Morgunblaðið - 20.09.2003, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Meint samráð olíufélag-anna hefur borið háttí fjölmiðlum síðustuvikur. Í umfjöllun
dagblaðs var fjallað um þetta mál
undir yfirskriftinni ?Stjórn-
arformaðurinn beggja megin
borðs. Ég leyfi mér að gera at-
hugasemd við þetta orðalag þótt
það sé engan veginn nýtt í ís-
lensku. Hér hefði farið betur að
skrifa Stjórnarformaðurinn báð-
um megin borðs. Hér er um það
að ræða að tveimur orða-
samböndum slær saman: beggja
vegna og báðum megin (< veg-
um). Ætla má að ástæða samslátt-
arins sé sú að orðasamböndin eru
notuð í svipaðri merkingu.
Orðasamböndin beggja vegna
(e-s/við e-ð) og báðum megin (e-s/
við e-ð) eru kunn í fornu máli. Við
samfall þeirra varð þriðja orða-
sambandið til: beggja megin (e-s/
við e-ð) og er það kunnugt frá 16.
öld, m.a. í Guðbrandsbiblíu (1584).
Orðasambandið báðum megin við
e-ð á sér fjölmargar hliðstæður,
t.d.: hinum/þeim/öðrum megin við
e-ð. Um notkun þess skal minnst á
tvennt. Í fyrsta lagi er algengt að
nota eignarfall í stað fsl. við + þf.,
t.d.: Báðum megin árinnar; hérna
megin lækjarins; sunnan megin
hússins o.s.frv. Í öðru lagi er al-
gengt að nota hk.et. í stað kk.et.
(þgf.flt.) (oft ritað í einu orði), t.d.:
Vera réttu megin við strikið; fara
öfugu megin fram úr (rúminu);
hinumegin við girðinguna; halda
sig sínu megin í garðinum o.s.frv.
Nú kunna sumir að vilja halda því
fram að orðasambandið beggja
megin sé fullgott, enda eigi það
sér langa sögu í íslensku. Því er til
að svara að það er ekki að finna í
Íslenskri orðabók né öðrum orða-
bókum og má telja það til vitnis
um að höfundum umræddra verka
hafi ekki þótt það boðlegt. Und-
irritaður er þeirrar skoðunar að
orðasambandið beggja megin sé
að vísu áhugavert en óþarft í
vönduðu máli.
Annað málfarslegt atriði sem
þráfaldlega hefur komið upp í um-
ræðu um ætlað samráð olíufélag-
anna er aðkoma einstakra manna
að því, hvernig þeir komu að mál-
inu. Borgarstjóri hefur m.a. verið
beðinn að gera grein fyrir aðkomu
sinni að málinu. Nú er eðlilegt að
menn séu beðnir að gera grein
fyrir aðild sinni að tilteknu máli
eða hvernig þeir tengist því en ég
kann því fremur illa þegar sífellt
er tönnlast á því að koma að máli
og aðkomu að máli. Fleiri dæmi af
þessum toga eru auðfundin.
Bandaríkjaforseti tekur ekki
ákvörðun heldur (?)kemur hann að
tiltekinni
ákvörðun, nú
kaupa menn
ekki fyrirtæki
heldur (?)koma
nýir eigendur
að DV og banki
á ekki viðskipti
við fyrirtæki
heldur (?)
kemur hann að
viðskiptum við
fyrirtæki í sjávarútvegi. Við laus-
lega leit í orðabókum fann ég
hvorki orðasambandið koma að til-
teknu máli í merkingunni ‘tengj-
ast, eiga aðild að’ né nafnorðið að-
koma og má því ætla að hér sé um
nýmæli að ræða. Ég fæ að vísu
ekki séð að það sé beinlínis rangt
að taka svona til orða en þess ber
þó að gæta að orðasambandið
koma að e-u (síðar/seinna) er al-
kunna í íslensku í allt annarri
merkingu (‘víkja (síðar) að e-u í
ræðu/(umfjöllun)’). Nú kann sum-
um að þykja þetta smásmygli og
röksemdir mínar fátæklegar en ég
verð að segja eins og er, ósköp
kann ég þessu illa, einkum þegar
þrástagast er á þessu.
