Morgunblaðið - 20.09.2003, Blaðsíða 31

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 2003 31
RÍKISSTJÓRN Davíðs Odds-
sonar með Árna M. Mathiesen
sjávarútvegsráðherra í fararbroddi
er í slæmum málum
vegna hval-
veiðistefnu sinnar.
Ekki aðeins vegna
vísindaveiðanna á
hrefnunni, sem lýst
er í Morgunblaðinu
sem illa undirbúinni
ákvörðun og fjölmiðlaklúðri sem
skaðað hefur ímynd Íslands (sbr.
Reykjavíkurbréf laugardaginn 23.
ágúst), heldur einkum og sér í lagi
vegna þess að rökin að baki hval-
veiðistefnu ríkisstjórnarinnar eiga
sér ekkert hald í líffræðilegu tilliti.
„Jafnvægið“ í hafinu
Um nokkurra ára skeið hafa há-
værir málsvarar hvalveiða talað
fyrir þeirri skoðun að hvalveiðar
séu nauðsynlegar til að viðhalda
svokölluðu „jafnvægi“ í sjávarlífrík-
inu á Íslandsmiðum. Talsmenn
jafnvægisins fullyrða að vistkerfið
innan íslensku efnahagslögsög-
unnar hafi orðið fyrir skakkaföllum
síðastliðin 15 ár, eða síðan stór-
hvalaveiðar lögðust niður árið 1989
eftir samþykkt Alþjóðahval-
veiðiráðsins. „Ójafnvægið“ sem nú
ku ríkja í hafinu stafar að sögn
jafnvægissinna af því að hvölunum
hafi fjölgað óhóflega, þeir séu nú
orðnir allt of margir og éti hvort
tveggja í senn, allt of mikið æti frá
fiskunum og óforsvaranlega stóran
skerf úr nytjafiskistofnum okkar.
Fækkun hvala með hvalveiðum sé
því nauðsynleg til að koma aftur á
jafnvægi í hafinu og, sem svo ein-
kennilega vill til að er fylgifiskur
hvalveiðanna, til að stækka nytja-
fiskistofnana á Íslandsmiðum!
Sjávarútvegsráðherra er fylg-
ismaður jafnvægiskenningarinnar,
eins og lesa má í fyrrnefndu
Reykjavíkurbréfi, en þar segir
hann m.a. um hvalveiðar að: „Auð-
vitað vonar maður að einn góðan
veðurdag vakni menn til vitundar
um að það er eðlilegt að nýta alla
þætti vistkerfisins, ekki bara suma
þeirra. Ef það sé ekki gert mynd-
ast ójafnvægi og markmiðið með
nýtingunni sé að viðhalda jafnvæg-
inu ...“.
Hvað segja vísindin?
Jafnvægiskenningin á sér enga
formælendur meðal vísindamanna í
líffræði, enda er æði margt í kenn-
ingunni sem gengur engan veginn
upp, hvorki í líffræðilegu tilliti né
hvað varðar auðlindanýtingu sjávar
almennt. Hugmyndir um jafnvægi
og stöðugleika í náttúrunni, þar
sem aðskiljanlegum lífverum er
skipaður fastur og óumbreyt-
anlegur sess samkvæmt guðlegri
forskrift má rekja til kirkjunnar
manna langt aftur í aldir. Það eim-
ir greinilega enn eftir af þessari
frumstæðu hugsun meðal íslenskra
hvalveiðisinna á 21. öld.
Í ljósi fyrirliggjandi vísinda-
legrar þekkingar á vistkerfi sjávar,
sem samanstendur af tugþús-
undum tegunda í afar flóknu og sí-
breytilegu samspili, jafnt innbyrðis
sín á milli og við ótal umhverf-
isþætti, má fullyrða að allar hug-
myndir um eitthvert jafnvægi í
hafinu um lengri eða skemmri tíma
eru víðs fjarri raunveruleikanum.
Jafnvægishugmyndin er í besta
falli óskhyggja hagsmunaaðila í
sjávarútveginum og í versta falli
alger bábilja, en líklega hvort
tveggja.
