Morgunblaðið - 20.09.2003, Blaðsíða 26

Fjöldi manns naut leiðsagnar Auðar Jónsdóttur garðyrkjufræðings á uppskeruhátíð.
VAXANDI áhugi er á ræktun matjurta og
kryddplantna hér á landi, segir Auður Jóns-
dóttir, garðyrkjufræðingur í Grasagarði
Reykjavíkur. „Margir njóta þess að hafa kom-
ið sér upp blómlegum matjurtagarði og verða
sér þannig úti um ferskt og ódýrt hráefni til
matargerðar sem jafnframt er þeirra eigið,“
segir hún.
Mikil aðsókn var til að mynda á tvö fræðslu-
kvöld um krydd- og matjurtir sem haldin voru
í samvinnu við Café Flóruna í garðinum í sum-
ar, og komu um 100 manns til þess að hlýða á
fyrirlesara í hvort sinn.
Hin árlega uppskeruhátíð Grasagarðsins
var haldin fyrir skömmu. Nytjajurtagarðurinn
er yngsti safngarðurinn í Grasagarðinum en
hann var opnaður árið 2000. Gestir voru hátt í
tvö hundruð á uppskeruhátíð garðsins á dög-
unum og fjölgar þeim ár frá ári, að Auðar
sögn. Þeirra á meðal eru bæði ungir og aldnir.
Jurtir í nytjajurtagarðinum eru merktar í
beðunum, með íslensku, ensku og latnesku
heiti og Grasagarðurinn því kjörinn viðkomu-
staður fyrir þá sem eru að stíga sín fyrstu
skref í matjurtarækt eða dreymir um slíka
ræktun heima.
Smakka og slíta
Mikil umferð er um svæðið að hennar sögn
og nokkuð um að gestir smakki á jurtunum eða
slíti upp og taki með sér þegar enginn sér til.
Einnig eru gæsir úr nágrenninu duglegar við
að koma í heimsókn.
„Þær eru nýbúnar að koma og kippa upp
matarlauk úr einu beðinu hérna,“ segir Auður,
en nytjajurtagarðurinn er fremur hugsaður
gestum til fróðleiks og ánægju en saðningar.
„Fólk getur komið hingað til þess að kynna
sér möguleikana í ræktun og margir eru alveg
undrandi á því sem fyrir augu ber. Við viljum
hvetja fólk til þess að prófa sjálft og þegar
uppskeruhátíðin er haldin á haustin er svo
hægt að koma og smakka.“
Í nytjajurtagarðinum er einungis brot af
þeim tegundum sem hægt er að rækta hér-
lendis, en þar eru engu að síður um 120 mat-
og kryddjurtir, auk fáeinna lækningajurta.
„Við bætum sífellt við nýjum tegundum, til
að mynda salati, enda hefur matarsmekkur
fólks breyst mikið. Asísk áhrif eru nokkur í
matargerð og algengt er orðið að fólk steiki
alls kyns salat á wok-pönnu,“ nefnir hún sem
dæmi.
Auður hvetur þá sem vilja fara út í mat-
jurtaræktun að byrja smátt og velja tegundir
sem auðvelt er að rækta og hægt að nýta allt
sumarið.
Fæstir séu með mikið geymslupláss og erf-
itt sé að sitja skyndilega uppi með birgðir af
jurtum sem hafa skamman uppskerutíma.
„Blaðsalat er til dæmis hægt að tína allt
sumarið. Hér er líka auðvelt að rækta „lollo
rosso“ og fleiri káltegundir, svo sem rófur,
hvítkál og „mizuna“-kál. Fleiri tegundir eru
klettasalat og stilkbeðja,“ nefnir Auður.
Hægt er að sneiða stilkinn á þeirri síð-
arnefndu og steikja í smjöri og blöðin bragðast
eins og spínat. Stilkbeðja er náskyld rauðróf-
unni með rauðan eða gulan stilk og tekur sig
afar vel út í garðinum, að hennar sögn.
„Matjurtagarður getur verið mjög fallegur
og á þannig séð vel heima beint fyrir utan
stofugluggann, ekki endilega einhvers staðar
norðan við hús eða í skugga bak við hávaxinn
gróður. Margar matjurtir eru hitakærar, þar
sem þær koma frá suðlægari slóðum og þurfa
því allt það ljós sem hægt er að fá,“ segir hún.
Algengar kryddtegundir í nytjajurtagarð-
inum eru rósmarín, hjartafró (sítrónumelissa),
franskt fáfnisgras (estragon) og steinselja.
Einnig má nefna garðablóðberg, sítrónu-
blóðberg, kóríander, graslauk, kjarrmyntu
(oregano), salvíu, dill og fleira og fleira. Hægt
er að rækta krydd milli blómabeða og annar
möguleiki er að rækta þær í potti úti á svölum.
Grundvallaratriði er hins vegar að tryggja
þeim birtu og yl, sama hvor kosturinn er val-
inn. Matjurtagarður þarf skjólvegg sem þarf
ekki að vera hár, kannski einn metri, og ár-
íðandi er að hafa hann ekki þétt upp við hávax-
in tré, að Auðar sögn.