Úr handraðanum
Í ágætri skákbók segir Friðrik
Ólafsson stórmeistari um eina
skáka sinna: Ég hef alltaf haft
mætur á þessari stuttu og snotru
skák, því að mér þykir hún gefa
það til kynna, að snemma beygist
krókurinn til þess, sem verða vill.
Hér er vel að orði komist og máls-
hátturinn Snemma beygist krók-
urinn (til þess sem verða vill)
(‘fljótt kemur í ljós hvað í ungum
manni býr, fljótt má sjá hvert
stefnir’) er notaður eins og við eig-
um að venjast. En hver er þessi
krókur? Ég hlýt að viðurkenna að
mér var það lengi hulin ráðgáta
þrátt fyrir talsverðar vangaveltur
en nú þykist ég skilja hvað að baki
liggur. Elsta dæmi um málshátt-
inn er að finna í safni Jóns Rúg-
manns (17. öld): Þangað beygist
krókurinn sem vera vill. Í handriti
stendur einnig viðbótin þess verr
sem lengur er skautað en yfir
hana hefur verið strikað. Litlu
yngra er afbrigðið Snemma beyg-
ist krókurinn sem vera (verða)
vill. Elsta dæmið eða öllu heldur
viðbótin við það bendir til þess að
líkingin vísi til örðugleika ís-
lenskra kvenna við að halda króki
(‘sveig, krókfaldi’) í réttri stöðu,
t.d. í misjöfnu veðri á leið í og úr
kirkju. Ef þetta er rétt er hún sótt
í daglegt líf formæðra okkar og
finnst mér hún gefa skemmtilega
innsýn í hversdagslegt amstur.
Ekki veit ég hversu lengi þessi
barátta hefur staðið en ugglaust á
hún eldri rætur en á 17. öld. Í
Laxdæla sögu (55. k.) segir um
klæðaburð Guðrúnar Ósvíf-
ursdóttur: Guðrún var í námkyrtli
og við vefjarhlutur þröngur en
sveigur mikill á höfði. Talið hefur
verið að sveigur merki hér ‘krók-
faldur’ og gefur það hugmynd um
aldur þessa klæðabúnaðar en það
skiptir ekki máli í þessu samhengi.
Af dæmunum er auðvelt að sjá
að búningur málsháttarins hefur
breyst og jafnframt merking. Í
elstu dæmum er um að ræða sam-
anburðarlið (sem ‘eins og’ verða
vill) og þar er merkingin bein. Í
yngri dæmum hefur verið bætt við
forsetningunni til og þá kemur
fram ný merking (‘í þá átt sem’)
og merkingin verður óbein.
Undirritaður er
þeirrar skoð-
unar að orða-
sambandið
beggja meg-
in sé að vísu
áhugavert en
óþarft í vönd-
uðu máli.
jonf@hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson
11. þáttur
NOKKUR umfjöllun hefur orðið í
fjölmiðlum um ákvörðun sérstakrar
úrskurðarnefndar að skipa heil-
brigðisnefnd Hafn-
arfjarðar- og Kópa-
vogs að veita
dagmóður leyfi til að
reka barnagæslu
fyrir allt að 10 börn á
3. hæð í fjölbýlishúsi
í Hafnarfirði. Heil-
brigðisnefndin hafði áður hafnað
umsókn konunnar enda töldu nefnd-
armenn það ekki forsvaranlegt að
reka slíka starfsemi fyrir þennan
fjölda af börnum upp á 3. hæð.
Tilgangur heilbrigðiseftirlitsins er
fyrst og fremst að tryggja hagsmuni
þeirra barna sem eru þarna í gæslu.
Við byggðum fyrst og fremst á þeim
grundvallarrökum að öryggi
barnanna væri ekki teflt í tvísýnu.
Það er ljóst að börn í gæslu hjá dag-
mæðrum eru fyrst og fremst á aldr-
inum 8-22 mánaða. Ástæða er til að
hafa áhyggjur ef rýma þarf íbúðina
skyndilega, til dæmis ef kviknar í
íbúðinni. Ég segi sem faðir ungra
barna að ég myndi aldrei setja börn-
in mín í gæslu hjá dagmóður sem
væri með níu önnur ungabörn á 3.
hæð í fjölbýlishúsi.