Jafnframt má fullyrða í ljósi vís-
indalegrar þekkingar á lífríki sjáv-
ar að sá skerfur sem hvalir éta af
fiskum og æti frá fiskum er aðeins
brot af því sem aðrir þættir í vist-
kerfinu éta af hinu sama. Í flestum
sjávarvistkerfum heims éta fiskar
langmest af fiski og æti frá fiskum.
Sjófuglar eru einnig afar drjúgir,
en einna drýgstir við átið af fiski
og æti frá þeim eru marglyttur,
burstaormar, pílormar og ótal önn-
ur hrygglaus dýr sem svamla um í
sjónum.
Þá má fullyrða að svonefnt „fjöl-
stofnalíkan“ Hafrannsóknastofn-
unar, sem hvalveiðisinnar hafa
mikið hampað til að réttlæta
meintan skaða hvala á fiskistofn-
unum, gefur glannalega einfalda
mynd af íslensku sjávarlífríki, en í
líkaninu eru aðeins sex þátttak-
endur; þorskur, loðna, rækja og
þrjár hvalategundir. Fyrir utan
einfaldleika líkansins eru nið-
urstöður þess bæði umluktar svo
víðum öryggismörkum og háðar
svo mörgum óvissum forsendum að
þær geta ekki talist áreiðanlegar
við ráðgjöf á auðlindanýtingu sjáv-
arlífvera, allra síst þegar haft er í
huga hve viðkvæmt mál hvalveiðar
eru á alþjóðavettvangi.
Sjávarútvegsráðherra verður að
vera samkvæmur sjálfum sér og
útskýra hvernig jafnvægi getur
komist á með því að einblína á
hvali og nokkra nytjafiskistofna en
leyfa bróðurpartinum af „fiskiafæt-
unum“ að leika lausum hala í haf-
inu. Forvitnilegt væri t.d. að sjá
áætlun um hvenær marglytt-
uveiðar hefjast hér við land og
hversu mörg tonn af hverri tegund
fyrir sig þurfi að veiða árlega til að
viðhalda meintu jafnvægi í hafinu.
Þáttur Hafró
Sjávarútvegsráðherra er e.t.v.
vorkunn með þá fyrirætlan að
stjórna einhverju sem ekki er til
með hvalveiðum, hvað þá heldur að
stjórna einhverju sem ekki fyr-
irfinnst með því að nýta „alla
þætti“ vistkerfisins. Það verður
nefnilega að segjast eins og er að
þáttur ráðgjafans, Hafrann-
sóknastofnunar, virðist ekki upp á
marga fiska í þessu máli. Til dæmis
er undarlegt að stofnunin hefur
aldrei mér vitandi reynt að leið-
rétta með eindregnum og skýrum
hætti klisjuna um jafnvægið og
nauðsyn hvalveiða til að stækka
fiskistofnana, sem opinberir ráða-
menn hafa ítrekað haft í frammi
við ýmis tækifæri á undanförnum
árum. Þetta er mjög bagalegt
vegna þess að hætt er við að þetta
líffræðilega fleipur festist í þjóð-
arvitundinni. Þjóðin á allt betra
skilið en að alast upp við rang-
hugmyndir um hvali og hvernig
sjávarlífríkið umhverfis landið
gengur fyrir sig.
Jafnvægissinnar eiga bágt
Í áðurnefndu Reykjavíkurbréfi
Morgunblaðisins kvartar sjáv-
arútvegsráðherra yfir því að það sé
mjög „erfitt að búa við þær að-
stæður að þegar hvalveiðar væru
annars vegar væri algengt að
hvorki almenningur, stofnanir né
jafnvel ríkisstjórnir tækju rökum“!
Ég efast reyndar um að rík-
isstjórnir séu eitthvað móttækilegri
fyrir rökum eða röklegri í orði og
æði en aðrir, en á hinn bóginn er
ég fullviss um að það er óvinnandi
vegur fyrir ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar að sannfæra umheiminn
