveiðar skaða
ímynd Íslands hjá mörgum þeirra
markhópa sem ferðaþjónustan hefur
verið að byggja upp – og mun fækka
þeim. Það er áhyggjuefni sem Sam-
tök ferðaþjónustunnar geta ekki litið
framhjá.
Hvalveiðar
og ferða-
þjónustan
Eftir Ernu Hauksdóttur
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka ferðaþjónustunnar.