Með þessu er ég ekki að setja út á
viðkomandi umsækjanda persónu-
lega enda uppfyllir hún öll önnur
þau skilyrði sem dagmæður þurfa að
uppfylla, til dæmis varðandi snyrti-
aðstöðu, leiksvæði o.fl. Hins vegar
taldi nefndin öðrum atriðum ábóta-
vant, til dæmis öryggismálum vegna
aðkomu að íbúðinni vegna útivistar
þar sem tvær manneskjur þurfa að
gæta þeirra sem inni og úti eru og
sjá um ferðir upp og niður stiga.
Nefndin var því einhuga í því að hús-
næðið hentaði ekki undir svona
starfsemi. Með því erum við alls ekki
að setja stein í götu starfsemi dag-
mæðra almennt. Þær gegna mik-
ilvægu hlutverki í nútímaþjóðfélagi
og heilbrigðisnefnd hefur stutt við
bakið á þeim með ráðlegginum og í
langflestum tilfellum veitt þeim
starfsleyfi. Nánast á hverjum fundi
nefndarinnar veitum við dagmæðr-
um í Hafnarfirði, Garðabæ, Bessa-
staðahreppi og Kópavogi starfsleyfi
og eru slík leyfi yfirleitt veitt án at-
hugasemda.
Í þessu máli féll úrskurður okkar
hins vegar í óhag og ber heilbrigð-
isnefnd að hlíta honum. Nefndin er
samt sem áður óneitanlega hugsi þar
sem löggjafinn hefur falið henni að
vera leyfisveitandi út frá öryggis-
sjónarmiðum barnanna þegar sex
eða fleiri börn eru tekin til gæslu.
Úrskurðarnefndin virðist aftur á
móti fyrst og fremst líta á hlutina frá
sjónarmiði umsækjanda þ.e. að hún
fái að nýta sitt húsnæði á þann hátt
sem hún telur best henta. Vísar hún
þar meðal annars til stjórnarskrár-
innar þar sem segir að öllum sé
frjálst að stunda þá atvinnu sem þeir
kjósa. Hins vegar virðist úrskurð-
arnefndin ekki taka tillit til þess að í
sömu stjórnarskrá segir að þessu
frelsi megi setja skorður krefjist al-
mannahagsmunir þess...(Stjrskl. 97/
1995 13. gr.) og ....börnum skal
tryggð í lögum sú vernd og umönnun
sem velferð þeirra krefst (stjrskl.
97/1995, 14. gr.).
Tíu börn á 3. hæð
í fjölbýlishúsi
Eftir Andrés Pétursson
Höfundur er formaður heilbrigðisnefnd-
ar Hafnarfjarðar- og Kópavogsbæjar.
OFT er það svo að talað er um gamalt fólk og börn í sömu andrá.
Fræg er vísa Hólmgöngu-Bersa í Laxdælu þar sem hann lá gamall og
karlægur og sá þá auðvitað ástæðu til að kveða um ástand sitt, eins og
títt er að kappar Íslendingasagna geri, og líkti þá
ástandi sínu við ungabarnið, Halldór Ólafsson, sem lá í
vöggunni við hlið hans.
Lífið er leið og þeir sem eru að leggja af stað og hinir
sem eru að ljúka göngunni eru hvorir á sínum jaðrinum,
nánast ekki inni á kortinu. Þetta er eðli lífsins en minnir
okkur líka á að við verðum öll að leggja ýmislegt á okk-
ur til að sem flestar raddir heyrist.
Þegar horft er á íslensk stjórnmál mætti reyndar halda að lífsleiðin
væri umtalsvert styttri en hún er. Þar eru flestir virkir þátttakendur á
sama aldri og kveða flestir sama sönginn. Aðeins yngdist upp í þing-
mannaliðinu í síðustu kosningum en spurningin er hvort ungir þing-
menn nái að hafa nægileg áhrif til að breyta söngnum – og hvort þeir
séu komnir á þing til að breyta og axla ábyrgð, ekki bara til að syngja
með.