um hið göfuga hlutverk okkar Ís-
lendinga að viðhalda jafnvægi í N-
Atlantshafi til hagsbóta fyrir vist-
kerfið. Ég tel víst að vísinda-
samfélagið, a.m.k. á líffræðisviðinu,
bæði hér heima og þó einkum er-
lendis muni ekki sitja þegjandi
undir þessum hjáfræðum um lífríki
hafsins. Sumt er einfaldlega ekki
hægt að selja og sumir selja sig
einfaldlega ekki.
Þá sýnist mér að sjávarútvegs-
ráðherra vanmeti rök og þekkingu
annarra ríkisstjórna í andstöðu
sinni gegn veiðum Íslendinga á
stórhvölum. Það er t.d. forvitnilegt
í þessu samhengi að skoða nýlegt
rit sem gefið er út af bandaríska
viðskiptaráðuneytinu (U.S. Dep-
artment of Commerce) þar sem
fjallað er um hvali og fiskistofna í
heimshöfunum. Af lestri ritsins er
ljóst að þekking innan bandaríska
stjórnsýslustigsins á líffræði hvala
og stöðu þeirra í sjávarvistkerfinu
stendur mun nær raunveruleik-
anum en tilfellið er hér heima með
ráðamenn þjóðarinnar.
Niðurlag
Það er brýnt að hafa í huga að
veiðar á stórhvölum er afar við-
kvæmt alþjóðamál, sérstaklega í
ljósi sögulegra staðreynda um of-
veiði á hvölum í heimshöfunum
langt fram yfir miðja 20. öld. Í
kjölfarið öðluðust hvalir táknræna
merkingu í baráttunni fyrir um-
hverfisvernd almennt í heiminum.
Þann sess skipa hvalir enn í dag og
sætir það engri furðu. Vel má vera
að Íslendingar súpi nú að ósekju
seyðið af misgjörðum annarra
þjóða fyrr á tímum. Ef þetta er til-
fellið breytir það ekki hinu að það
er sá raunveruleiki sem horfast
verður í augu við af yfirvegaðri
skynsemi í stað þvergirðingsháttar
krydduðum þjóðernisrembu og hjá-
fræðum um lífríki hafsins.
Það verður að teljast mjög lík-
legt, ef heldur fram sem horfir með
núverandi hvalveiðiforsendur rík-
isstjórnarinnar, að hvalveiðistefnan
muni fyrr en síðar bíða algert skip-
brot og verða landi og þjóð til enn
frekara tjóns og álitshnekkis en
orðið er. Að stefna fram á al-
þjóðavettvangi með jafnvægiskenn-
inguna á lofti og boðskapinn um að
hvalveiðar séu nauðsynlegar af því
að hvalirinr éti svo mikið af fiski er
ekki aðeins móðgun við líffræðina
sem vísindagrein heldur er verið
storka heildarhagsmunum Íslend-
inga. Forsendur núverandi hval-
veiðistefnu eru þar að auki alger-
lega óþarfar.
Allt sem til þarf að stunda hval-
veiðar, vilji menn það á annað
borð, er að stunda þær á þeim for-
sendum einum að veiðikvótar stefni
hvalastofnunum ekki í hættu. Við
ákvörðun kvóta verður að byggja á
sem allra öruggasta stofnstærð-
armati og ítrustu varfærni verður
að gæta við útreikninga á veiðiþoli.
Þetta er ekki nema eðlileg krafa í
ljósi sögunnar á ofveiði hvala og
stöðu þeirra í dag í umhverf-
ismálum. Og svo má náttúrulega
ekki fórna meiri hagsmunum fyrir
minni.
Vafasöm hvalveiðistefna
of varasöm
Eftir Hilmar J. Malmquist
Höfundur er doktor í líffræði.
Laugavegi 63 • sími 5512040
Bergfléttuhringur
Vönduðu silkiblómin
fást í

    



 







 

 

   



 
!