Hægt hvar sem er
„Það er hægt að stunda ræktun nánast hvar
sem er, en fyrst er að byrja á því að vinna jarð-
veginn, stinga hann upp og losa um það bil 25–
30 sentímetra niður. Ræktun í Grasagarðinum
er lífræn og hægt er að fylgja sömu aðferðum
við ræktun heima. Þá er búfjáráburði, laufi,
safnhaugamold og þess háttar blandað saman
við jarðveginn. Einnig er gott að hafa beð upp-
hækkuð en þá fá þau meiri birtu og þorna fyrr
á vorin,“ segir hún.
Ýmsir laukar eru ræktaðir í nytja-
jurtagarðinum, svo sem rauðlaukur, skalottu-
laukur, matarlaukur og hvítlaukur. „Ég hef
verið að prófa mig áfram með hvítlauk og þeir
sem vilja rækta hann setja einfaldlega niður rif
að hausti. Hvítlaukurinn þarf kuldatímabil svo
hann skipti sér niður í geira. Ef hann er settur
niður í lok september eða byrjun október nær
rótin að vaxa eilítið og vera í kulda í tvo mán-
uði. Þegar vorar kemur grasið upp úr moldinni
og það er hægt að klippa niður og nota í kaldar
sósur til þess að gefa milt hvítlauksbragð. Þeg-
ar grösin byrja að sölna, kannski seinnipartinn
í ágúst, er hvítlaukurinn fullvaxinn niðri í
moldinni, en þetta ræðst þó af tíðarfari.“
Auður segir ræktun rauðrófna og rauðkáls
ganga ágætlega hér á landi, þótt þær séu dálít-
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Gestum á uppskeruhátíð gafst kostur á stóru og girnilegu matjurtahlaðborði.
ið hitakærar. Best er að forrækta salat innan-
dyra í 3–4 vikur áður en því er plantað og kál-
tegundir í 4–6 vikur. Spínati, radísum og
gulrótum er hins vegar hægt að sá beint í
moldina, að hennar sögn.
„Blómkál er hins vegar mjög erfitt að rækta
og haft á orði að menn þurfi doktorsgráðu í
ræktun til þess að geta það,“ segir hún.
Rými undir garðinn þarf ekki að vera stórt,
5–10 fermetrar til þess að byrja með. Einnig
er hægt að hafa lítil beð á nokkrum stöðum
með kryddblóm í forgrunni, til dæmis morg-
unfrú, skjaldfléttu eða steinselju, en þau fyrr-
nefndu er hægt að borða og hafa til skrauts í
salat.
Hnúðkál sem hvarf
Auður kveðst vera að prófa að rækta garða-
ertur í nytjajurtagarðinum, sem og skrautkál
sem hægt er að nota upp á punt í salat.
„Grænkál er tegund sem ætti að vera í öllum
görðum, það er svo næringarríkt. Kálið er
betra ef það er aðeins búið að frjósa, þá er það
ekki eins bragðsterkt. Hnúðkál er líka mjög
auðvelt að rækta og virðast einhverjir hafa
fengið augastað á því, í það minnsta hvarf upp-
skera úr heilu beði hér hjá okkur í vor,“ segir
hún.
Þá mælir Auður einnig með því að fólk
breiði akrýldúk yfir beðin á vorin þegar búið
er að gróðursetja og leyfi honum að liggja yfir
moldinni til þess að byrja með, jafnvel fram á
sumar.
„Að síðustu vil ég benda fólki á að fara hægt
af stað, því annars er hætta á að það gefist
upp,“ segir Auður Jónsdóttir garðyrkjufræð-
ingur að lokum.
Rauðrófur eru hitakærar en ágætar í ræktun.
Hvítlauk er vel hægt að rækta hérlendis.
Stilkbeðja er litrík og lífgar upp á garðinn.
Sífellt fleiri
rækta matjurtir
Þeir sem eru með matjurtagarð hafa aðgang að fersku
og ódýru hráefni til matargerðar. Helga Kristín
Einarsdóttir kíkti á plönturnar í Grasagarðinum,
ræddi við garðyrkjufræðing og fékk að smakka. STOFNFUNDUR matjurtaklúbbs
Garðyrkjufélags Íslands verður hald-
inn þriðjudaginn 20. september í Nor-
ræna húsinu. Fyrir stofnfundinn verð-
ur haldinn fræðslufundur á vegum
félagsins og hefst hann kl. 20. Gunnþór
Kristján Guðfinnsson, garðyrkjufræð-
ingur og kennari við Garðyrkjuskóla
ríkisins, og Auður Jónsdóttir, garð-
yrkjufræðingur í Grasagarði Reykja-
víkur, flytja erindi um krydd- og mat-
jurtagarð Grasagarðsins.
Markmið matjurtaklúbbsins er að
stuðla að aukinni þekkingu á ræktun
og notkun krydd- og matjurta hér-
lendis og er innganga í hann aðeins
ætluð félögum í garðyrkjufélaginu. Er-
indi Gunnþórs og Auðar er hins vegar
öllum opið og er aðgangseyrir 500
krónur. Kaffi og te innifalið.
Matjurtaklúbbur
stofnaður
NEYTENDUR
26 LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
hke@mbl.is