Nú um helgina halda Ung vinstri græn landsfund sinn. Vinstrihreyf-
ingin – grænt framboð hefur vakið athygli margra fyrir að vera ungur
flokkur, ekki aðeins í anda, heldur líka vegna þess hve hátt hlutfall fé-
lagsmanna er undir þrítugu, en það eru hartnær 40%.
Ný lög, nýir tónar
Við í ungliðahreyfingunni höfum rekið öflugt starf frá því að hún var
stofnuð, árið 2000, og markvisst reynt að fjölga ungu fólki í pólitísku
starfi. Við teljum að nú sé hreyfingin okkar komin á legg og næsta
markmið er að auka áhrif okkar, innan flokks sem utan.
En af hverju er mikilvægt að ungt fólk starfi í stjórnmálum? Stað-
reyndin er sú að í samfélagi þar sem æskudýrkun er komin fram úr
öllu hófi á ýmsum sviðum, eru aðrir kimar samfélagsins þar sem ungt
fólk hefur tiltölulega lítil áhrif, t.d. í stjórnmálum. Við leggjum áherslu
á að fá ungt fólk til áhrifa og teljum líka mikilvægt að ungt fólk móti
sér sína eigin rödd sem ekki þarf endilega að syngja í sömu tóntegund
og þær sem fyrir eru – og jafnvel ekki sama lagið.
Stjórnmálin eiga að endurspegla samfélagið allt, alla lífsleiðina. Í
þeim eiga að taka þátt gamalt fólk, ungt fólk, konur, karlar, hvítir,
gulir og svartir, hommar, lesbíur, skrýtið fólk, skemmtilegt og leið-
inlegt. Fjölbreytni er lykill að umburðarlyndu samfélagi þar sem hver
og einn fær sitt tækifæri til að blómstra. Þess vegna viljum við ungt
fólk til áhrifa og ábyrgðar.
Treystum ungu fólki
Eftir Katrínu Jakobsdóttur
Höfundur er formaður Ungra vinstri grænna.
MIKIL umræða hefur verið um
stöðu sauðfjárræktar hér á landi á
síðustu vikum.
Uppspretta þeirr-
ar umræðu eru ein-
hliða ákvarðanir slát-
urleyfishafa um
lækkun á skilaverði
til bænda um ca15%,
fyrir það kjöt er fer á
innanlandsmarkað.
Einnig kemur til aukin útflutnings-
skylda og lækkun, um ca 12% ,á skila-
verði til bænda fyrir útflutning. Það
er flestum kunnugt sem eitthvað
fylgjast með sauðfjárrækt að ekki er
úr háum söðli að detta fyrir bændur,
hvað tekjur varðar, og má spyrja sig
hvort aðrar stéttir þjóðfélagsins
myndu sætta sig við slíka kjaraskerð-
ingu á einu bretti.
Athyglisverðast í þessu öllu saman
er hvað áhugi almennings á sauð-
fjárrækt og sauðfjárafurðum er mik-
ill hér á landi – og er það gott. Það
sýnir að almenningi er ekki sama um
sauðfjárrækt og hvernig henni reiðir
af, almenningur vill halda landi í
byggð og geta keypt íslenskar gæða-
afurðir.
Hið sorglega við þessa miklu um-
ræðu er hvað hún er oft á tíðum á nei-
kvæðum nótum og full af rang-
færslum, og kannski er hvað
alvarlegast í þessu sambandi að oft
ber meira á fullyrðingum fólks sem
ætti að vita betur, stöðu sinnar vegna.
Mikið hefur verið rætt um að offram-
leiðsla sé á dilkakjöti hér á landi og að
draga þurfi úr framleiðslunni, að nú-
verandi sauðfjársamningur ýti mönn-
um út í alltof mikla framleiðslu, þ.e.
að hann sé framleiðsluhvetjandi.
Þetta hafa andstæðingar núverandi
sauðfjársamnings hamrað á. Stað-
reyndin er hins vegar sú að frá 1.
sept. 2001 til 1. sept. 2003 er sam-
dráttur í framleiðslu á dilkakjöti sem
nemur 3,8%, þannig að fullyrðingar
um annað eiga sér enga stoð í raun-
veruleikanum.
