Morgunblaðið - 19.09.2003, Blaðsíða 15

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. SEPTEMBER 2003 15
Bláu húsunum Faxafeni • Sími 553 6622 • www.hjortur.is
Opið föstudag 11-18
laugardag 11-16
30%
AF ÖLLUM VÖRUM
VIÐ FLYTJUM...
HETTUAPAR virðast gera sér
grein fyrir því hvort verið sé að
mismuna einstaklingum í hópnum
og svindla á sumum. Kom þetta
fram í rannsókn sem gerð var hjá
sérstakri aparannsóknarstofnun
við Emory-háskóla í Atlanta í
Bandaríkjunum. Að sögn Newsday
bregðast hettuapaynjur hart við og
sýna greinilega vanþóknun sína en
karlöpunum virðist vera sama og
sýna engin viðbrögð. Á næstunni
verður kannað hvort simpansar,
sem eru mun skyldari manninum,
haga sér á sama hátt og hettu-
aparnir.
Hettuapar eru þekktir meðal vís-
indamanna fyrir þróað samfélag
sitt sem byggist á samstarfi. Í
hverjum undirhóp í samfélaginu er
einn karl sem er leiðtogi auk
þriggja til sex kvendýra og af-
kvæma þeirra.
Tvær apynjur í apaflokknum
fengu eina steinvölu hvor úr hendi
rannsóknarmannsins. Þegar þær
skiluðu honum völunni fengu þær
sneið af gúrku að launum. Fór svo
að þær skiluðu völunni í 95% til-
fella.
En þegar önnur apynjan fékk
freistandi greipaldin í staðinn fyrir
gúrku lækkaði skilatíðnin í 60%
vegna þess að hin neitaði oft að
taka við gúrkunni, tók hana og
fleygði henni burt eða lét annan
apa hafa sneiðina. Tilrauninni var
síðan breytt þannig að önnur apynj-
an fékk greip án þess að þurfa að
gera nokkuð í staðinn – og þá lækk-
aði skilatíðnin í 20%. Þegar hin
apynjan tók eftir ósamkvæmninni
milli þess sem hún lagði á sig og
umbuninni, sem var engin, neitaði
hún stundum að láta steinvöluna af
hendi.
Gerðar voru tilraunir með fimm
pör af apynjum og voru niðurstöð-
urnar mjög svipaðar en þær voru
kynntar í tímaritinu Nature.
Frans de Waal, prófessor í atferl-
isfræði apa, og Sarah Brosnan, sem
er háskólanemi, gerðu rannsókn-
ina.
Karlaparnir haga
sér öðruvísi
Þegar kannað var hvernig karl-
aparnir brygðust við urðu niður-
stöðurnar allt aðrar. Er talið að
ástæðan sé að fullvaxnir karlapar
búa ekki saman í hópum og hafa því
ekki reynslu af samstarfi.
„Apynjurnar eru ósáttar við að
einhverjum sé hyglað sérstaklega,“
sagði Brosnan, „á sama hátt og við
myndum ekki vera ánægð með að
einhver fengi hærri laun fyrir jafn
mikið vinnuframlag eða meiri pen-
inga fyrir minni vinnu.“
Apynjurnar sem ekki fengu greip
virtust ekki ásaka hinar sem betur
var gert við heldur hunsuðu þær
Brosnan. „Þær vissu að ég átti sök á
misréttinu,“ sagði hún. Vísinda-
mennirnir segja að tilraunirnar séu
þáttur í rannsóknum á þróun í átt
til félagslegs réttlætis.
Robert Frank, sem er prófessor í
hagfræði við Cornell-háskóla, seg-
ist aldrei áður hafa heyrt um dýra-
tilraun þar sem „einhver hafni til-
boði á þeirri forsendu að það sé
ekki nógu gott“, hegðun sem mörg
dæmi séu um hjá mönnum.
Brosnan segir að sú hegðun
manna að láta einhvern annan njóta
umbunar ef hún þyki ekki nógu
freistandi hafi lengi valdið vís-
indamönnum heilabrotum og ekki
síst þeim hagfræðingum sem hafi
fullyrt að allar hagfræðilegar
ákvarðanir manna séu byggðar á
skynseminni.
„Niðurstöður rannsókna okkar á
prímötum [æðri skynsemdarverum]
benda til þess að tilfinningin fyrir
sanngirni leiki mikilvægt hlutverk í
slíkum ákvörðunum,“ segir hún.
Apynjur krefjast réttlætis
Hettuapar lifa í hópum í fjalllendisskógum í Mið-Ameríku. Þeir geta orðið
allt að fjögur kíló að þyngd og um hálfur metri að hæð.
’ Þær vissu að ég átti sök á
misréttinu. ‘
Hettuapynjur
reiðast ef þeim er
mismunað en
karlarnir kæra
sig kollótta