Aftur á móti er það staðreynd að
birgðir af dilkakjöti eru of miklar um
þessar mundir. En hvað veldur og
hverju er um að kenna? Ónógri
markaðsetningu? Vera má að það sé
hluti skýringarinnar – að vanti fleiri
valmöguleika og úrval dilkakjöts í
matvöruverslanir, þá sérstaklega í
formi einfaldra rétta?
En meginástæða þess að of miklar
birgðir eru í landinu er einmitt gríð-
arleg offramleiðsla svína- og kjúk-
lingakjöts á síðustu tveimur árum.
Þessu kjöti hefur verið dælt inn á
markað af stórum verksmiðjubúum á
verði sem er undir framleiðslukostn-
aði.
Við þetta hafa sauðfjárbændur
þurft að berjast og því miður ekki
með jafn sterk vopn í hendi og hinir.
Svokallað „bankakjöt“ hefur haft
sterkari stöðu í verðstríðinu og má
velta því fyrir sér hvort ekki þurfti að
kanna samkeppnislög í því samhengi,
– e.t.v. er það verðugt verkefni fyrir
Alþingi á komandi vetri.
Fullyrðingar hafa verið uppi um að
útflutningur á lambakjöti sé vonlaus
og ómarkviss. En staðreyndin er hins
vegar sú að markvisst hefur verið
unnið að útflutningi lambakjöts síð-
ustu 4–5 árin með það að markmiði að
koma vörunni á þá markaði og inn í
þær verslanir sem flokkast undir það
að vera með dýra og vandaða vöru,
hágæðaverslanir. Þetta hefur verið
gert í Bandaríkjunum með góðum ár-
angri og salan þangað hefur verið
jöfn og stígandi á undanförnum árum
og meira að segja á skilaverði sem er
mikið hærra en gengur og gerist ann-
ars staðar í heiminum, þar með talið
hér á landi. Einnig er verið að vinna á
sömu nótum í Danmörku og Ítalíu
með góðum árangri. En allt tekur
þetta tíma og gerist ekki á svip-
stundu. Með sama vaxtarhraða og
verið hefur á þessum ofangreindu
mörkuðum þá gæti útflutningur orðið
eftirsóknarverður innan 5 ára. Einnig
hafa heyrst raddir sem tala um út-
flutningsbætur á kjöti, hætt var að
greiða útflutningsbætur fyrir 11 ár-
um hér á landi þó svo þær séu greidd-
ar víðast hvar annars staðar í heim-
inum.
Talað hefur verið um „söluhrun“ á
dilkakjöti hér á landi. Það er stórlega
ýkt. Sala síðustu 12 mánuði, frá 1.
sept. talið, er 5748 tonn, sem er ekki
nema 1,8% samdráttur frá fyrra ári.
Það verður að teljast góður árangur
miðað við það ástand á kjötmarkaði
sem áður hefur verið lýst.
Að sjálfsögðu horfum við uppá
breytt neyslumynstur, þannig að
samdráttur í neyslu lambakjöts er
óumflýjanlegur. Svínakjöt og kjúk-
lingakjöt er búið að taka til sín tölu-
vert af neyslu fólks á lambakjöti og
fiski sem hversdagsmatur. En þær
úrtöluraddir, sem heyrst hafa um of-
framleiðslu og vonleysi með útflutn-
ing ásamt söluhruni á innanlands-
markaði, eru sem betur fer alrangar.
Það sem gleður samt mest er eins og
hér er bent á, hvað áhugi almennings
á sauðfjárbúskap og öllu því tengdu
er inngreyptur í þjóðarsálina, fólk
lætur sig varða!
Góður „varnarsigur“ í lambakjötssölu
Eftir Özur Lárusson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Landssamtaka sauðfjárbænda.
Fæst í apótekum
og lyfjaverslunum
ER NEFIÐ STÍFLAÐ?
STERIMAR
Skemmir ekki slímhimnu
er náttúrulegur
nefúði sem losar stíflur
og léttir öndun.
Fyrir 0-99 ára.